جنوبگان

جنوبگان

تصویر ماهواره‌ای که نمایان‌گر جنوبگان از فضای بیرونی است.

کوه‌های تانگرا

نقشه جزیره لیوینگستون و جزیره گرینویچ

پایگاه علمی ارهیدسکی در جزیره لیوینگستون در جزایر شتلند جنوبی

جنوبگان به قاره‌ای گفته می‌شود که پیرامون قطب جنوب، زمین را در بر گرفته است. این قاره سردترین نقطه کره زمین است و کمابیش تمام سطح آن با یخ پوشیده شده‌است. کشف این قاره در اواخر ژانویه ۱۸۲۰ توسط کاپیتان جیمز کوک صورت گرفت.

جنوبگان پنجمین قاره بزرگ کره زمین پس از آسیا، آفریقا، آمریکای شمالی و آمریکای جنوبی است. ولی با این وجود کمترین جمعیت را میان همه قاره‌ها دارد. همچنین بلندترین میانگین بلندی، کمترین میانگین رطوبت و پایین‌ترین میانگین دما در میان همه قاره‌های جهان به این قاره تعلق دارد.

باور به وجود سرزمینی جنوبگانی یعنی قاره‌ای بس بزرگ که در دورترین نقطه کره زمین قرار گرفته باشد تا بتواند توازن کره زمین را در برابر خشکی‌های عظیم شمال آن حفظ کند از زمان بطلمیوس یعنی سده نخست میلادی وجود داشته‌است. بطلمیوس این مسئله را مطرح می‌کرد که وجود چنین سرزمینی برای حفظ قرینگی خشکی‌ها لازم است. ترسیم خشکی‌های بزرگی در جنوب کره زمین در نقشه‌های قدیمی از جمله در نقشه‌های معروف پیری رئیس، دریاسالار امپراتوری عثمانی (سده ۱۶ میلادی) رایج بود. حتی پس از این‌که در اواخر سده هفدهم کاشفان دریافتند آمریکای جنوبی و استرالیا جزئی از جنوبگان افسانه‌ای نیستند همچنان در باور جغرافی‌دانان آن دوره، منطقه قطب جنوب بسیار بزرگ‌تر از مساحت راستین آن تصور می‌شد.

پنگوئن امپراتور از پرندگانی است که تنها در این قاره زندگی می‌کند.

اهمیت جنوبگان

اهمیت زیست محیطی و مطالعاتی

به دلیل تأثیر جنوبگان بر روی اقلیم زمین، موقعیت منحصر به فرد آن در قطب جنوب، منابع عظیم زیست‌محیطی و طبیعی و محیط زیست دست نخورده‌اش به کانون توجه جهانیان تبدیل شده است. به صورتیکه می‌توان از آن به عنوان یک آزمایشگاه طبیعی جهت مطالعات علمی در بسیاری از شاخه‌های علوم بهره جست. زیرا این منطقه، ناحیه‌ای کلیدی و مهم برای فهم اکوسیستم کره زمین و محیط زیست آن است. ویژگی‌های منحصر به فرد جنوبگان، در طی ۵۰ سال گذشته، امکان تحقیق بر روی منشاء خشکی‌ها، آلودگی و تغییر در اقلیم زمین را برای دانشمندان فراهم آورده است. هواشناسی جنوبگان شاخص‌های مورد نیاز جهت پیش‌بینی مدل‌های هواشناسی نیم‌کره جنوبی و الگوی چرخش سامانه‌های اقیانوسی در اختیار محققان قرار می‌دهد. مغزه‌های یخی بدست آمده از این قاره به عنوان یک مخزن ارزشمند اطلاعات در خصوص اقلیم گذشته و تاریخ محیطی زمین محسوب می‌شوند.

اهمیت اقتصادی و استراتژیک

جنوبگان منطقه‌ای مهم از دید اقتصادی و استراتژیک است. اهمیت اقتصادی آن به دلیل وجود منابع طبیعی و نفت خام است. اهمیت استراتژیک آن به خاطر مسیر دماغه هورن است که در زمان جنگ سرد، اهمیتی حیاتی برای آمریکا داشت. زیرا ناوهای هواپیمابر آمریکایی نمی‌توانند از کانال پاناما عبور کنند.

اگرچه پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی اهمیت اقتصادی جنوبگان به خاظر منافع نفتی بر اهمیت استراتژیک آن برتری یافته است.

ادعاهای مالکیت

بر اساس این پیمان، جنوبگان تنها منطقه‌ای برای تحقیقات علمی است و هر گونه فعالیت نظامی و ادعای مالکیت در آن ممنوع است.

تا کنون ۷ کشور بر بیشتر نقاط جنوبگان ادعای مالکیت داشته‌اند. یک منطقه نیز مورد ادعا قرار نگرفته است.

نقشه مناطق مورد ادعای مالکیت

تاریخ ادعا	نام کشور	قلمرو	مختصات قلمرو	نقشه
۱۹۰۸	بریتانیا	قلمرو بریتانیایی جنوبگان	۲۰ درجه غربی تا ۸۰ درجه غربی
۱۹۲۳	نیوزیلند	وابسته راس (Ross)	۱۵۰درجه غربی تا ۱۶۰ درجه شرقی
۱۹۲۴	فرانسه	سرزمین ادلی	۱۴۲ درجه و ۲ دقیقه شرقی تا ۱۳۶ درجه و ۱۱ دقیقه شرقی
۱۹۲۹	نروژ	جزیره پتر یکم	۶۸°۵۰′ جنوبی ۹۰°۳۵′ غربی
۱۹۳۳	استرالیا	قلمرو جنوبگان استرالیا	۱۶۰درجه شرقی تا ۱۴۲درجه و ۲ دقیقه شرقی و ۱۳۶ درجه و ۱۱ دقیقه شرقی تا ۴۴ درجه و ۳۸ دقیقه شرقی
۱۹۳۹	نروژ	سرزمین شهبانو ماود	۴۴°۳۸'E تا ۲۰درجه غربی
۱۹۴۰	شیلی	قلمرو جنوبگان شیلی	۵۳ درجه غربی تا ۹۰ درجه غربی
۱۹۴۳	آرژانتین	آرژانتین قطب جنوب	۲۵ درجه غربی تا ۷۴ درجه غربی
–	بدون ادعای مالکیت	منطقه بدون ادعای مالکیت (سرزمین ماری بلد)	۹۰درجه غربی تا ۱۵۰درجه غربی (به غیر از جزیره پتر یکم)

جستارهای وابسته

• سیستم پیمان جنوبگان
• تاریخ جنوبگان
• فهرست آتشفشان‌های جنوبگان
• بومگاه جنوبگانی

منابع

مشارکت‌کنندگان ویکی‌پدیا، «Antarctica»، ویکی‌پدیای انگلیسی، دانشنامهٔ آزاد (بازیابی در زمان نامشخص).

پیوند به بیرون

• هندوستان در قطب جنوب و شمال فعال می شود.[۱]
• حمید جدیری، رصد کننده ماه گرفتگی در قطب جنوب
• همشهری آنلاین، قطب جنوب در آمار گمرک ایران
• Antarctic Place-names Commission of Bulgaria

ویکی‌سفر یک راهنمای سفر برای جنوبگان دارد.