لایق شیرعلی

لایق شیرعلی کیسه
زادروز	۳۰ اردیبهشت ۱۳۲۰ روستای «مزار شریف» ناحیه پنجیکند ولایت سغد تاجیکستان
درگذشت	۱۰ تیر ۱۳۷۹ شهر دوشنبه، تاجیکستان
آرامگاه	لوچاب
محل زندگی	پنجکنت و دوشنبه
ملیت	تاجیک
نام‌های دیگر	(به فارسی تاجیکی: Лоиқ Шералӣ)
پیشه	شاعر، ایران شناس، مترجم
سال‌های فعالیت	۱۳۴۴—۱۳۷۹
سبک	قصیده، رباعی، غزل
آثار	کلیات اشعار

لایق شیرعلی (به فارسی تاجیکی: Лоиқ Шералӣ) (زادهٔ ۳۰ اردی‌بهشت ۱۳۲۰ در روستای مزار شریف، پنجکنت – درگذشتهٔ ۱۰ تیر ۱۳۷۹ در دوشنبه) از شاعران معاصر تاجیکستان است.

زندگی

لایق شیرعلی در در روستای «مزار شریف» در کنار رودخانهٔ زرافشان در ناحیهٔ پنجکنت در شمال تاجیکستان زاده شد. او دوران کودکی‌اش را در این روستا به سر برد. لایق شیرعلی دانشکدهٔ آموزگاری شهر دوشنبه را در سال ۱۹۶۱ به پایان برد و از آن سال در پایتخت تاجیکستان اقامت گزید و پس از آن، نخست نویسندهٔ بخش ادبی رادیو تاجیکستان و سپس کارمند ادبی روزنامهٔ کامسامال تاجیکستان شد. او همچنین سردبیر مجلهٔ ادبی معتبر صدای شرق، مشاور اتفاق نویسندگان تاجیکستان و عضو اتفاق نویسندگان اتحادیهٔ شوروی از سال ۱۹۹۵ میلادی بود.

او در تاریخ ۱۰ تیر ۱۳۷۹ بر اثر سکتهٔ مغزی درگذشت و در آرامگاه لوچاب در شهر دوشنبه بخاک سپرده شد. بر سنگ مزارش، شعری از خود وی که در سال ۱۹۸۸ میلادی سروده بود، نوشته شده‌است:

در روی زمین نماند مأمن

ای گور، درود بادت از من

فعالیت ادبی

نخستین مجموعه اشعار لایق به نام «سر سبز» در سال ۱۹۶۶ انتشار یافت و بعدها مجموعه‌های «خانهٔ چشم»، «خانهٔ دل»، «ریزهٔ باران»، «ورق سنگ» از جمله پرخواننده‌ترین کتاب‌های او بودند.

هنر و استعداد لایق به آفرینش شعر محدود نمی‌شد؛ او در ترجمهٔ اشعاری از شعرای خارجی به زبان فارسی نیز سهم داشت. اشعار خودش نیز تاکنون به زبان‌های دیگر ترجمه شده‌اند.

لایق در سال ۱۹۷۸ میلادی، برای مجموعه‌اشعار خاک وطن برندهٔ جایزهٔ ابوعبدالله رودکی شد.

سبک شعری

وی با اشعار رنگین و پرمحتوایش به کالبد شعر تاجیکی نفس تازه‌ای دمید و آن را در قلمرو فارسی‌زبانان معروف کرد. شعر لایق پیوندی است قوی میان شعر عالم شمول هزارسالهٔ فارسی و شعر امروز فارسی تاجیکی. در اصل، لایق شاعری سنتگراست، منتهی با توجه به روح زمان و نیازهای جامعهٔ خویش؛ از این رو شعر وی در میان هم‌میهنانش محبوبیت بسیار دارد.

آثار

• گلچین اشعار میرزا تورسون‌زاده، میرزا تورسون‌زاده، (به کوشش:) کمال عینی و لایق شیرعلی، مسکو: بی‌نا، بی‌تا؛
• آفتاب سرخ، ابوالقاسم لاهوتی، (به کوشش:) لایق شیرعلی، مسکو: بی‌نا، بی‌تا؛

آثار چاپ‌شده در ایران

در نیمهٔ اول دههٔ ۱۹۹۰ علاقهٔ شدیدی میان مردم تاجیکستان به فراگیری الفبای فارسی، یا آن‌طور که در میان مردم تاجیک رایج است، «الفبای نیاکان»، به میان آمد و با تأسیس نمایندگی انتشارات الهدی و کتاب‌فروشی الهدی در شهر دوشنبه و به معرض فروش گذاشته‌شدن کتب و مجلات و جراید فارسی ایران، این علاقه باز هم توسعه پیدا کرد. به‌ویژه با همت الهدی در ایران و چاپ برگزیدهٔ اشعار شعرای معاصر تاجیکستان، چون لایق شیرعلی، گلرخسار صفی‌اوا، مؤمن قناعت، عسکر حکیم، فرزانه خجندی و امثال آن‌ها با الفبای فارسی و تلاش‌های محققان برای به وجود آوردن اصطلاحات علمی واحد، نهضت پاکسازی زبان فارسی تاجیکی بیش از پیش در این کشور فعال شد. از میان این مجموعه آثار انتشارات الهدی می‌توان به اثر مربوط به شیرعلی اشاره کرد:

• گلچینی از اشعار استاد لایق شیرعلی، تهران: انتشارات الهدی، ۱۳۷۲.

نمونه اشعار

دو ره‌سازیم و رَه‌پیما، من و دریا من و دریا		دو همراهیم و دو تنها، من و دریا من و دریا
به یادِ یار می‌نالیم، یارِ آرزوهامان		دو مجنونیم در صحرا، من و دریا من و دریا
***
سخنی هیج نه از فر کیانی گفتیم		تو بدخشانی، خجندی، ختلانی گفتیم
تو سمرقندی، زرفشانی، وخانی گفتیم		تو بخارایی، تو حصاری، تو فلانی گفتیم
چونکه بیگانه‌پرستیم، امان از من و تو!		سست و بی‌مایه و پستیم، امان از من و تو!
داد، صد داد از این خدمت فرزندی ما		آه، صد آه از این خویشی و پیوندی ما
یافت چون رخنه به دیوار مهلبندی ما		بی‌خرد تاخت به اورنگ «خردمندی» ما!
بس که اورنگ نداریم، امان از من و تو		فهم ارژنگ نداریم، امان از من و تو!
***
زندگی خورشید در بام من است		زندگی مهتاب در شام من است
زندگی یار گل اندام من است		زندگی خیام ایام من است
ای امید زنده ی دل زنده باش		ای گل عشق جوان پر خنده باش
در من میرنده صد آینده باش		زندگی پرواز پیغام من است
گر نباشد عشق تو پیدای دل		چیست دنیا بی غم دنیای دل؟
بی تو و بی عشق تو ای وای دل		زندگی زندان من دام من است
گر نباشد عشق تو در سینه ام		گر نباشد یاد تو گنجینه ام
گر نباشد چشم تو آیینه ام		زندگی نفرین و دشنام من است

شعر زندگی توسط مجید درخشانی آهنگسازی و تصنیف گردیده و با صدای حسین رضااسدی درآلبوم لحظه ناب منتشر شده است.

منابع

• شیرعلی، لایق. گلچینی از اشعار استاد لایق شیرعلی. تهران: انتشارات الهدی، ۱۳۷۲. 
• تورسون‌زاده، میرزا، (به کوشش:) کمال عینی و لایق شیرعلی. گلچین اشعار میرزا تورسون‌زاده. مسکو: بی‌نا، بی‌تا. 
• لاهوتی، ابوالقاسم و (به کوشش:) لایق شیرعلی. آفتاب سرخ. مسکو: بی‌نا، بی‌تا. 
• خواجه‌مراد، عالم‌جان. «بیست سال روابط ایران و تاجیکستان؛ شریکان طبیعی با منافع متفاوت». بی‌بی‌سی فارسی. ۲۶ دی ۱۳۹۰. بایگانی‌شده از نسخهٔ اصلی در ۱۶ تیر ۱۳۹۱. 
• . http://www.iranicaonline.org/articles/layeq-ser-ali. 

پیوند به بیرون

• زندگی‌نامهٔ لایق شیرعلی و برخی از آثار