گاه‌شماری شاهنشاهی

با گاهشماری پادشاهی ایران اشتباه نشود.

اسکناس یادبود پنجاهمین سال پادشاهی پهلوی، چاپ سال ۲۵۳۵ شاهنشاهی

گاهشماری شاهنشاهی در ۲۵ اسفند ۱۳۵۴ در پی جلسهٔ مشترک مجلس شورای ملی و مجلس سنا، به عنوان تاریخ رسمی کشور ایران اعلام شد. تا پیش از آن گاهشماری هجری خورشیدی، تاریخ رسمی کشور بود. در این مصوبه مبداء تقویم خورشیدی از هجرت محمد پیامبر اسلام به تاریخ تقریبی و فرضی تاجگذاری کوروش در سال ۵۵۹ پیش از میلاد تغییر یافت. برمبنای این گاهشماری سال ۲۵۰۰ شاهنشاهی با سال ۱۳۲۰ (آغاز پادشاهی محمدرضا پهلوی) مصادف میشود. همه ارکان این گاهشماری جز مبدأ با تقویم جلالی و هجری شمسی برابر بود.

در توجیه این عمل در کتاب تاریخ سال چهارم آموزش متوسطه نوشتند: «در تاریخ ۲۵ اسفند ۱۳۵۴ خورشیدی، با تصویب مجلسین شورای ملی و سنا، مقرر شد تاجگذاری کورش کبیر در سال ۵۵۹ پیش از میلاد مسیح، مبدا سال خورشیدی و سرآغاز تاریخ سیاسی و اجتماعی ایران قرار گیرد. به همین مناسبت اول سال ۱۳۵۵ هجری خورشیدی آغاز سال ۲۵۳۵ شاهنشاهی، سال رسمی کشور شاهنشاهی ایران اعلام شد.»

پیشینه

وضع گاه‌شماری با مبدا و آغاز فرض شده آغاز پادشاهی کوروش هخامنشی در ایران به گاه‌شماری شاهنشاهی محدود نمی‌شود. هنگام‌ها پیش از وضع گاه‌شماری شاهنشاهی، در ۱۳۰۶ خورشیدی، سید جلال الدین طهرانی گونه‌ای گاه‌شماری پیشنهاد کرد که آغاز آن همین آغاز پادشاهی فرضی کوروش هخامنشی بود. مبدا این گاه‌شماری پیشنهادی سال ۵۰۰ پیش از میلاد، و در نتیجه اختلاف آن با مبدا گاه‌شماری هجری خورشیدی ۱۱۲۰ سال بود. نام ماه‌ها در آن از نام ماه‌های گاه‌شماری جلالی الگوبرداری شده بود. دیگر ارکان این گاه‌شماری نیز همانند گاه‌شماری جلالی بود. فرق مبدا پیشنهادی در آن با گاه‌شماری شاهنشاهی نیز از این جا برگرفته می‌شد که در گاه‌شماری شاهنشاهی، دو شماره سمت راست تاریخ هر سال، سال‌های سپری شده از آغاز پادشاهی محمدرضا پهلوی (۲۶ شهریور ۱۳۲۰) را نشان می‌داد.

واکنش آیت‌اله خمینی

آیت‌الله خمینی در پیام عید فطر ۱۳۵۵ به کارگیری تاریخ شاهنشاهی را حرام اعلام کرد و گفت: «... برای تضعیف اسلام و محو اسم آن نغمه شوم تغییر مبدا تاریخ را ساز کردند؛ این تغییر، هتک اسلام و مقدمه محو اسلام است، خدای نخواسته، استعمال آن بر عموم، حرام و پشتیبانی از ستمکار و ظالم، مخالف با اسلام عدالتخواه است...».

تبدیل سال خورشیدی به شاهنشاهی

با تصویب این قانون سال ۱۳۵۵ مقارن سال ۲۵۳۵ شاهشناهی شد. روش تبدیل سال شاهنشاهی به هجری خورشیدی چنین است:

• سال شاهنشاهی = ۱۱۸۰ + سال هجری خورشیدی

فرجام و پایان

این مصوبه که از دیدگاه گروهی از مردم به ویژه مذهبی‌ها، یکی از نشانه‌های مخالفت حاکمان با باورهای دینی آن‌ها به شمار می‌رفت در ۱۱ شهریور ۱۳۵۷ در پی اقدام‌ها و کارهای آشتی شاه و ملت، لغو شد.

منابع و برگرفته‌ها

• امروز در آینه تاریخ، ۲۵ اسفند
• گاهنامه تطبیقی سه هزار ساله، احمد بیرشک، چاپ دوم ۱۳۷۳ خورشیدی.