آب‌انبارها در غرب هرمزگان

آب‌انبارهای غرب هرمزگان
نام	آب‌انبارهای غرب هرمزگان
کشور	ایران
استان	هرمزگان
شهرستان	شهرستان بستک
بخش	بخش کوخرد
اطلاعات اثر
نام محلی	برکه
کاربری	آب‌انبار
اطلاعات ثبتی
تاریخ ثبت ملی	۴ خرداد ۱۳۸۴
اطلاعات بازدید
شماره تلفن	‎۰۷۶۴۳۳۴

آب آشامیدنی عامل مهم حیاتی و اجتماعی مردم بسیاری از روستاهای ایران است. در استان هرمزگان ایران به آب‌انبار برکه گفته می‌شود. برای نمونه‌ای از چندوچون ساخت‌وساز و تاریخچهٔ این آب‌انبارها نگاهی به وضعیت آب‌انبارهای منطقه کوُخِرد در بخش کوخرد شهرستان بستک در استان هرمزگان می‌اندازیم.

آب در منطقه کوُخِرد

در منطقه کوخِرد که اعتماد کلی روی آب باران است برای آشامیدن مردم کوخرد و منطقه بسیار حائز اهمیت است. آب باران موقع باریدن در برکه‌ها جمع‌آوری می‌شود، برکه‌ها در کوخرد ودهات آن مانند همه منطقه جنوب مطمئن‌ترین و رایج‌ترین وسیله تأمین آب آشامیدنی است. ساختن برکه در باور و ایمان مردم این منطقه از اهمیت خاصی برخوردار است، تا به آنجاکه مفهوم کلمات خیر وخیرات در ساختن برکه و مسجد خلاصه شده‌است وهر فردی اعم از زن یامرد سعی داشته ودارد که بعد از انجام فرایض دینی، نماز، روزه، زکات وحج در طول حیات خود در یکی از این دو اقدام خیر (برکه) یا (مسجد) دست خیری داشته باشد، یا اینکه در حد توان و بنیه اش شخصاً بسازد ویا هم در تعمیر ومرمت آنها سهمی داشته باشد. البته در عصر حاضر ابعاد خیر بخصوص از جانب خلیج نشینان این منطقه در سطح وسیعی گسترش یافته وده‌ها حلقه چاه عمیق در زمینه تأمین آب در کوخرد و منطقه با هزینه شخصی حفر نموده‌اند وجویای اقدامات وبرنامه‌های اساسیتر آبرسانی هستند. آب انبارها در مناطق جنوب از ویژه خاصی برخوردارند، (برکه) ها در مسیر رودخانه‌های فصلی و یا آب باران بنا می‌کنند برای ذخیره‌سازی و استفاده آب آشامیدنی مخصوصاً در فصل تابستان که هوا گرم و مرطوب هم می‌باشد بسیار مورد استفاده قرارمیگیرد در حال حاضر با توسعه شهرها و گسترش آب لوله کشی باز هم آب انبارها (برکه) در جنوب کشور مخصوصاً در مناطق هرمزگان در کنار جاده‌ها وبایه کوها واطراف روستاها ودر مسیر راه‌های ارتباطی به شکل گسترده‌ای نمایان هستند، و بیشتر در روستاها قابل بهره‌برداری، و وجود دارد.

برکه

برکه‌ها بشکل گنبدهایی سفیدی همه جا نمایان هستند وبنام (برکه) در منطقه معروف هستند، تعداد آنها در داخل دهستان کوخرد به (۶۴) می‌رسد، و در دهات اطراف آن نیز برکه‌های زیادی وجود دارد، ساختمان آنها از سنگ وساروج و یا سیمان تشکیل یافته وبیرون آنها با گچ سفید کرده‌اند، عمق آبگیر آنها تاسطح زمین از ۳ متر تا ۱۲ متر وقطر آنها از ۳ تا ۳۰ متر دیده می‌شود، هر برکه دارای سه دریچه واحیانا چهار دریچه‌است که از آنها برای برداشتن آب به‌وسیله سطل وطناب استفاده می‌کنند، همچنین هر برکه دارای یک تا سه دریچه مخصوص و رود آب باران است، قسمت آبگیر برکه معمولاً بصورت استوانه یا مقطع دایره‌ای است ولی گاهی اوقات با مقطع مستطیل نیز است، سقف همه آنها مقطع نیم دایره‌ای دارد، مطلب اساسی وقابل توجه درساختمان این برکه‌ها موقعیت آن است بدین معنی که باید در مسیر جریان آب باران قرار گیرد وبأصطلاح هربرکه‌ای دارای یک ممر ویا چند ممری است که آب باران آن حوالی را جمع‌آوری کرده وبداخل برکه هدایت می‌کند واین ممرها مانند خود برکه‌ها وقف وجزو اراضی عمومی بوده و تغییر وهرنوع تصرفی در آنها ممنوع است، برکه ها به‌وسیله اشخاص خیر خواه ساخته شده وتعمیر ونگهداری می‌شود، آب برکه‌ها نیز برای استفاده عموم وقف است.

وسیله آب‌رسانی

آب این برکه‌ها که شیرین است در تابستان نسبتاً خنک است، آب آن را برای راه‌های دور به‌وسیله حیوانات مخصوصاً الاغ حمل می‌شود، ولی برای حمل به خانه از وسیله‌ای بنام کندر استفاده می‌شده وآن عبارت است از چوبی که روی دوش (کتف) گذاشته و دو حلب آب در دو انتهای آن باطناب آویزان می‌شود، این کار زنها هم براحتی انجام می‌دادند، اما حالا به‌وسیله تانکها که به‌وسیله تراکتور کشیده می‌شود بخانه‌ها حمل می‌شود.

آب خنک قبل از ورود یخچال به منطقه

در زمان قدیم وقبل از اینکه برق ویخچال وارد کوخرد و منطقه شود، در تابستان مردم صبح زود می‌رفتند به سر برکه و یک سطل پر از آب می‌کردند وسطل پائین می‌دادند به تَهِ برکه، این سطل باطناب بند بود وطرف دیگر طناب در بالا با سنگ یا چوب ویا درخت که نزدیک برکه بود گره می‌زدند، همیطور سطل تَهِ بر که می‌ماند تا موقع ظهر، نیم ساعت قبل از تناول غذا می‌رفتند وسطل آب بالا می‌کشیدند، اینجوری آن آب خنک مانند آب یخ زده، در کوخرد به آن آب می‌گفتند: آب زیر آب.

گذری بر تاریخچه آب‌انبارهای منطقه

به استناد سنگ‌نوشته‌هائی که در کوخرد یافت شده، تاریخ برکه از زمان زرتشتیان (گبرها) آغاز می‌گردد. همچنین آثاری که به جا مانده است و برکه‌هایی که به شکل مستطیل (دِراز) در غرب و شمال دهستان فعلی کوخرد وجود دارد در زمان سیبه و در دوره حکم زرتشتیان (گبرها) ساخته شده است. و با گذشت زمان و افزایش تعداد جمعیت دهستان‌ها و روستاها و نیاز بیشتر مردم به آب، بر تعداد برکه نیز افزوده شده است. نام شماری از برکه‌های قدیمی و جدید دهستان کوخرد و توابع عبارت‌اند از:

• برکه‌های دِراز در زمان قبل از اسلام ساخته شده‌است.
• برکه گرد ۷۰۰ سال پیش ساخته شده است و در مغرب دهستان کوخرد قرار دارد.

پسینگاهی رسیدم برکه گِرد

طوافی کردم و رفتم به کوخرد

• برکه شیخ عبدالرحمن بزرگ ۴۰۰ سال پیش ساخته شده‌است.
• برکه شیخ در محله قبله ۲۱۰ سال تاریخ دارد.
• برکه حاجی غلام رضا که معروف است به برکه سفید یا برکه لاری ۹۵ سال تاریخ دارد.
• برکه چهارتا بین کوخرد وروستای چاله در سالهای متفاوت ساخته شده‌است.

صدها برکه که در کوخرد واطراف کوخرد وجود دارد در زمان‌های متفاوت ساخته شده‌است. در هرسال تعدادی به برکه‌های موجود افزوده می‌شود و نیکوکاران در هرسال برکه‌های جدیدی در کوخرد و اطراف کوخرد و منطقه می‌سازند برای آب آشامیدنی. وحفظ آب باران در هنگام باریدن باران.

چنانکه شاعر می‌گوید:

چه خوش بود در تابستان پس رو		نسیم باد خنک می‌آمد از سر کوه
نه برق نه پنکه داشتیم و نه یخچال		آب از برکه بود خنک و زلال
هر تابستان می‌آمد باران سه و چهار		بندها پر از آب بود و دشت‌ها پر بهار

فهرست منابع و مآخذ

• محمدیان، کوخری، محمد، “ «به یاد کوخرد» “، ج۲. چاپ اول، دبی: سال انتشار ۲۰۰۳ میلادی.
• محمدیان، کوخردی، محمد. (کوخرد سرزمین شاعران) ج۱. چاپ اول، دبی: سال انتشار ۲۰۰۵ میلادی.
• درگاه فهرست آثار ملی ایران
• محمد، صدیق «تارخ فارس» صفحه‌های (۵۰ ـ ۵۱ ـ ۵۲ ـ ۵۳)، چاپ سال ۱۹۹۳ میلادی.
• فهرست آثار فرهنگی تاریخی ثبت شده در فهرست آثار ملی شهرستان بستک
• الکوخردی، محمد، بن یوسف، (کُوخِرد حَاضِرَة اِسلامِیةَ عَلی ضِفافِ نَهر مِهران Kookherd, an Islamic District on the bank of Mehran River) الطبعة الثالثة، دبی: سنة ۱۹۹۷ للمیلاد.