داریوش شایگان

داریوش شایگان
شایگان در نشست «مطالعات تمدن ساسانی در دورهٔ معاصر»، تهران ۱۳۹۲
زمینهٔ کاری	فلسفه
زادروز	۱۳۱۴ تهران
ملیت	ایرانی
پیشه	استاد دانشگاه، فیلسوف و نویسنده
فرزندان	رحیم شایگان

داریوش شایگان (۱۳۱۴، تهران) فیلسوف و اندیشمند معاصر ایرانی است. غالب آثار شایگان به زبان فرانسه و در حوزه فلسفه تطبیقی است. غیر از آن او رمانی با عنوان سرزمین سراب‌ها منتشر کرد که برنده جایزه انجمن نویسندگان فرانسوی شد. پیش از او ایرانیان دیگری چون جواد حدیدی و احمد کامیابی مسک این جایزه را گرفته بودند. در سال ۲۰۱۱ جایزه مدال بزرگ فرانکو فونی به ایشان تعلق گرفت. همچنین جایزه بزرگ فرانکو فونی در سال ۲۰۱۲ از آن شایگان شد.

خواهر وی یگانه شایگان نیز استاد فلسفه بود که در ۱۷ خرداد ۱۳۸۶ درگذشت.

زندگی

پدرش بازرگان ایرانی و مادرش از اهالی گرجستان بود. در تهران به مدرسهٔ کاتولیک «سن‌لویی» که دروسش به زبان فرانسه تدریس می‌شد رفت و بعد از آن برای تحصیل به خارج از کشور رفت و با اخذ درجه دکترا در رشته هندشناسی در سال ۱۳۴۷ به ایران بازگشت و به تحقیقات خود پیرامون ادیان به‌ویژه ادیان هندی ادامه داد.

کتاب‌شناسی

• آسیا در برابر غرب
• ادیان و مکتب‌های فلسفی هند در ۲ جلد
• تصوف و هندوئیسم (آیین هندو و عرفان اسلامی بر مبنای کتاب مجمع البحرین نوشته داراشکوه ترجمه به فارسی توسط جمشید ارجمند)
• افسون زدگی جدید، هویت چهل تکه و تفکر سیار، ترجمه فاطمه ولیانی
• زیر آسمان‌های جهان، گفتگوی رامین جهانبگلو و شایگان، ترجمه نازی عظیما
• بت‌های ذهنی و خاطره‌های ازلی، انتشارات امیرکبیر
• سرزمین سراب‌ها
• انقلاب دینی چیست؟
• بینش اساطیری، نشر اساطیر
• پنج اقلیم حضور، نشر فرهنگ معاصر
• در جستجوی فضاهای گمشده، نشر فرزان روز
• نگاه شکسته، ترجمه علیرضا منافزاده، نشر فرزان روز
• جنون هشیاری (ترجمه)، نوشته ایو بونفوا، مؤسسه فرهنگی پژوهشی نشر نظر

اندیشه‌ها

عبدالله نصری در رویارویی با تجدد می‌نویسد:

به زعم شایگان ما بسیاری از مفاهیم تفکر غربی را ناآگاهانه و «بی‌چون و چرا و بدون دید تحلیلی و تاریخی می‌پذیریم» و دربارهٔ آنها پرسش نمی‌کنیم. خاطرهٔ قومی ما رو به زوال است. ما دچار توهم مضاعف هستیم، چرا که از یک سوی می‌پنداریم که ماهیت تفکر غربی را شناخته و می‌توانیم عناصری از آن را برگزینیم که با میراث فرهنگی ما سازگار است، و از سوی دیگر «گمان می‌کنیم که هویت فرهنگی خود را حفظ می‌کنیم»، در حالی که خاطرهٔ قومی ما تاب مقاومت در برابر تفکر غربی را ندارد. این توهم مضاعف به دو صورت بروز می‌کند: ۱. غربزدگی ۲. بیگانگی از خود

نصری در جای دیگر می‌نویسد:

از نظر شایگان مدرنیته ما را دچار اسکیزوفرنی یا روان‌گسیختگی کرده‌است، چرا که مدرنیته نظام ارزشی خود را بر ما تحمیل کرده، و ما در میان دو جهان بیگانه از یکدیگر به سر می‌بریم. ما در مواجههٔ با غرب شیفته نظام‌های سیاسی و حقوق آن شده‌ایم و مفاهیم مدرن چون حق و آزادی را پذیرفته‌ایم، بدون آنکه نسبت به الگوی معرفتی که مبنای این مفاهیم بود توجه داشته باشیم. همان چیزی که سروش هم به آن توجه دارد.

شایگان در فصل نخست کتاب زیر آسمان های جهان و در گفتگو با رامین جهانبگلو ، پس از بازگویی سرخوردگی ناشی از شکست دولت ملی، از خود می پرسد: ... آیا بخش مهمی از مسئولیت این بدبختی بر عهده مصدق نبود؟ آیا او خود مسبب و محرک سقوطش نبود؟ او که خود را در بن بستی نهاده بود که برون‌شدی از آن وجود نداشت، به یک معنا سرنوشت شهید سیاسی را برای خود رقم زده بود." در ادامه، شایگان لب به انتقاد از مصدق می گشاید و تن ندادن وی به مصالحه، افتادن در دام گفته خود و گم کردن حس واقعیت وی را در عدم توانایی و شجاعت مصدق در تسلیم شدن به واقعیت می بیند. شایگان در ادامه می‌افزاید: "مصدق مردی حقوق‌دان بود که هرگز نتوانست بازی کارتل‌های نفتی و نقش خردکننده آمریکا را در عرصه شطرنج بین‌المللی دریابد.

شایگان در کتاب پنج اقلیم حضور ، می‌خواهد علل شاعرانگی ایرانیان را بررسی کند. این‌که به گفته‌ی او چرا عنصر شعر این‌گونه در جهان‌بینی و اخلاقیات و حتا اندیشه‌ورزی ایرانیان تاثیرگذار است، پدیده‌ای که در سایر کشورها وفرهنگ‌های کهن نظیر ندارد. اما در متن اثر فقط به توصیف تمجیدآمیز از پنج شاعر بزرگ ایرانی( فردوسی، خیام، مولوی، سعدی و حافظ) می‌پردازد بدون هیچ رهیافتی به کشف ماهیت این ویژگی شاخص در فرهنگ ایرانیان. در پایان کتاب نیز شایگان،حافظ را عارفی کامل تصویر می‌کند، به بانویی ازلی دل باخته که هرچه از می و معشوق و کمان ابرو و ساق سیمین و موی بناگوش می‌گوید نه وصف زیبارویان پارسی‌گو و شور شوق مردی عاشق پیشه و پراحساس که رشحاتی از جلوات ازلی و مشکات نبوی است. به سویه‌های اجتماعی، سیاسی و تاریخی شعر حافظ هم وقعی نمی‌نهد. گویی حافظ در خلئی میان ازل و ابد شعرهایی سروده است لامکان و لازمان و الهی.

منابع

• http://www.aftabnews.ir/vdcgnu9akx9xt.html
• http://www.avalinkhabar.com/?p=10837
• مجله دنیای سخن، شماره ۷۷، دی و بهمن ۱۳۷۶ (ص ۱۸)
• عطا هودشتیان: درباره داریوش شایگان - سخنرانی در مکیک (خانه کتاب ایران)، مونترال، کانادا. ویدئو در یوتوپ (Dr. Ata Hoodashtian 1 on Dariush Shayegan- Montreal-Jan ۰۹)

پیوند به بیرون

• گفتگوی شرق با شایگان
• سنت و ایدئولوژی، نوشته داریوش شایگان
• منظومه فکری فیلسوف بازیگوش، نوشته محمد منصور هاشمی

جستارهای وابسته

• آسیا در برابر غرب