شهرستان تاکستان

شهرستان تاکستان
اطلاعات کلی
کشور	ایران
استان	قزوین
مرکز	تاکستان
نام‌های پیشین	سیادن
سال شهرستان شدن	۱۳۵۹
مردم
جمعیت	۱۷۲،۹۴۹ نفر (۱۳۹۰)
جغرافیای طبیعی
مساحت	۲۵۳۶ کلیومتر مربع
شهرها
تاکستان، خرمدشت، اسفرورین، نرجه، ضیاءآباد
تعداد بخش‌ها
مرکزی، اسفرورین، خرمدشت، ضیاءآباد

شهرستان تاکستان یکی از شهرستان‌های استان قزوین ایران است. مرکز این شهرستان، شهر تاکستان است. نام تاتی این شهر سیادن است که پیش از تاسیس فرهنگستان ایران در منابع فارسی با همین نام آمده است. شهرستان تاکستان پرجمعیت‌ترین منطقه تات‌نشین ایران و جهان است. خرمدشت، اسفرورین، نرجه و ضیاءآباد دیگر شهرهای شهرستان تاکستان هستند.

جمعیت

جمعیت این شهرستان بر طبق سرشماری سال ۱۳۸۵، برابر با 9۷۳٫۵۷۷ نفر بوده‌است. جمعیت این شهر در سال ۱۳۸۸ بیش از ۹۰۰۰۰ نفر می‌رسد و بعد از قزوین پر جمعیت‌ترین شهر استان است.

موقیعت و وسعت تاکستان

شهرستان تاکستان در شمال غربی فلات مرکزی ایران بین مدار های ۴۹ درجه و ۱۰ دقیقه تا ۴۹ درجه و ۴۸ دقیقه طول شرقی از نصف النهار گرینویچ و مدار های و مدار های ۳۵ درجه و ۴۰ دقیقه تا ۳۶ درجه و ۲۱ دقیقه عرض شمالی از استوا واقع شده است ارتفاع متوسط شهر تاکستان از سطح دریا ۱۲۶۵ متر می باشد . این شهر در طول شرقی ۴۹ درجه ۴۲ دقیقه و عرض شمالی ۳۶ درجه ۴ دقیقه ۱۵ ثانیه قرار دارد فاصله شهر تاکستان تا شهر قزوین ۳۵ کیلومتر و تا تهران ۱۸۵ کیلومتر است فاصله هوایی تاکستان تا تهران ۱۴۹ کیلومتر می باشد این شهرستان از شمال به کوهین و جاده ترانزیت از شرق به قزوین از جنوب به دانسفهان بویین زهرا و ساوه از غرب به شهرستان ابهر از استان زنجان ممحدود می گرد.

تقسیمات کشوری

• بخش مرکزی شهرستان تاکستان
  • دهستان قاقازان شرقی
  • دهستان قاقازان غربی
  • دهستان نرجه

شهرها: تاکستان و نرجه

• بخش اسفرورین
  • دهستان اک
  • دهستان خرم آباد (تاکستان)

شهرها: اسفرورین

• بخش خرمدشت
  • دهستان افشاریه
  • دهستان رامند شمالی

شهرها: خرمدشت

• بخش ضیاءآباد
  • دهستان دودانگه سفلی
  • دهستان دودانگه علیا

شهرها: ضیاآباد

شهرستان تاکستان

شهرستان تاکستان در ۱۸۰ کیلومتری تهران و ۳۰ کیلومتری جنوب باختری قزوین قرار دارد مساحت تاکستان در حدود ۲۵۳۶ کلیومتر مربع می باشد این شهرستان دارای ۵ شهر ۹ دهستان ۱۳۳ آبادی می باشد و جمعیت در حدود ۲۰۰ هزار نفر را در خود جای داده است.

شهرستان تاکستان با داشتن بیش از ۳۵ هزار هکتار باغ انگور دومین شهر تولید کننده ی انگور در کشور به شمار می رود و به همین منظور در سال ۱۳۱۷ خورشیدی در دوره ی پهلوی اول از سوی فرهنگستان زبان نام این شهر به طور رسمی از سیادن به تاکستان تغییر یافت. زبان اصلی این شهرستان تاتی است. اما در کنار آن زبان‌های کردی، ترکی، و لری نیز رایج است. تات بازمانده‌ای از اعماق تاریخ با رنگ بوی فرهنگ کهن و پیشینه‌دار ماد،‌ پیشینه‌ای به عمق پیچیدگی زبان و آداب رسوم و جشن‌ها و باور‌های این منطقه می‌باشد. آثار زندگی پیش از تاریخ در تپه های باستانی، از جمله خله کو (کوه خاکستر)، منطقه ارزشمند حفاظت شده ی باشگل با تنوع شگفت انگیز گیاهی و جانوری ، برج ها بنا ها، قلعه های، پل ها، دشت ها ، کوهستان های زیبا، شهر ها و آبادی ها و محیط های بکر طبیعی، غار ها، چشمه های آب معدنی و بیش از ۳۰۰ اثر شناسایی شده ۱۹۷ اثر دیگر که به ثبت شده، از ویژگی‌های شهرستان تاکستان می‌باشد.

مردم

مردم مرکز شهرستان (شهر تاکستان) و شهر اسفرورین و روستاهای قرقسین، خروزان، محمودآباد و ولازجرد از دهستان اک تات هستند و به زبان تاتی سخن می‌گویند. البته در روستاهای محمودآباد و ولازجرد به زبان ترکی هم سخن گفته می‌شود. تاتی یکی از زبان‌های باستانی است و نزدیکی ساختمان دستوری و آوایی آن به زبان‌های ایرانی کهن مانند مادی قابل اثبات است. تاتی از شاخه زبان‌های شمال‌غربی است.

آثار باستانی

در شهرستان تاکستان ۳۰۳ اثر باستانی شناسایی شده است. از این تعداد ۱۹۶ اثر به ثبت ملی رسیده است.

۱۰۷ اثر دیگر در نوبت اخذ شماره ملی می باشد. ۸۶ اثر دیگر به تازگی شناسایی شده ،و پس ازارایه نظریه ی کارشناسی سازمان میراث فرهنگی کشور، نسبت به ارایه مدارک لازم جهت تعیین نوبت واخذ شماره ثبت ملی اقدام خواهد شد. - بیش از ۲۰۰ تپه باستانی از نوع مسکونی و دیده بانی مر بوط به پیش از تاریخ، دوره تاریخی و .... از جمله: تپه های خله کو، خندا، شیزر، قرق، اک، گیلک تپه، بالا، سلک، خرم آباد، نجات، چخماق، تنه تپه، نر گه، زرلان، ولازگرد، کندر، کی وران، تپه ی: خروزان، اسفرورین، شارین، نهاوند، یوسف آباد، اسپند تپه و .....

• بقعه ی پیر بخش مرکزی تاکستان * قلعه ی دختر در روستای آبکلو
• میل خرم آباد—ساختمان بانک ملی؛،کاخ شاهی
• مدرسه ی خیام
• گرمایه ی بوستانک
• حمام و مسجد شاه عباسی
• گرمابه مهدی آباد
• گرمابه حسین آباد،
• گرمابه شنستق،
• امام زاده های: کمال، زرلان، عبدالله، فضل الله، خندو، هفت صندوق، ولی، صالح، سلیمان

تپه راه خرم‌آباد

تپه راه خرم‌آباد (به تاتی: خرام‌باده را): آنچنان که از نامش پیداست، این تپه درجنوب تاکستان و درابتدای جاده ای که به روستای خرم آباد می رود، قرار دارد. این تپه از تپه های باستانی تاکستان بشمار می رود که هنوز مورد بررسی و کاوش های علمی قرار نگرفته است اما دیده ها و شنیده های نویسنده و اثار بر جای مانده روشن می سازد که حفاری های افراد آماتور و سارقان اشیای عتیقه چند مر تبه بر روی این تپه ارزشمند صورت گرفته است.این عمل موجب تخریب بخشی از این تپه شده و آثار بدست آمده به سرقت رفته است !؟ شایان ذکر است که شور بختانه قسمت هایی از این تپه توسط افراد نا آگاه در برابر سکوت وبی توجهی مسئولان به کلی تخریب شده است !! به گفته یک مقام آگاه محلی در یکی از حفاری های قاچاقچیان عتیقه در فاصله سال های ۱۳۸۰ تا ۱۳۸۶ تعدادی ظروف سفال واشیای قدیمی و کوزه ای دارای ۳۰ سکه طلا با مهر و نشان دوره دیلمیان بدست آمده و به سرقت رفته است. ۳۰ سکه طلای یاد شده بامهر عزالدوله دیلمی بوده است.

قلعه دختر شهرستان تاکستان

قلعه دختر یکی از قلعه های بزرگ و مهم شهرستان تاکستان است که در ۲۰ کیلومتری تاکستان و در ۳ کیلومتری روستایی به نام آبکلو از بخش ضیاآباد قرار دارد این قلعه بر روی کوه سنگی بزرگ و منفردی که بر تمام نواحی اطراف مسلط است، جا خوش کرده است . بقایای بر جای مانده نشان می دهد که این بنا دژ عظیم و شکوهمندی بوده است که به دوره ی ساسانی تعلق دارد و از کیلومتر ها مسافت قابل مشاهده است از بلندی این کوه می توان تمامی نواحی پیرامون را تا فاصله ی دوردست مشاهده کرد. این قلعه از سه سو به پرتگاه های عمیق و مخوف منتهی می گردد و تنها راه دسترسی به آن از ناحیه جنوب است. در این مسیر آثاری از سکو های متعدد دیده می شود که نشانگر آن است که در زمان آبادانی، این پله ها به جهت دسترسی آسان به این قلعه ساخته شده است. از آثار به جا مانده از این بنا جزر های یک چهار تاقی است که از سنگ و ساروج ساخته شده است اما تاق آن فرو ریخته است پایه های باقی‌مانده بسیار سترگ است و ابعادی در حدود ۳ متر دارد و فاصله ی هر پایه تا پایه بعدی حدود ۴ متر و هشتاد سانتی متر است. مصالح بنا از سنگ لاشه و ملات ساروج است علاوه بر سنگ در برخی از قسمت های قلعه آجر نیز به کار رفته است که ابعاد آن نظیر آجر های دوره ساسانی است. ترکیب شگفت آور سنگ لاشه با آجر و فرو رفتگی ها و برجستگی های هماهنگ در سطح دیواره ها، تزیینات بسیار زیبا و مقرنس از جمله زیبایی ها و طرح های این اثر تاریخی است. این بنا با شماره ۲۱۴۱ در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.

امام زاده هفت صندوق تاکستان

این بنا در نزدیکی گورستان روستایی به همین نام از بخش ضیاآباد شهرستان تاکستان قرار دارد بنا شکل مستطیل دارد و دارای حرمی مربع شکل است که در جلوی آن ایون ورودی در کنار دو فضای کوچک جنبی در نمای شرقی و غربی آن قاب بندی و چهار تاقی مشاهده می شود و ضلع شمالی آن سه تاق نما دارد گنبد بنا دو پوش و بدون کاشی کاری و ببه وسیله های تیر های چوبی مهار شده است تزیینات بنا در داخل شامل رنگ آمیزیبندی و در خارج به صورت طرح های ساده آجری کاری در میدان تاق نما ها و ورودی فضا های جنبی نمایان است این بنا از آثار دوره ی صفویه می باشد

تپه سلک

تپه سلک (به تاتی: زلکه تپه): سلک یعنی سفال، هر ظرفی که از جنس سفال باشد. این تپه درجنوب خاوری تاکستان و در ناحیه شمال باختری تپه خندا و در حدود ۴ کیلو متری آن واقع است. تپه سلک دارای مساحت تقریبی یک هکتار و بلندی آن به ۷متر می رسد. باتوجه به شیب ملایم زمین های پیرامون تپه وآثار برجای مانده از حفاری های ناشیانه و....بنظر می رسد که مساحت تپه یاد شده، بسیار بیشتر از مساحت کنونی آن بوده است اما در طول زمان به علت عوامل طبیعی و انسانی از بین رفته وبخش هایی از آن درناحیه شمال خاوری به زراعت و باغداری اختصاص یافته است ! و.....

امام زاده ولی شهرستان تاکستان

امام زاده ولی: این بنا بر روی صفحه طبیعی سنگی نسبتاً کوتاهی قرار دارد ازاره بنا با تکه سنگ های قهوه ای رنگ در دو ردیف تا ارتفاع ۱ متر ساخته شده و بقیه آن با آجر های ساده کار شده است در نمای بیرونی ۳ دیواره آن طاق نماهایی مشاهده می شود شکل بنا مکعب است و بر روی آن گنبد بنا قرار گرفته است این گنبد در ناحیه پایین به صورت استوانه و در قسمت بالا به صورت گنبدی شکل کار شده است این بن از دوره آثار ایل خانی به شمار می رود. گفته می شود این امام زاده از نوادگان امام موسی کاظم می باشد

میل خرم آباد شهرستان تاکستان

این بنا در ۱۲ کیلومتری جنوب خاوری تاکستان و در روستای خرم آباد قرار دارد. در ساخت بنا از آجر، ملات گل و گج استفاده شده است. در سوی شمالی بنا آجر لعابدار فیروزه ای در طرح های هندسی لوزی دیده می شود و نیز شکل تزییتی دیگری که در چهار گوشه آن نقش چلیپا بکار رفته است، بر سطح بنا طراحی شده است. در لبه های بنا نیز دو ردیف آجرچینی با همان آجر لعاب دار دیده می شود که بخشی از آن به دلیل عوامل طبیعی فرو ریخته است. با توجه به ویژ گی های ساخت بنا و عناصر تزیینی که در آن به کار رفته است، می توان این بنا را از آثار دوره ی صفویه به شمار آورد. بنای میل به شماره ی ۲۰۱۳ در تاریخ ۱۳۷۷/۰۲/۱۲ در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است

مدرسه خیام شهرستان تاکستان

این ساختمان از بنا های دوره ی پهلوی است که همزمان با عمارت بانک ملی و ساختمان شهرداری در منطقه ی فلاحت پیشین که امروز بلوار اصلی شهر است ، بنا شده است. ساختمان اصلی این بنا بسیار بزرگ بوده و از سه طرف محدود به خیابان بوده است از ناحیه خاور به خیابان توحید امروزی و از باختر به خیابان شهرداری کنونی و از جنوب محدود به بلوار است. این مدرسه دارای سه درب ورودی بزرگ بوده است یکی در ضلع خاوری یکی در ضلع باختری و دیگری در ضلع جنوبی قرار دارد که هم اکنون محل ورود به اداره ی میراث فرهنگی است . بنای مدرسه ابتدایی امروز که پیشتر در همان فضا مدرسه ی شبانه روزی دایر بوده است وساختمان دبیرستان خدمات که بعدها اداره آموزش و پرورش و... در آن فعالیت می کرد وامروزه فروشگاه شماره ۲ فرهنگیان در آن دایر است، در همین فضای مدرسه خیام پس از تخریب قسمتی از آن بنا شده است.شور بختانه از این بنا تنها محوطه ی میراث فرهنگی کنونی باقی‌مانده است و باقی بنا به دلایلی نا معلوم و به بهانه ی فرسوده بودن تخریب شده است و در جای آن بنا های دیگری ساخته شده است در آغاز این بنا محل استقرار نماینده ی رضا شاه پهلوی آقای عابدین خان عالی خانی خراسانی جهت سروسامان دادن به وضعیت کشاورزی و در آمد وامور داخلی تاکستان بوده است و از فضای پشتی آن که دو درب ورودی شرقی و غربی داشت به عنوان انبار غله و مالیات ها و بهره های ملوکانه استفاده می شده است. بعد ها از همین فضا به عنوان سرباز خانه استفاده می شد. در شهریور ۱۳۲۰ که نیرو های آمریکایی وانگیلیسی، هندی و روسی در ایران حضور داشتند، فرمانده ی نیرو های ارتش روسیه به هنگام اشغال شمال ایران تا حدود تاکستان و نواحی اطراف آن تا منطقه ی فارسجین در این ساختمان مستقر گردید. زمانی که نخستین نماینده آموزش و پرورش از سوی وزارت مطبوع به تاکستان داده شد، دفتر نمایندگی در همین مکان دایر بوده است از سال های پس از آن به عنوان مدرسه خیام کاربری داشته است. پس از بارندگی شدید و افتادن سیلاب در مدرسه، کلاس های درس به مدرسه نو بنیاد سعدی و جامی منتقل شد و از آن پس قسمت هایی ازناحیه شمالی، خاوری و باختری بنا یاد شده، تخریب شد. در ساختمان باقی‌مانده که اکنون اداره میراث فرهنگی در آن دایر است، بنیاد پهلوی تا پایان سال ۱۳۵۷ فعالیت داشته است، این بنیاد، در سال های پس آن به عنوان بنیاد علوی به جاهای دیگر منتقل شده و به کار خود ادامه داد. پس از آن اداره آبخیز داری و مراتع و سر جنگل داری تا سال ۶۲ در این ساختمان فعالیت داشته است. از آن پس اتحادیه انجمن های اسلامی حدود ۳ الی ۴ سال در همین ساختمان فعالیت نمود. از سال ۱۳۷۹ تا ۱۳۸۰ پس از بازسازی و مرمت قسمت هایی از بنا ی یاد شده، این ساختمان در اختیار اداره میراث فرهنگی و صنایع دستی و گردشگردی شهرستان تاکستان قرار گرفت. مدرسه خیام با شماره ی ۲۱۶۶ به تاریخ ۱۳۷۷/۰۸/۲۰ در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است

امام زاده کمال تاکستان

این بنا به شکل ۶ ضلعی و به طول ۳.۹۰ متر است و در حاشیه ضیاآباد شهرستان تاکستان قرار گرفته است این بنا شامل ۳ بخش است دو بخش الحاقی آن کاملاً نوساز و فاقد هر گونه ارزش هنری است شکل داخلی بنا نیز ۶ ضلعی است و دارای نازک کاری است گنبد بنا از نوع ۲ پوش است و بنا دارای تزیینات آجر کاری در میان تاق نما ها است و در گوشه سازی های داخل آن نقوش گل و گل و بته مشاهده می شود این بنا از آثار قرن نهم هجری است.

حیات وحش باشگل تاکستان

منطقه ی حفاظت شده باشگل:این منطقه با مساحت ۲۶۰۰۰ هکتار در۸ کیلومتری شمال باختری تاکستان و در محدوده دهستان قاقازان قرار دارد. این منطقه با توجه به موقعیت خاص جغرافیایی دارای زیستگاه گوناگونی است. در بخش های جنوبی این زیستگاه آهو ودر باقی نقاط تپه ماهور آن زیستگاه قوچ و میش است. به دلیل خالی از سکنه بودن برخی از روستا های این منطقه، ناحیه ی یادشده برای حیات وحش بسیار مناسب است. افزون بر آهو،قوچ ومیش جانوران دیگری چون گرگ، روباه، شغال، گراز و خرگوش ...نیز در آن زندگی می کنند. قلعه ی دختر و بنای امامزاده هفت صندق در این منطقه قرار دارند

تپه ی باستانی نر گه

تپه ی باستانی نرگه: تپه باستانی نرگه به درازای ۲۲۰ متر و پهنای ۱۸۰متر و بلندی ۲۶ متر از سطح زمین می باشد. این تپه ی کهن در درون دشت هموار تاکستان و در نزدیکی شامی شاپ تاکستان و یک آبادی به همین نام قرار گرفته است.این آبادی امروز تبدیل به شهر شده است. شهری کوچک اما زیبا. آثار بدست آمده از این تپه مربوط به عمق ۵/۸ متر است و به هزاره ی نخست میلادی تا عصر صفوی تعلق دارد. نام این ناحیه در عصر ساسانی هرگه بوده، بعداً نرگه به معنای شکار گاه آهو وبا یورش عرب به ایران زمین و نفوذ خط عربی بجای حرف( گ) پارسی حرف (ج) عربی جانشین شده و واژه نرگه بصورت نرجه در آمده است! هنوز هم مردم خوب ساکن در نرگه و تاکستان نام این شهر را نرگه می خوانند. تنها در سیستم اداری آنرا نرجه می نویسند!؟

تپه قرق

تپه قرق: این تپه در جنوب باختری تاکستان و در جاده قدیم اک (اکه راه)است .بلندی تقریبی این تپه ۲۰متر و در فضایی در حدود ۲هکتار قرار دارد. بخش هایی ازقسمت خاوری وباختری این تپه آسیب دیده است.بر روی تپه در ناحیه شمالی آثار چند مرحله حفاری ناشیانه و غیر علمی و یک دهانه چاه مشاهده می گردد.

گفتنی است که در حفاری قاچاقچیان اشیای عتیقه بر روی این تپه ی بزرگ ومهم تعدادی آثار مربوط به دوره ساسانی و دوره های پس از آن بدست امده است که تعدادی از ان نصیب میراث فرهنگی شده است.

گیلک تپه

گیلک تپه: تپه ی گیلک از تپه های قدیمی تاکستان است که در جنوب تپه ی قرق قرار دارد. هنوز در این تپه حفاری های علمی صورت نگرفته است. این تپه از تپه های دیدبانی بشمار می رود. هم اکنون بلندی این تپه به ۳ تا ۴ متر میرسدو در زمینی به مساحت یک هکتار قزاز گرفته است