باستانشناسی
برای باستانشناسی تعاریف مختلفی پیشنهاد و ارائه شده است. باستانشناسی مطالعهٔ فرهنگ مادی انسانها و جوامع گذشته است.
باستان شناسی یکی از شبعات انسان‌شناسی است که در تصحیح متون تاریخی نقش عمده‌ای دارد. دربارهٔ تاریخ می‌توان گفت که آغاز زمانی است که انسان از نگارش و کتابت برای ثبت وقایع و رویدادها استفاده کرد؛ که قدمت آنها حداکثر به حدود ۵٬۲۰۰ سال پیش (۳٬۲۰۰ پ. م) می‌رسد که برای اولین بار در میانرودان و دشت خوزستان آغاز گردید.
محدودهٔ مطالعات باستانشناسی بیشتر از زمانی است که انسانها شروع به ساخت ابزار کردند این امر در حدود دو میلیون و ششصد هزار سال پیش اتفاق افتاد... ! انسان‌هایی که ابزار ساز نبودند بیشتر در محدودهٔ مطالعات شاخهٔ دیرین‌شناسی رشتهٔ انسان‌شناسی است؛ بنابراین می‌توان گفت که باستانشناسی آن شاخه از انسان‌شناسی است که دربارهٔ انسانهای ابزار ساز بحث و مطالعه می‌کند.
باستانشناسان نیز پژوهشگرانی هستند که دربارهٔ فرهنگ مادی انسان و جوامع گذشته انسانی، پژوهش، تحقیق و مطالعه می‌کنند. چرا که دستیابی به اطلاعات فرهنگ مادی انسانها و جوامع گذشته بسیار محدود و در مواقعی حتی غیرممکن است.
باستانشناسی در جهان به شاخه‌های متعددی چه از لحاظ زمانی و چه از لحاظ جغرافیایی تقسیم می‌شود.
محتویات
انواع یافته‌های باستان‌شناختی[ویرایش]
برخی از دسته‌بندی‌های یافته‌ها در محوطه‌های باستان‌شناختی:[۱]
| دست‌ساخته artifact |
آنچه بشر ساخته یا شکل داده یا از آن استفاده کرده است، از نوع اشیا، سازه‌ها، وسایل، بافت‌ها، آرایه‌ها، سفالینه‌ها، سلاح‌ها و آثار هنری. هر دست‌ساخته‌ای که از مواد آلی ساخته شده است، مانند چوب، استخوان، عاج، شاخ را دست‌ساختهٔ آلی می‌گویند. هر شیء طبیعی که در ظاهر شبیه به ابزار ساختهٔ دست بشر باشد دست‌ساخته‌نما pseudo-artifact نامیده می‌شود. مشخصهٔ غیرقابل‌تغییر یا متغیر مستقل یک دست‌ساختهٔ معین، شاخصهٔ دست‌ساخته artifact attribute نام دارد. گروهی از دست‌ساخته‌ها که در بسیاری ویژگی‌های ذاتی اشتراک داشته باشد یک گونهٔ دست‌ساخته artifact type را تشکیل می‌دهند. |
|---|---|
| بوم‌ساخته ecofact |
هرگونه بقایای جانوری یا گیاهی یافت‌شده از یک محوطهٔ باستانی که هیچ‌گونه تغییر ناشی از فناوری در آن وجود نداشته باشد، اما بر نوعی ارتباط فرهنگی دلالت کند بوم‌ساخته نام دارد. هرگونه بوم‌ساخته با منشأ زیستی، مانند چوب و استخوان و عاج و گروه‌های گیاهی را بوم‌ساخته‌های آلی و هرگونه بوم‌ساخته که فاقد منشأ زیست‌شناختی باشد، شامل خاک و مواد معدنی و نظایر آن را بوم‌ساخته‌های معدنی می‌نامند.
هرگونه بوم‌ساخته‌ای، شامل نمونه‌های میکروسکوپی که از گیاهان به جا مانده باشد، مانند هاگ‌ها و گَرده‌ها یا نمونه‌های ماکروسکوپی مانند بذرها و تخم‌ها و هسته‌ها و بقایای چوب و شاخ و برگ‌ها تشکیل گیابوم‌ساخته‌ها floral ecofacts را می‌دهند. |
| پدیدار feature |
عنصری در یک محوطهٔ باستانی یا هر واحد باستان‌شناختی مجزا که ساختار یا لایه یا دست‌ساختهٔ مستقلی به شمار نمی‌آید و نمی‌توان آن را جابه‌جا کرد، نظیر چاه‌ها، جوی‌ها، و دیوارها، پدیدار نامیده می‌شود. |
| زمین‌ساخته geofact |
هرگونه مادهٔ کانی یا سنگ معدنی که در محوطهٔ باستانی به دست می‌آید و نشان‌دهندهٔ امکان وجود لایه‌های معدنی در نزدیکی محوطه است. |
| باورساخته ideofact |
هر یافتهٔ باستان‌شناختی ناشی از فعالیت‌های عقیدتی انسان در گذشته. |
| شأن‌ساخته sociofact |
شیء یا نمادی باستان‌شناختی، حاصل کنش‌های اجتماعی انسان، که مرتبهٔ اجتماعی کاربران آن را نشان می‌دهد. |
| فن‌ساخته technofact |
دست‌ساخته‌ای برای فعالیت‌های عملی، مانند تهیهٔ غذا و پناهگاه و دفاع، که حاصل فعالیت‌های فنّاورانه است. |
دوره‌های زمانی در باستانشناسی ایران[ویرایش]
- پیش از تاریخ که خود شامل دوره‌های زیر است:
| انسان‌شناسی |
|---|
 |
| رشته‌ها |
|
| زیررشته‌های اجتماعی و انسان‌شناسی فرهنگی |
| زیررشته‌های باستانشناسی و انسان‌شناسی زیستی |
| چهارچوب تحقیقات |
| نظریه‌های کلیدی |
| مفاهیم کلیدی |
| مقاله‌های مرتبط |
|
فهرست‌ها
|
باستانشناسی و تاریخگذاری[ویرایش]
باستانشناسی مانند همه علوم علم پویا وتکامل پذیراست. تحولاتی که از آغاز قرن بیستم تاکنون در جمع‌آوری وپردازش داده‌ها در پژوهشهای باستانشناسی به‌وجود آمده‌است به یافتن روش‌های جدید تجزیه وتحلیل داده‌ها با توجه به تفاوت در شکل ظاهری، کاربرد، تزیینات، نوع فناوری ومواد تشکیل دهنده یافته هامنجر شده‌است. باستانشناسی به دنبال شواهد مورد نیازبرای ترسیم دوباره ساختار سیاسی، اجتماعی، اقتصادی وفرهنگی جوامع مختلف است. باستانشناسان با تعیین محدوده زمانی پیشرفتهای فرهنگی وفناوری در مکانی مشخص ونیز تعیین محدوده زمانی این پیشرفتها در مناطق مختلف، به بررسی فرایند نفوذ و تاًثیر پیشرفتهای علمی وفرهنگی جوامع مرتبط با یکدیگر و نیز شناخت چگونگی تحولات همزمان در این جوامع می‌پردازد پژوهشگران برای بررسی مراحل این تغییر وتحولات، از زمان نخستین انسان ابزارساز تاکنون، به چهارچوبی برای تاریخگذاری وقایع نیازمندند.[۲]
اندازه‌گیری زمان در باستانشناسی[ویرایش]
زمان کمیتی پیوسته است که در حواس انسانی به صورت رشته وقایع بهم پیوسته احساس می‌شود. محدوده زمانی بین وقایع یا بین یک واقعه تا زمان حال بر حسب تعداد سالهایی که بین این وقایع سپری شده، اندازه‌گیری می‌شود. تغییر، یک نشانهٔ تاریخگذاری برای باستان‌شناس است. تغییرات امکان تقسیم این کمیت پیوسته را به قطعات مادی مجزا یا دوره‌ها فراهم می‌آورند. در باستانشناسی، روش‌های مختلفی به‌طور مستقل یا در ارتباط با یکدیگر برای نسبت دادن یک تاریخ به یک شیءو در نتیجه تاریخگذاری یک واقعه یا دوره وجود دارد. معتبرترین روش تاریخگذاری، نسبت دادن یک تاریخ قطعی به یک واقعه براساس شواهد مکتوب است. یافتن سکه‌ها و الواح مکتوب که با استناد به آنها می‌توان یک تاریخ قطعی یا یک محدوده مشخص زمانی رااستنتاج کرد، از این جمله‌اند. اما احتمال یافتن چنین اسنادی همیشه ودر همه جا، اگر نه غیرممکن، بسیار نامحتمل است، حتی برای دورانهای تاریخی نیز یافتن اسناد مکتوب همواره قطعی نیست. پس پژوهشگر سعی می‌کند با بررسی و طبقه‌بندی یافته‌های مختلف در یک مکان ویافته‌های مشابه در مکانهای متفاوت به تقسیم‌بندی دوره‌های مختلف زمانی وتعیین توالی آنها بپردازد. اما این طبقه‌بندی، هنوز برای اظهار نظر دربارهٔ تقدم وتاًخر زمانی این دوره‌ها کافی نیست. چنین اظهار نظری درمرحله بعدی و با استفاده از روشهایی مانندلایه نگاریامکانپذیر است. بدین منظورلایه‌های استقراری مختلفی که درمنطقه محدودی روی یکدیگر قرار گرفته‌اند، مشخص می‌شوند و به این ترتیب توالی زمانی تشکیل این لایه‌ها به دست می‌آید. این به معنای تهیه یک مقیاس زمانی نسبی سالیابی نسبی است. بسیاری از اشیایی که درلایه‌های مختلف به‌دست می‌آیند ممکن است ارزش مادی چندانی نداشته باشند، اما منحصربه‌فردبودن، به آنهاارزش غیرقابل انکاری درپژوهشهای باستانشناسی می‌بخشد. دنبال کردن سیر زمانی با توجه به توالی لایه‌های استقراریدر محل حفاری، فقط در صورتیکه به دلایلی مانند پدیده‌های طبیعی، سیل، زلزله یا حفاریهای غیرمجاز، نظم لایه‌ها برهم خورده باشد، ناممکن خواهد بود. پس از لایه نگاری یک منطقه، مرحله بعدی بررسی روابط نواحی مختلف است.[۳]
منابع[ویرایش]
- ملکِ شهمیرزادی، صادق، ایران در پیش از تاریخ، تهران، سازمان میراث فرهنگی کشور، ۱۳۸۱
جستارهای وابسته[ویرایش]
- اقوام باستانی
- باستانشناسی ایران
- فهرست باستان شناسان
- دیوار بزرگ چین
- گوردخمه
- کاوشگاه
- تندیسک
- سنگواره
- دیرین‌آسیب‌شناسی
- باستان‌سنجی
- دیرِین‌گیاه‌شناسی
- استخوان‌شناسی
- دوره‌های زمین
- گورآوند
 |
در ویکی‌انبار پرونده‌هایی دربارهٔ باستانشناسی موجود است. |
|
||||||||||||||||||
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
