الغ‌بیگ

اُلُغ‌بیگ
مجسمه الغ‌بیگ در سمرقند، ازبکستان
زادروز	۷۹۵ (قمری) ۷۷۲ خورشیدی ۱۳۹۳ (میلادی) سلطانیه
درگذشت	۸۵۳ (قمری) ۸۲۸ خورشیدی ۱۴۴۹ (میلادی) سمرقند
علت مرگ	به دست پسرش عبداللطیف کشته شد
پیشه	پادشاه سلسله تیموری ستاره‌شناس، ریاضی‌دان و خوشنویس
فرزندان	عبداللطیف
والدین	شاهرخ گوهرشاد آغا
خویشاوندان	نوه تیمور

میرزا محمد طارق بن شاهرخ یا میرزا محمد تَراغای بن شاهرخ مشهور به‌نام اُلُغ‌بیگ (۷۹۵ تا ۸۵۳ هجری قمری / ۷۷۲ تا ۸۲۸ هجری خورشیدی / ۱۳۹۳ تا ۱۴۴۹ میلادی) فرزند شاهرخ و نوه تیمور از پادشاهان تیموری ایران بود. او پادشاهی ستاره‌شناس، ریاضی‌دان و اهل علم و ادب بود. او از عجایب تاریخ بشر است که در عین اینکه پادشاه بوده، کتابش به نام زیج الغ بیگ دقیق‌ترین تقویم اسلامی است و نامش در کره ماه در کنار بزرگترین دانشمندان علم نجوم ثبت شده است

زندگی‌نامه

الغ‌بیگ در سلطانیه در آذربایجان بدنیا آمد. مادرش گوهرشاد آغا از شاهزادگان ترک زبان بود که بناهایی چون مسجد گوهرشاد را در مشهد ساخت و پدرش شاهرخ، در تحکیم حکومت تیموری و رشد هنر در آن دوران و شکل گرفتن مکتب هرات بسیار مؤثر بود.

شاهرخ در ۸۱۱ به ماوراءالنهر لشکر کشید، خدایداد حاکم آنجا را کشت و خلیل سلطان پسر میرانشاه و نوه تیمور را پس از رهایی به ری فرستاد و حکومت سمرقند را به اُلُغ‌بیگ داد. الغ بیگ، بیشتر اوقات در سمرقند بود و به عنوان مهمان به دربار پدر دعوت می‌شد و در امور سلطنت دخالتی نداشت.

دولتشاه سمرقندی در تذکره الشعرا خود می‌نویسد: فضلا و حکما متفق اند که به روزگار اسلام بلکه از عهد ذوالقرنین تا این دم پادشاهی به حکمت و علم میرزا الغبیگ بر مستقر سلطنت قرار نیافته. الغ‌بیگ در سمرقند رصدخانه عظیم و مجهزی به نام رصدخانه الغ‌بیگ را برپا کرد و همراه با دانشمندان بزرگ آن زمان مانند غیاث‌الدین جمشید کاشانی مشغول رصد و تحقیقات علمی شد و با همکاری آنها زیجی را که شامل دقیق‌ترین جداول ستاره‌شناختی و مثلثاتی آن عصر بود پدیدآورد که به زیج سلطانی معروف است. مدرسه‌ای نیز برای آموزش علوم و فنون تأسیس کرد و بهترین استادان را در آن جا به‌کار تدریس گمارد. یادداشت‌ها و نامه‌هایی که کاشانی برای پدرش در کاشان می‌فرستاد از سطح بالای فهم و دانش الغ بیگ حکایت می‌کند.

او در سمرقند با برادرانش: بایسنقر در هرات و ابراهیم در شیراز، که جملگی هنرمند بودند، دربارهٔ شعر فارسی مکاتبه می‌کرد. او اشعار نظامی گنجوی را بر اشعار امیر خسرو دهلوی که بایسنقر می‌پسندید، ترجیح می‌داد. او از کودکی به آموختن خوشنویسی پرداخت اما همچون برادرانش در این هنر نام‌آور نشد.

الغ بیگ، پس از دو سال درگیری با پسرش عبداللطیف، عاقبت در ۸۲۸ خورشیدی (۱۴۴۹ میلادی به دست او کشته شد.

نگارخانه

• 

  تمبر یادبود الغ‌بیگ و رصدخانه وی- انتشار در سال ۱۹۸۳ - ترکیه

• 

  رصدخانه الغ‌بیگ در سمرقند در زمان اُلُغ‌بیگ دیوارهای مجاور با سنگ مرمر صیقلی شده سنگ فرش شده بودند

• 

  تمبر یادبود الغ‌بیگ - انتشار در سال ۱۹۹۴ - ازبکستان

جستارهای وابسته

• رصدخانه الغ‌بیگ
• قاضیزاده رومی

منابع

• دانشنامه جهان اسلام
• مختاری اسکی، غلام رضا، فرهنگ ریاضیات پایه، تهران، انتشارات فرهنگان، ۱۳۸۴.
• Wilhelm Barthold, Ulug Beg und seine Zeit , Leipzig ۱۹۳۵
• دولتشاه سمرقندی، کتاب تذکرة الشعراء، چاپ ادوارد براون، لندن ۱۳۱۸/۱۹۰۱
• فضایلی، حبیب‌الله. اطلس خط. انتشارات مشعل اصفهان. چاپ دوم، اصفهان۱۳۶۲ش.