شفاعت

شیعه

عقاید
اصول	توحید • نبوت • معاد یا قیامت عدل • امامت
فروع	نماز • روزه • خمس • زکات • حج • جهاد • امر به معروف و نهی از منکر • تولی • تبری
عقاید برجسته	مهدویت: غیبت (غیبت صغری، غیبت کبرا)، انتظار، ظهور و رجعت • بدا • شفاعت و توسل • تقیه • عصمت • مرجعیت، حوزه علمیه و تقلید • ولایت فقیه • متعه • شهادت ثالثه • جانشینی محمد • نظام حقوقی
شخصیت‌ها
چهارده معصوم	محمد • علی • فاطمه • حسن • حسین • سجاد • باقر • صادق • کاظم • رضا • جواد (تقی) • هادی (نقی) • حسن (عسکری) • مهدی
صحابه	سلمان فارسی • مقداد بن اسود • میثم تمار • ابوذر غفاری • عمار یاسر • بلال حبشی • جعفر بن ابی‌طالب • مالک اشتر • محمد بن ابوبکر • عقیل • عثمان بن حنیف • کمیل بن زیاد • اویس قرنی • ابوایوب انصاری • جابر بن عبدالله انصاری • ابن‌عباس • ابن مسعود • ابوطالب • حمزه • یاسر • عثمان بن مظعون • عبدالله بن جعفر • خباب بن ارت • اسامه بن زید • خزیمة بن ثابت • مصعب بن عمیر • مالک بن نویره • زید بن حارثه زنان: فاطمه بنت اسد • حلیمه • زینب • ام کلثوم بنت علی • اسماء بنت عمیس • ام ایمن • صفیه بنت عبدالمطلب • سمیه
علما	روحانیان شیعه
مکان‌های متبرک
مکه و مسجد الحرام • مدینه، مسجد النبی و بقیع • بیت‌المقدس و مسجدالاقصی • نجف، حرم علی بن ابی‌طالب و مسجد کوفه • کربلا و حرم حسین بن علی • کاظمین و حرم کاظمین • سامرا و حرم عسکریین • مشهد و حرم علی بن موسی الرضا دمشق و زینبیه • قم و حرم فاطمه معصومه • شیراز و شاه چراغ • آستانه اشرفیه و سید جلال‌الدین اشرف • ری و شاه عبدالعظیم مسجد • امامزاده • حسینیه
روزهای مقدس
عید فطر • عید قربان (عید اضحی) • عید غدیر خم • محرّم (سوگواری محرم)، تاسوعا، عاشورا و اربعین) • عید مبعث • میلاد پیامبر • تولد ائمه • ایام فاطمیه
رویدادها
رویداد مباهله • غدیر خم • سقیفه بنی‌ساعده • فدک • رویداد خانه فاطمه • قتل عثمان • نبرد جمل • نبرد صفین • نبرد نهروان • واقعه کربلا • مؤتمر علماء بغداد • حدیث ثقلین • اصحاب کسا • آیه تطهیر • شیعه‌کُشی
کتاب‌ها
قرآن • نهج‌البلاغه • صحیفه سجادیه کتب اربعه: الاستبصار • اصول کافی • تهذیب الاحکام • من لایحضره الفقیه مصحف فاطمه • مصحف علی • اسرار آل محمد وسائل‌الشیعه • بحارالانوار • الغدیر • مفاتیح‌الجنان تفسیر مجمع‌البیان • تفسیر المیزان • کتب شیعه
شاخه‌ها
دوازده‌امامی (اثنی‌عشری) • اسماعیلیان • زیدیه • غلاه
منابع اجتهاد
کتاب (قرآن) • سنت (روایات پیامبر و ائمه) • عقل • اجماع

شفاعت به معنای تقویت و نیرو بخشیدن به شخص ضعیف است، و شفیع به کسی گفته می‌شود که به نیازمند کمک کند تا او را به اعتدال و عدم نیازمندی برساند. همچنین شفاعت به معنای درخواست بخشش یا کمک کردن از کسی برای دیگری است.

پیرامون واژه

شفاعت از ماده «شفع» است که در لغت به معنای «جفت شدن با چیزی» است، و اصطلاحاً به معنای حائل شدن برای رفع ضرر از کسی و یا رساندن منفعتی به اوست و در عبارت ساده‌تر و در محاورات عرفی بدین معنا به کار می‌رود که شخص آبرومندی از بزرگی بخواهد که از مجرمی بگذرد یا بر پاداش خدمتگزاری بیفزاید. همچنین سید محمد جواد غروی در کتاب خود می نویسد که شفاعت -به غلط- در میان برخی عوام مردم(و نه علما) به این معنی است که انسان هر گناهی کرده باشد با سلام کردن و زیارت اهل قبور ائمه و عزاداری برای آن ها شفاعت شامل حال آن هاست و گناهانشان بخشیده می شود. «راغب اصفهانی» در تفسیر گران سنگ خویش در این مورد می نویسد: «الشّفعُ ضَمُّ الشَّی ءِ إِلی مِثلِهِ». همان طور که حکماء گفته‌اند «السنخیته علت الانضمام». پس منظور الله از شفاعت انضمام به یک فرد است. حال این فرد میتواند انسانی فاجر باشد.و حتماً شفاعت کننده برای بهشت شفاعت نمی‌کند و عده ای برای دوزخ شفاعت میکنند.

در اسلام

در اصطلاح شرعی و مذهبی شفاعت درآن جا مطرح می‌شود که شخصی در نزد خداوند برای دیگری طلب مغفرت و آمرزش نماید و یا بخواهد عقابی که در اثر گناه متوجه نفس گنهکار شده از او برداشته شود و یا تخفیف یابد. در این حال، شخص گنهکار، شفاعت شونده و خداوند پذیرندهٔ شفاعت خواهد بود. شفاعت به این معنا از مسلّمات دین اسلام به شمار می‌رود.

در اسلام، شفیعان در روز قیامت از روایات زیادی که در این مورد وارد شده، معلوم می‌شود که شفیعان در روز قیامت فراوانند؛ از جمله انبیاء الهی، علماء، شهداء، ملائکه، مؤمنین، اعمال صالح، ائمه و قرآن.

شفاعت و اذن خدا

سید محمد جواد غروی با اشاره به آیات الهی در قرآن کریم اثبات می کند که شفاعت موقوف به اذن خداست و خداوند وقتی اجازه می دهد، که پیامبر یا ائمه با کسی که برایش شفاعت می شود سنخیت داشته باشد و اخلاق و اعمال آن شخص مورد رضایت خداوند باشد این موضوع در آیات بقره ۲۵۵، تحریم ۸ نیز نمایان است.

اقسام شفاعت

شفاعت بر سه نوع است:

• نوع اول:شفاعتی است که مشرکان و بت پرستان بدان معتقد بودند و می گفتند این بتان شفیعان مایند نزد خدا. مانند آیات زمر ۳، زمر ۴۳.
• نوع سوم:شفاعت به معنای مقرون شدن و سنخیّت یافتن با مطیعین و طیّبین است یعنی ملحق شدن سنخی به سنخ خود، چنانکه حکما گفته اند سنخیت علت انضمام است. و خداوند عزیز در آیه نور ۲۶ به این موضوع اشاره دارد.

رابطه معنوی شفاعت شونده و شفیعان

به عقیده مسلمانان کسانی در روز قیامت مورد شفاعت قرار میگیرند که رابطه روحی و قلبی با شافعین داشته باشند. کسانی که نسبت به اولیای الهی محبت داشته و پیرو آن ها و عقیده‌شان مانند آنان بوده است و با آنان به درجاتی روحی رسیده اند مورد شفاعت قرار خواهند گرفت. یکی از حکمت هایی که باعث شده است خداوند در روز رستاخیز اولیای الهی را واسطه و شفیع این افراد قرار دهد، همین رابطه معنوی و سنخیتی است که در بین آنان نسبت به یکدیگر وجود دارد. در روایات متعدد و بسیار زیادی به دوستی پیامبر و اهل بیتش تأکید شده است چراکه همین دوستی موجب رابطه معنوی و سنخیتی روحی با آنان می شود.در منبع دینی آمده است کسانی که حلقه ارتباط و اتصال به اولیای الهی را گسسته و امامت را نپذیرفته اند، شفاعت نخواهند شد برای مثال به این روایت اشاره می کنیم که پیامبر اسلام می گوید: «به خدا سوگند ! برای کسانی که فرزندان و ذریه ام را آزار کرده باشند شفاعت نمی‌کنم.»

رضایت از شفیع

همانطور که خداوند باید از شفاعت شونده رضایت داشته باشد همانطور هم باید از شفیعان رضایت داشته باشد، چراکه شفیعان واسطه فیض خدا هستند به همین علت شرط اصلی و اساسی آنان این است که مورد رضایت و پسند خدا باشند و آنان کسانی اند که خدا برای این کار پسندیده است و به آن ها اجازه شفاعت داده است.

رضایت از شفاعت شونده

شفاعت شفاعت شوندگان، باید مورد رضای خدا باشد. یعنی شفاعت در حق کسی خواهد شد که در دنیا، راه حق را رفته و مسیر بندگی را در پیش گرفته باشد.
در حقیقت شفاعت تجلی اراده و خواست خدا برای بخشش بندگانی است که در دنیا عقیده و اعمالشان مورد رضایت خدا بوده است؛ هرچند اگر لغزش و گناهی از آنان سرزده باشد، شفاعت، پاداشی در حق آنان می باشد.

کسانی که از شفاعت محروم می باشند

به عقیده مسلمانان کافران و مشرکان و کسانی که پیامبر و اهل بیت ایشان را آزار داده اند و همینطور دشمنان اسلام و همچنین کسانی که نماز را سبک می شمارند مورد شفاعت قرار نخواهند گرفت. در روایتی از جعفرصادق در رابطه با کسانی که نماز را سبک می شمارند چنین بیان نموده است: «کسی که نماز را سبک بشمارد شفاعت ما هرگز شامل حالش نمی‌شود.»

شفاعت از منظر قرآن

آیه ای در ارتباط با شفاعت بر دیوار مسجد سلطان حسن

نوشتار اصلی: شفاعت از دیدگاه قرآن

آیاتی مرتبط با شفاعت

بیست ودو آیه در قرآن مربوط به شفاعت است: ۱-الأنبیاء۲۸ ۲-الأعراف ۵۳ ۳-النساء۸۵ ۴-مریم۸۷ ۵-طه۱۰۹ ۶-الزخرف۸۶ ۷-بقره۲۵۵ ۸-یونس۳ ۹-یونس۱۸ ۱۰-السجدة۴ ۱۱-بقره۴۸ ۱۲-سبأ۲۳ ۱۳-غافر۱۸ ۱۴-یس ۲۳ ۱۵-الأنعام۷۰ ۱۶-النجم۲۶ ۱۷-الزمر۴۳ ۱۸-الزمر۴۴ ۱۹-هود۷۴ ۲۰-لمدثر۴۸ ۲۱-الشعراء۱۰۰ ۲۲-بقره۲۵۴

۱- "بگو شفاعت یکسره از آن خداست فرمانروایی آسمانها و زمین خاص اوست سپس به سوی او باز گردانیده می‌شوید " زمر ۴۴

۲-"به جای خدا چیزهایی را می‌پرستند که نه به آنان زیان می‌رساند و نه به آنان سود می‌دهد و می‌گویند اینها نزد خدا شفاعتگران ما هستند بگو آیا خدا را به چیزی که در آسمانها و در زمین نمی‌داند آگاه می‌گردانید او پاک و برتر است از آنچه شریک می‌سازند" یونس ۱۸

۳- "و بسا فرشتگانی که در آسمانهایند شفاعتشان به کاری نیاید مگر پس از آنکه خدا به هر که خواهد و خشنود باشد اذن دهد " نجم۲۶

۴- "ای کسانی که ایمان آورده‌اید از آنچه به شما روزی داده‌ایم انفاق کنید پیش از آنکه روزی فرا رسد که در آن نه داد و ستدی است و نه دوستی و نه شفاعتی و کافران خود ستمکارانند" شعرا ۲۵۴

۵- "خدا کسی است که آسمانها و زمین و آنچه را که میان آن دو است در شش هنگام آفرید آنگاه بر عرش استیلا یافت برای شما غیر از او سرپرست و شفاعتگری نیست آیا باز هم پند نمی‌گیرید" سجده ۴

آیاتی که شفاعت را نفی میکنند مانند: «یَأَیُّهَا الَّذِینَ ءَامَنُواْ أَنْفِقُواْ مِمَّا رَزَقْنَکُمْ مِنْ قَبْلِ أَنْ یَأْتِیَ یَوْمٌ لَابَیْعٌ فِیهِ وَلَا خُلَّةٌ وَلَا شَفَعَةٌ وَالْکَفِرُونَ هُمُ الْظَّلِمُونَ.» ترجمه فارسی آیه: ای کسانی که ایمان آورده اید! از آنچه به شما روزی داده ایم انفاق کنید، پیش از آنکه روزی فرا رسد که نه خرید و فروشی در آن است و نه دوستی و نه شفاعتی، و «بدانید که» کافران همان ستمگران هستند. «که هم به خود ستم می‌کنند وهم به دیگران.»

آیاتی که شفاعت را تنها مختص به خدا می دانند مانند: «أللَّهُ الَّذِی خَلَقَ السَّمَوَاتِ وَالْأَرْضَ وَمَا بَیْنَهُمَا فِی سِتَّةِ أَیَّامٍ ثُمَّ اسْتَوَی عَلَی الْعَرْشِ مَا لَکُم مِّن دُونِهِ مِن وَلِیٍ‌ّ وَلَا شَفِیعٍ أَفَلَا تَتَذَکَّرُونَ.» ترجمه فارسی آیه: خداوند کسی است که آسمان‌ها و زمین و آنچه را میان آن دو است، در شش روز آفرید، سپس بر عرش استیلا یافت؛ برای شما جز او هیچ یاور و شفاعت کننده ای نیست، آیا متذکّر نمی‌شوید «و پند نمی‌گیرید؟»

آیاتی که از شفاعت دیگران به اجازه خدا یاد میکنند مانند: «اللَّهُ لَا إِلَهَ إِلَّا هُوَ الْحَیُّ الْقَیُّومُ لَا تَأْخُذُهُ سِنَةٌ وَلَا نَوْمٌ لَهُ مَا فِی الْسَّمَوَتِ وَمَا فِی الْأَرْضِ مَنْ ذَا الَّذِی یَشْفَعُ عِنْدَهُ إِلَّا بِإِذْنِهِ یَعْلَمُ مَا بَیْنَ أَیْدِیْهِمْ وَمَا خَلْفَهُمْ وَلَا یُحِیطُونَ بِشَیءٍ مِنْ عِلْمِهِ إِلَّا بِمَا شَآءَ وَسِعَ کُرْسِیُّهُ الْسَّمَوَتِ وَالْأَرْضَ وَلَا یَؤُدُهُ حِفْظُهُمَا وَ هُوَ الْعَلِیُّ الْعَظِیمُ.

آیاتی که شرایط شفاعت کنندگان را بیان می کنند. مانند:

• «وَلَا یَشْفَعُونَ إِلَّا لِمَنِ ارْتَضَی»ترجمه فارسی آیه: «شفاعت نمی‌کنند مگر برای کسی که مورد رضایت خدا باشد.»
• «مَا لِلظَّالِمِینَ مِنْ حَمِیمٍ وَلَا شَفِیعٍ»ترجمه فارسی آیه: «برای ستمکاران، دوستدار و شفیعی نیست.»

مشمولین شفاعت

مشمولین شفاعت همان اصحاب یمین هستند که دین و اعتقادی صحیح دارند و از بهشتیان محسوب می شوند. «وَلَا یَشْفَعُونَ إِلَّا لِمَنِ ارْتَضَی» براساس این آیه شفاعت تنها به کسانی تعلق دارد که خدا از آنان راضی یا خشنود باشد. در این آیه تنها خشنود بودن خدا ملاک می باشد و از شرایط دیگری برای شفاعت ذکر نشده است. به تفسیر مفسران منظور خدا از خشنودی، خشنود بودن از دین آن هاست و نه اعمال آن ها. از این مجموع این آیه ها نتیجه می گیریم که مشمولین شفاعت کسانی هستند که معتد به دین حق باشند، امّا گناهان کبیره انجام داده باشند، چراکه در ابتدای سورۀ نساء به این مسئله اشاره شده است که تنها گناهان کبیره است که تا قیامت باقی می ماند و الا کسانی که مرتکب گناهان صغیره شده اند براساس مفاد ابتدای این سوره مورد عفو قرار می گیرند.

شافعین

شفاعت دو قسمت است: شفاعت تکوینی و شفاعت تشریعی
شفاعت تکوینی عبارت است از وساطت علل وجودی در میان خدا و موجودات دیگر. براساس این نظر تمام اسباب و علل وجودی، شفیع محسوب می شوند.
شفاعت تشریعی نیز دو قسمت است: یکی شفاعت کنندگان در دنیا که سبب مغفرت، آمرزش و غرب الهی می شوند. موارد زیر را می توان از جمله این شفاعت کنندگان برشمرد:
توبه، قرآن و ایمان عمل صالح، مساجد، اماکن مقدس و متبرکه، روزهای شریف و مهم، انبیاء، ملائکه و مؤمنان.
دیگر شفاعت کنندگان در جهان آخرت و قیامت، از آیه ۱۴۳ سوره بقره، این گونه می توان استفاده نمود که منظور از شهدا، شاهدان اعمال هستند. نه کشته شدگان در راه خدا.

شفاعت از منظر روایات

شفاعت پیامبر اسلام

در روایتی نیز از جعفرصادق سؤال شد:

مگر مؤمن به شفاعت محمد صلی الله علیه و آله و سلم درآن روز نیازمند است ؟ فرمود : آری؛ مؤمنان نیز خطاها و گناهانی دارند و هیچ کس نیست مگر این که آن روز به شفاعت محمد صلی الله علیه و آله و سلم محتاج است.

شفاعت قرآن

علی بن ابیطالب در نهج البلاغه در این باب چنین می گوید:

قرآن شفاعت کننده ای است که شفاعتش پذیرفته می شود.

شفاعت اهل بیت پیامبر اسلام

در حدیث هایی از محمدباقر و جعفرصادق چنین نقل شده است که گفته اند:

به خدا سوگند که ماشفاعت می کنیم؛ به خدا سوگند که ما در حق شیعیان گنهکارمان شفاعت می کنیم چنان که دشمنان ما با دیدن آن می گویند : ما را نه شفاعت کنندگانی است و نه دوستی مهربان.

شفاعت ایمان و عمل صالح

علی ابن ابیطالب می گوید:

شفیع مردمان، عمل به حق است و پایبندی به صداقت و راستی.

شفاعت توبه

از علی بن ابیطالب در این باب منقول است که گفته است:

شفاعت کننده ای موفق تر از توبه نیست.

شفاعت پیامبران الهی

علی ابن ابیطالب در این مورد چنین می گوید:

دعوت پیامبران خدا را اجابت کنید و در برابر آن ها سر تسلیم فرود آورید و فرمان آن ها را ببرید تا مشمول شفاعت آنان شوید.

شفاعت فرشتگان و ملائکه الهی

از پیامبر اسلام درباره این موضوع منقول است که گفته است :

شفاعت کردن مخصوص پیامبران و اوصیاء و مؤمنان و فرشتگان است.

شفاعت شهیدان راه حق

پیامبر اسلام در مورد شفاعت شهیدان چنین گفته است:

یک نفر از آن ها در باره هفتاد هزار نفر از خانواده و همسایگان شفاعت می کنند.

شفاعت دانشمندان و علمای دین

پیامبر اسلام در باب این مسئله چنین گغته است :

یک نفر از آن ها در باره هفتاد هزار نفر از خانواده و همسایگان شفاعت می کنند.

شفاعت مؤمنین

جعفرصادق دربارۀ شفاعت مؤمنین چنین گفته است:

مؤمن بر دو گونه است : مؤمنی که به عهد و شرط خدا وفا کند و این سخن خدای عزوجل است که « مردانی هستند که به پیمانی که به خدا بسته بودند وفا کردند » . چنین مؤمنی نه گرفتار هول و هراس های دنیا می شود و نه هول و هراس های آخرت . او از کسانی است که شفاعت می کند و نیاز به شفاعت کسی ندارد ؛ «دوم» مؤمنی که چون ساقه گیاه گاه کج و گاه راست می شود . چنین مؤمنی دستخوش هول و هراس های دنیا و آخرت می شود و از جمله کسانی است که برایش شفاعت می شود ولی قدرت شفاعت کردن ندارد.

شفاعت خویشاوندان

محمدباقر چنین گفته است:

انسان برای قبیله خود شفاعت می کند؛ انسان برای خانواده خود شفاعت می کند؛ انسان به اندازه عمل خود در حق دو نفر شفاعت می کند؛ این است آن مقام محمود.

شفاعت عابدین و کسانی که عمر خود را در اسلام و برای خدمت به خلق خدا صرف کردند

از جعفرصادق منقول است که در این باب چنین گفته است:

چون روز قیامت شود .... به عابد گفته می شود : به بهشت برو و به عالم گفته می شود : بایست و به سبب آنکه مردم را تربیت و ادب نیکو آموختی، برای آنان شفاعت کن.

منابع

• دانشنامهٔ رشد
• فارس‌نیوز
• معین، محمد، فرهنگ فارسی معین.

جستارهای وابسته

شفاعت از دیدگاه قرآن

پیوند به بیرون

• ارباب حکمت