اصطخر

استخر
بازماندگان شهر اصطخر
نام	استخر
کشور	ایران
اطلاعات اثر
دیرینگی	دوران پیش از تاریخ ایران باستان
دورهٔ ساخت اثر	دوران پیش از تاریخ ایران باستان
اطلاعات ثبتی
شمارهٔ ثبت	۱۸
تاریخ ثبت ملی	۲۴ شهریور ۱۳۱۰

استخر شهری باستانی است که در استان فارس ایران واقع است. استخر از بزرگ‌ترین شهرهای دوران خود بوده و به گفته تاریخ نویسان چهار دروازه داشته که امروزه یکی از آنها در سر پیچ دوراهی مرودشت ارسنجان قرار دارد و دیگری در جنوب مرودشت کنونی قرار داشته‌است.

مکان جغرافیایی

استخر در دره‌های باریک پلوار (رود)، بین شمال کوه رحمت و نقش رستم واقع شده‌است. اصطخر در نزدیکی جایی که دره به‌سوی مرودشت باز می‌شود قرار گرفته‌است و تا نزدیکی‌های تخت جمشید گسترش می‌یابد. اصطخر در اصل احتمالاً حومهٔ اسکان شهری در اطراف اقامت‌گاه‌های شاهی هخامنشی بوده‌است، اما امروزه نشانه‌ها و آثار اندکی از آن برجای مانده است. پس از مرگ سلوکوس یکم، هنگامی که ایالت فارس ادعای استقلال دوباره کرده بود، به‌نظر می‌رسد که اصطخر مرکز اصلی این خواسته بوده باشد. اصطخر بهتر از پایتخت قدیمی توسط تپه‌های مجاور محافظت می‌شد و «جادهٔ زمستانی» فارس به اصفهان از مسیر اصطخر به پاسارگاد و آباده می‌گذشت.

قدمت تاریخی

شهر استخر ۵ قرن پیش از میلاد و ۱۰ قرن پس از آن قدمت دارد و شاهد تاجگذاری‌ها و جشن‌ها و شکوه بسیاری بوده و صدها هزار نفر ساکن داشته‌است و نخستین پایتخت حکومت ساسانیان بوده است.

این شهر تا پایان پادشاهی ساسانیان از آبادترین و با شکوه‌ترین شهرهای ایران باستان بود، اما توسط اسکندر ویران گشت و بعد از آن توسط اعراب تسخیر گردید و به دلیل خیزش‌های پیاپی مردم (از سال ۲۳ تا سال ۲۹ هجری) بارها فتح شد و مردم آن قتل‌عام شدند و پس از آن تنها ویرانه‌ای از آن برجای ماند.
این شهر مرکز ایالت کوره استخر بوده واین ایالت برای خود ولایت‌هایی داشته که یکی از این ولایت‌ها روذان (در حال حاضر شهرستان انار در استان کرمان می‌باشد) که دارای شهرهای آبان، اناس، اذکان، رودان بوده است و بارها در طول تاریخ بین کرمان و فارس دست به دست شده است

ساخته و رونق گرفتن شیراز هم باعث کوچ مردم، و ویرانی شهر شد.

تسخیر و خرابی

اولین بار استخر در زمان عمربن خطاب توسط عثمان بن ابی العاص تسخیر شد و اموال و زمین‌های مردم به غنیمت گرفته شد و هم چنین برای آخرین بار در سال ۲۹ هجری عبدالله عامر، گماشته عثمان، پس از تسخیر شهر گور، بسوی استخر شتافت تا خیزش چندباره مردم استخر را سرکوب نماید ولی با مقاومت سخت و گسترده آنان روبرو شد، اما سرانجام مردم را کشتار نمود و شهر را دوباره تسخیر کرد.

منابع

• تاریخ طبری جلد پنجم فتح استخر و حوادث مهم سال بیست و نهم
• پیشینه پژوهش‌های شهر اصطخر در وبگاه بنیاد پارسه پاسارگاد، تخت جمشید

• Bivar, A. D. H.. “EṢṬAḴR: i. History and Archaeology.”. In Encyclopædia Iranica. vol. VIII, Fasc. 6. New York: Bibliotheca Persica Press, 1998. 643-646. 

پیوند به بیرون

• شهر استخر با پیشینه‌ای کهن در وبگاه تبیان