سانسور در ایران

بخشی از مجموعه نوشتارها درباره
سانسور
بر پایه کشور
اتحاد جماهیر شوروی اسپانیا استرالیا اسرائیل آسیای جنوبی الجزایر آلمان ایالات متحده ایتالیا ایران ایرلند برزیل برمه بریتانیا بلاروس بوتان پاکستان پرتغال تایلند ترکیه تونس جمهوری چین (تایوان) جمهوری خلق چین دانمارک روسیه ژاپن ساموآ سنگاپور سوئد عراق عربستان سعودی فرانسه فنلاند کانادا کره جنوبی کره شمالی کوبا مالزی نیوزیلند هند هنگ کنگ (PRC) ونزوئلا
همچنین ببینید
آزادی بیان بر پایه کشور

در سال ۲۰۰۹ کشور ایران در ردهٔ ۱۷۲ جهان در فهرست آزادی مطبوعات سازمان گزارشگران بدون مرز قرارداشت. تنها سه کشور ترکمنستان، کره شمالی و اریتره در وضعیتی بدتر از وضعیت ایران قرار گرفته‌اند. آزادی رسانه‌ها در ایران در سال‌های اخیر به مراتب کمتر شده و از رتبه ۱۴۶ در سال ۲۰۰۵ به سطح کنونی نزول یافته است. موضوعاتی همچون مناسبات با آمریکا، برنامه هسته‌ای ایران، اسلام، مذهب و سنن و روحانیت در کشور ایران موضوعات ممنوعه محسوب می‌شوند. سید علی خامنه‌ای رهبر جمهوری اسلامی ایران ازجمله چهل و دو رهبر و مقام دولتی در جهان است که از سوی گزارشگران بدون مرز به عنوان دشمنان آزادی مطبوعات برگزیده شده‌اند.

مطبوعات

سانسور مطبوعات درایران به صورت «حذف اخبار وگزارشات» وتوقیف نشریات صورت می‌گیرد.

مطبوعات داخلی

تاریخ سانسورمطبوعات درایران

از همان ابتدای شکل گیری انتشارات دولتی، سانسور جزو جدای ناپذیر آن بوده است. آغاز سانسور دولتی در ایران همزمان است با سلطنت ناصر الدین شاه قاجار و انتشار اولین روزنامه دولتی ایران به نام روزنامه وقایع اتفاقیه. این روزنامه که به هدف اطلاع‌رسانی عامه در مورد مسائل داخلی و خارجی تأسیس شده بود از همان ابتدا تبدیل به تریبون رسمی دولت شد وبخصوص مقالات سیاسی ان به جای گزارش دقیق اتفاقات داخلی و خارجی بیشتر به مدیحه سرائی درباریان و شرح غلوآمیز اتفاقات دربار می‌پرداخت. همزمان با انتشار این روزنامه، روزنامه‌های فارسی زبان متعددی در خارج از ایران توسط ایرانیان مقیم خارج از کشور به چاپ می‌رسید. از آن میان می‌توان به روزنامه قانون در لندن، روزنامه حبل‌المتین در کلکته، روزنامه ثریا در قاهره و روزنامه اختر در استانبول اشاره کرد. از آنجا که این روزنامه‌ها تحت قیومیت دولت نبودند انتقادات اجتماعی و سیاسی با آزادی بیان بیشتری درآنها به چاپ می‌رسید. توزیع گسترده این روزنامه‌ها در سراسرکشور و محتوای منتقدانه آنها وزیر انتشارات زمان محمدحسن خان صنیع‌الدوله را که بعدها به اعتماد السلطنه ملقب شد بر آن داشت که به شاه تأسیس اداره سانسور راپیشنهاد کند. در سال ۱۸۶۳، حدود ۲۸ سال پس ازچاپ اولین روزنامه ایران (کاغذ اخبار)، اولین اداره سانسورمطبوعات به دستور ناصر الدین شاه تأسیس شد. ریاست این اداره ابتدا به چارلز برگز و صنیع الملک و بعدها به خود اعتماد السلطنه واگذار شد. وظیفه این اداره بررسی تمام روزنامه‌ها و کتاب‌های داخلی بود. متون بازرسی شده توسط رئیس اداره سانسور به نشان «ملاحظه شد» ممهور می‌شدند.

سانسور

تصویر سانسورشدهٔ مریم میرزاخانی (برندهٔ جایزهٔ فیلدز) در صفحهٔ یک روزنامهٔ شرق.
به علت ممنوعیت انتشار تصویر زنان ایرانی بدون حجاب، تصاویر ایشان در روزنامه‌های ایران به شکل‌های مختلف سانسور یا فتوشاپ می‌شود.

در سال ۲۰۰۲ دبیرخانه شورای عالی امنیت ملی ایران با صدور یک اطلاعیه انتشار هر گونه مطلب بر له و یا علیه نامهٔ سرگشادهٔ طاهری نماینده ولی فقیه وقت در اصفهان به علی خامنه‌ای رهبر ایران که درآن نامه به انتقاد از بیکاری، تورم و فساد مقامات رسمی ایران پرداخته بود را در مطبوعات ممنوع کرد. روزنامه نوروز با انتشار چند جای سفید در صفحات خود به این سانسور اعتراض نمود.

توقیف

در ۲۵ اسفند ماه ۱۳۸۶ یک روز پس ازهشتمین دوره انتخابات مجلس شورای اسلامی، پروانه انتشار ۹ نشریه لغو و ۳ سایت اطلاع‌رسانی مسدود شد. در سال ۲۰۰۲ هیجده نشریه در ایران توقیف شده‌است. در سال ۲۰۰۴ بیش از ۲۰ نشریه و روزنامه در ایران توقیف شدند. در۵ تیر سال ۱۳۸۱ خورشیدی مدیر مسئول روزنامهٔ همت نشریه شهرداری مشهد در پی چاپ عکسی از رضا شاه پهلوی، به اتهام نشر اکاذیب به دادگاه احضار گردید. در ۷ بهمن ۱۳۸۰ ماهنامهٔ گزارش فیلم به اتهام نشر اکاذیب و چاپ عکس‌های مستهجن و مغایر با موازین اسلامی توقیف گردید.

مطبوعات خارجی

«رابرت تیت» خبرنگار روزنامه انگلیسی گاردین و «انگس مک دووال»، روزنامه‌نگار روزنامه انگلیسی ایندیپندنت، در طی سال ۲۰۰۷ رسماً از ایران اخراج شدند.

رسانه‌ها

تلویزیون

در اوت ۲۰۰۷ پخش برنامه تلویزیونی کوله پشتی که مجری آن فرزاد حسنی بود به دنبال انتقادهای مسئولان و مقامات جمهوری اسلامی متوقف شده و مجری دیگری به جای او تعیین شد. در بخشی از مصاحبه فرزاد حسنی با سرتیپ احمدرضا رادان، فرمانده نیروی انتظامی تهران در این برنامه که به صورت زنده پخش می‌شد، انتقادهایی نسبت به نحوه برخورد مأموران انتظامی در طرح ارتقای امنیت اجتماعی با مردم مطرح کرد و دو مورد تجربه شخصی خود را روایت کرد. اوگفت:

آقا ما تو همین اصفهان ... داشتیم می‌رفتیم، دلستر «آبجو بدون الکل» توی ماشین بود، مأمور گفت: بیا پایین ببینم، به ... چقدر هم آبکی «نوشیدنی الکلی» خریدین، چیکار می‌کنین؟

در بخشی دیگری از این مصاحبه، فرزاد حسنی از رئیس پلیس تهران پرسید که آیا فیلمی را دیده است که در آن نشان داده می‌شود مأموران نیروی انتظامی با کتک و لگد دختری را به داخل ماشین پلیس پرت می‌کنند؟

شورای عالی امنیت ملی ایران در سال ۱۳۸۴خورشیدی فعالیت «شبکه تلویزیونی صبا» را غیرقانونی اعلام کرد. بنابر قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران همهٔ شبکه‌های رادیویی و تلویزیونی در کنترل و انحصار دولت قرار دارند

رادیو

در سال ۱۳۸۶ خورشیدی نیما رئیسی، مجری رادیو جوان، در پی طرح پرسش‌های چالش‌برانگیز در مصاحبه‌ای با حسین شریعتمداری، مدیر مسئول روزنامه کیهان از کار برکنار شد.

کتاب

نوشتار اصلی: کتاب‌های ممنوع شده در ایران

از کتابهای مشهور جهان که در ایران ممنوع شده‌اند می‌توان به «قمارباز» اثر داستایوفسکی، رمان «دختری با گوشواره مروارید» نوشته تریسی شوالیه، و برخی از کتاب‌های ویرجینیا وولف، مارگریت دوراس، وودی آلن، دن براون، و کتاب خاطرات روسپیان غمگین من اثر گابریل گارسیا مارکز اشاره کرد. کتاب خروس نوشته ابراهیم گلستان نیز در ایران ممنوع شده‌است.

فیلم

نوشتار اصلی: فهرست فیلم‌های اکران‌نشده ایرانی

از فیلمهایی که پیش از انقلاب ۱۳۵۷ مورد سانسور واقع شدند یا توقیف شدند می‌توان به این موارد اشاره کرد:

• اون شب که بارون اومد
• تهران پایتخت ایران است
• چنین کنند حکایت، ساخته محمدرضا اصلانی.
• قلعه شیردل
• رگبار و غریبه و مه اثر بهرام بیضایی
• «گاو» و «آقای هالو»، «پستچی» از آثار داریوش مهرجویی
• گوزن‌ها اثر مسعود کیمیایی
• شازده احتجاب اثر بهمن فرمان آرا
• دایره مینااز آثار داریوش مهرجویی
• آرامش در حضور دیگران اثر ناصر تقوایی
• ملکوت ساخته اثر خسرو هریتاش
• شطرنج باد اثر محمدرضا اصلانی
• سایه‌های بلند باد اثربهمن فرمان آرا
• جنگ اطهر اثر محمدعلی نجفی

از فیلمهایی که پس از انقلاب ۱۳۵۷ مورد سانسور واقع شدند یا توقیف شدند می‌توان به این موارد اشاره کرد:

• انفجار اثر ساموئل خاچیکیان
• گفت هر سه نفرشان اثر غلامعلی عرفان
• خط قرمز اثر مسعود کیمیایی
• مسافر شب اثر منصور تهرانی
• باشو غریبه کوچک اثر بهرام بیضایی
• شب‌های زاینده رود اثر محسن مخملباف
• نوبت عاشقی اثر محسن مخملباف
• سنتوری اثر داریوش مهرجویی

دوبله

پس از انقلاب ۱۳۵۷ تا کنون در زمینهٔ دوبلهٔ فیلم‌های خارجی سانسورهای شدیدی اعمال شده است. در تمام دوبله‌ها، جملات و کلمات جنسی، تحریک آمیز، عاشقانه و گاهی اوقات سیاسی تغییر داده شده‌اند به طوری که حتی روی داستان کلی فیلم تأثیر گذاشته و آن را تغییر داده است. به طور مثال در نسخهٔ دوبلهٔ فیلم‌ها، از بکار بردن کلماتی مانند «دوست پسر» و «دوست دختر» خودداری کرده و از واژه‌هایی مثل «نامزد»، «برادر» و «خواهر» استفاده می‌کنند. صحنه‌های جنسی را به طور کلی از فیلم حذف کرده و فیلم‌هایی که داستان آن بر اساس ارتباطات جنسی است به هیچ وجه دوبله و عرضه نمی‌کنند. کلمهٔ «مشروب» را نیز معمولاً «نوشیدنی» و یا «نوشابه» دوبله می‌کنند.

نمونه: فیلم بچه جایگزین

نسخهٔ زبان اصلی -کریستین کالینز (آنجلینا جولی): این بچه ختنه شده!

نسخهٔ دوبله -کریستین کالینز (آنجلینا جولی): این بچه پوستش پر از لَک شده!

اینترنت

نوشتار اصلی: فیلترینگ اینترنت در ایران

دولت محمود احمدی‌نژاد در آذر ماه ۱۳۸۵ بر اساس آیین‌نامه «ساماندهی فعالیت پایگاه اطلاع‌رسانی اینترنتی کشور»، پایگاه‌های اینترنتی ایران را ملزم به ثبت مشخصات مربوط و هویت مدیر مسوول خود در وزارت ارشاد کرد. بر اساس این آیین‌نامه در صورت بروز تخلفاتی چون اهانت به ادیان آسمانی و مقدسات اسلامی، درج مطالب تفرقه افکنانه و توهین به اقوام و اقلیت‌های مذهبی، اشاعه منکرات و ترویج فحشا، انتشار اطلاعات خصوصی و شخصی افراد و نشر اکاذیب و افتراء با مجازات‌هایی همچون تذکر رسمی تا مسدود سازی موقت یا تعطیل دائمی مواجه می‌شوند؛ و همچنین عمده سایت‌های خبری فارسی زبان و غیر فارسی زبان متعلق به خارج از کشور و تعداد زیادی سایت و وبلاگ متعلق به ایرانیان منتقد نظام و عملکرد دولت مسدود شده است.

فیلتر کردن سایت‌های اینترنتی در ایران در سال ۲۰۰۵ توسط نرم‌افزار «smart Filter» محصول شرکت «secure computing» انجام می‌گرفته‌است که این شرکت موضوع استفاده از این نرم‌افزار در ایران را تأیید کرده‌است ولی فروش آن را به ایران رد کرده‌است.

نظر سنجی

در ۲۴ شهریور ماه۱۳۸۱ یک روز پس از سخنرانی ضد آمریکایی علی خامنه‌ای رهبر جمهوری اسلامی ایران، نظر سنجی توسط خبرگزاری ایرنا منتشر شد که برطبق آن ٪۹۰، ایرانیان، با گفتگو برای برقراری رابطه با آمریکا موافق‌اند. چند روز بعد مدیران مؤسسه نظر سنجی دستگیر شدند. اتهامات آنها «جاسوسی» و «دریافت پول از سفارتخانه‌های خارجی» و مؤسسه نظرسنجی آمریکایی گالوپ اعلام شد.

نیروی انتظامی در حال جمع‌آوری دیش‌های ماهواره در شیراز

ممنوعیت دسترسی به شبکه‌های ماهواره‌ای

حکومت ایران با تصویب طرحی در مجلس شورای اسلامی اقدام به ممنوعیت استفاده مردم از شبکه‌های ماهواره‌ای نموده است و سعی داشته مردم را از دسترسی به تجهیزات دریافت ماهواره به دور نگه دارد و طی سال‌های اخیر و مخصوصاً پس از انتخابات دهم ریاست جمهوری اقدام به ارسال پارازیت بر شبکه‌های ماهواره‌ای نموده است که همواره با شکایت سازمان‌ها و نهادهای بین‌المللی روبرو شده است همچنین اقدام به ورود بدون اجازه به حریم خانه‌های مردم در شهرهای ایران کرده و سعی داشته تجهیزات دریافت شبکه‌های ماهواره را جمع‌آوری نماید.

نگارخانه

• 

  نمونه‌ای از سانسور: حذف نام محمدرضا شاه پهلوی از کتیبهٔ شرح بازسازی آرامگاه باباطاهر در شهر همدان

• 

  نمونه‌ای از سانسور: حذف عنوان پهلوی از سردر دبیرستانی در شهر بروجرد. نام دبیرستان مذکور از پهلوی به امام خمینی تغییر داده شده است.

منابع

• Ekhtiar, Maryam, 1994, "The Dar al-Funun: Educational reform and cultural development in Qajar Iran", Ph.D Dissertation, New York University, USA.