زبان زازاکی
 |
برای تأییدپذیری کامل این مقاله به منابع بیشتری نیاز است. لطفاً با توجه به شیوهٔ ویکی‌پدیا برای ارجاع به منابع با ارایهٔ منابع معتبر این مقاله را بهبود بخشید. مطالب بیمنبع را می‌توان به چالش کشید و حذف کرد. |
| زبان زازکی Zazaki,Dımılki |
||
|---|---|---|
| گویشگاه‌ها: | اکثریت: ترکیه و اروپا | |
| شمار گویشوران: | ۲-۴ میلیون | |
| خانواده: | زبانهای هندوایرانی زبانهای ایرانی زبانهای ایرانی غربی زبانهای کناره دریای خزر زبانهای زازا-گورانی زبان زازکی |
|
| زبان رسمی | ||
| زبان رسمی در: | - | |
| مرجع رسمی: | موسسه زبان زازاکی | |
| کد زبان | ||
| ISO 639-1: | diq | |
| ISO 639-2: | diq | |
| ISO 639-3: | zzz | |
 |
||
| یادداشت: این صفحه ممکن است دارای کدهای یونیکد باشد. | ||
زازاکی، کردکی، کرمانجکی یا دیملی (به زازاکی: Dımılki، Kırdki، Kırmancki، Zazaki) یکی از زبانهای ایرانی شاخه شمال غربی و از زبانهای کناره دریای خزر[۱] است که در شرق آناتولی (ترکیه) صحبت می‌شود. شمار زازا-زبانان را تا حدود ۲ میلیون نفر حدس می‌زنند. زازاکی همانندی‌های نزدیکی با گویش‌های اورامانی و باجلانی دارد و به این خاطر زبانشناسان این سه گویش را درون خانواده‌ای به نام زازا-گورانی قرار می‌دهند و زازا-گورانی را شاخه‌ای جداگانه از دسته‌زبان‌های ایرانی شمال غربی بشمار می‌آورند.
محتویات
ریشه های زبان[ویرایش]
درباره ریشه این زبان در کنار نظر غالب دیدگاههای دیگری نیز وجود دارد. زبان زازاکی یک زبان زبانهای ایرانی شمال غربی است و چون دیگر شاخه‌های کردی به زبانهای گیلکی، مازندرانی و تالشی بسیار نزدیک است.[۲][۳] زازاها به اعتقاد گروهی از زبانشناسان کرد یا یک مردم دیگری نیستند و زبان زازاکی کردی نیست.[۴][۵] برخی از زبانشناسان براین باورند که زازاها شاخه‌ای مستقل از اقوام ایرانی هستند و نام اصلی زازاها یعنی دیملی را گونهٔ دگرگون شدهٔ واژهٔ دیلمی می‌دانند و خاستگاه این مردم را منطقه دیلمستان در غرب رشته‌کوه البرز و جنوب گیلان حدس می‌زنند. ولی زازاکی زبانی دیلمی است.[۶]
ولی گروه دیگری از دانشمندان بر این باورند که از دید فرهنگی، اجتماعی، تاریخی و سیاسی، زازاها را می‌شود دستهای از کردها شمرد. مسئله کرد بودن یا نبودن ایشان ازینرو مبحثی است که هنوز در حال مناقشه است. دانشمندانی چون میچل لیزنبرخ (دانشگاه آمستردام)، ویندفور، (ایرانشناس و زبان شناس آلمانی، استاددانشگاه میشیگان)، ایزدی (دانشگاه کلمبیا)، هنربیشلر(دانشگاه وین)، تود (دانشگاه میشیگان، نویسنده و محقق دستورزبان زازاکی)، همگی زازاکی را مشمول طیف زبانی کردی، و زازاها را کرد بحسب می‌آورند، و نام دیملی می‌تواند از نام عشیره کردی دونبولی مشتق شده باشد. برخی روشنفکران زازا زبان چون مونزور چم،برخی هنرمندان زازا زبان چون میکاییل اسلان، جمیل کوچگری، فرهاد تونچ و روشن لزگین(محقق و ادیب زازازبان) همگی به کرد بودن زازاها معتقدند. همچنین فعالان سیاسی زازا تبار کردستان ترکیه چون دمیرتاش، احمد ترک، عثمان بایدمیر (شهرداردیاربکر) نیز بهمین باورند. قابل ذکر است که دو قیام بسیار تاریخی کردان در آناتولی برهبری زازاها بوده است: یکی قیام شیخ سعید پیران پالوی، دیگری قیام سید رضا درسیمی که به قتل‌عام کردهای علوی درسیم در سال ۱۹۳۷ و ۱۹۳۸ انجامید که طی آن حدود۸۰ هزار نفر بقتل رسیدند.[نیازمند منبع]
سکونتگاه[ویرایش]
محدوده سکونت زازاها، مناطق غربی کردستان ترکیه شامل درسیم، الازیغ، ارزنجان و دیاربکر می‌باشد که البته در بسیاری مناطق با کرمانج‌ها در مناطق مشترکی زندگی می‌کننداز جمله در دیاربکر. اکثر زازاها قادر تکلم به کرمانجی نیزمی‌باشند. فردیناند هنربیشلر از دانشگاه وین، بخش خاورشناسی و ارتباطات بین‌الملل در کتاب خود بنام "سرچشمه ء کردها " طی یک بررسی چند جانبه و با کمک از علوم مختلف چون زبان شناسی، مردم شناسی، علم ژنتیک و غیره به این نتیجه رسیده‌است که بر اساس داده‌های ژنتیکی فرضیه دیلم (سواحل جنوب غربی دریای خزر) مردود است. و زازا زبانان ساکنین دیرینه شرق آناتولی بوده‌اند از عهد عتیق، چون کردان دیگر. از شاعران معاصر به زبان زازاکی می‌توان از روشان لزگین نام برد.[نیازمند منبع]
مقایسه زازاک، پارسی و زبانهای دیگر هندواروپایی[ویرایش]
- اعداد
| پارسی | زازاکی | روسی | یونانی | ایتالیایی | ایسپانیولی | آلمانی | فرانسوی | انگلیسی |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| yak یک |
jû/yew | odin | ena | uno | uno | eins | un | one |
| du دو |
dı | dva | dyo | due | dos | zwei | deux | two |
| se سه |
hiri | tri | tria | tre | tres | drei | trois | three |
| çahar چهار |
çehar | çetyre | tesera | quattro | cuatro | vier | quatre | four |
| panc پنج |
panc | pyatʹ | pende | cinque | cinco | fünf | cinq | five |
| şeş شیش |
şeş | shestʹ | eksi | sei | seis | sechs | six | six |
| haft هفت |
hewt | semʹ | epta | sette | siete | sieben | sept | seven |
| haşt هشت |
heşt | vosemʹ | okto | otto | ocho | acht | huit | eight |
| noh نه |
new | devyat | ennia | nove | nuevo | neun | neuf | nine |
| dah ده |
des | desyatʹ | dheka | dieci | diez | zehn | dix | ten |
| bist بیست |
vist | dvadtsatʹ | eíkosi | venti | veinte | zwanzig | vingt | twenty |
- واژه‌ها
| پارسی | زازاکی | گیلکی | مازندرانی | روسی | یونانی | ایتالیایی | ایسپانیولی | آلمانی | فرانسوی | انگلیسی | |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| پدر | Pi/Pêr | per | per/Beba | Otets | Pateras | Padro | Padre | Vater | Pére | Father | |
| مادر | May/Mae | Mar/n'na | Mar/Nena | Mat | Mitera | Madre | Madre | Mutter | Mére | Mother | |
| برادر | Bra | Bra | Berar | Brat | Adelfos | Fratello | Hermano | Bruder | Frére | Brother | |
| نام | Name | Nome/Nume | Num | İmya | Onoma | Nome | Nombre | Name | Non | Name | |
| لب | Lew | Lab/Macha | Lab/Lushe | Guba | Cheíli | Labbro | Labio | Lippe | Lévre | Lip | |
| من | Ez | Mo/Mi | Men | Ya | Ego | Io | Estoy | Ich | Je | I | |
| شما(تو) | Tı | Ti/Too | Te | Ti | Eseis | Ti/Te | Te/Ti/Tu | Du | Tu/Toi | You | |
| ما | Ma | Amo/Aman | Ama/Ema | My | Emais | Nois | Nosotros | Wir | Nous | We | |
| من | Mı | Mo/Mi | Me/Mi | Moĭ | Mou | Mio | Mi | Mein | Mon | My | |
| آری | Ya | Aha | Are | Da | Nai | Si | Si | Ja | Vui | Yes | |
| هیچ | Nê | Hich'i | Hech | Ne | Ochi | No | No | Nein | Non | No | |
| در | Dı | miyen | - | - | - | Di | De | De | At | Bei | |
| غزال | Ğezale | Ğezale | Ghazel | Gazel | Kazélla | Gazzella | Gacela | Gazelle | Gazelle | Gazelle | |
| در | Ber | Dar | Dar/Loosh | Dvar | Pórta | Porta | Puerta | Portre | Tor | Door | |
| پا | Pa/Lıng | Lag/Lang/ling | Pe/Ling | Podnozhie | Pódi | Piede | Pata | Pied | Fuß | Foot/Leg | |
| زمین | Erd | Zimin | Bene | - | - | - | - | - | Erde | Earth | |
| ستاره | Astare | Roja/Rozha | Essare | - | Astéri | Astro | Estrella | Astre | Stern | Star | |
| نو | Newe | Nu/Taza | Nu | Novyi | Néos | Nuovo | Nuevo | Nouveau | Neu | New | |
| پُر | Pırr | Poor/Sarakal | Per | Polnyi | Pliri | Pieno | Pleno | Plein | Prall | Full | |
| بزرگ | Gırd | Pilata/Pilla | Gat | Gromnyi | Megálos | Grande | Gran | Grande | Groß | Great | |
| سیم (نقره) | Sêm | Sium/Noghore | - | Serebro | Asimi | Argento | Suelto | Argent | Silber | Silver | |
| گربه | Kitik/Xone | Piche | Bameshi | Kot | Gata | Gatto | Gato | Cat | Kitty | Kätzchen | |
| گرگ | Verg | Verg | Verg | Volk | - | - | - | - | Wolf | Wolf | |
| مرغ | Kerge | Kerk/Kark | Kerg | Kuritsa | Kotópoulo | - | - | - | Küken | Chicken | |
| مورچه | Morcela | Pitur/Pitar | Melije/Mejile | Meverçe | Muravyei | - | - | Ameise | Amerse | Pismire | |
| میمون | Meymûn | Meymol/Meymon | Shadi/Anter | Maimou | - | Scimmia | Mono | - | - | Monkey | |
| خانه | Ban/Keye | Khuna/Ja | Sere/Menzel | - | - | - | - | Bâtiment | Baun | Build | |
| صدا | Vac | - | Vang | - | - | Voce | Vaz | Voix | - | Voice | |
| مرگ | Merd | Murdn/Marg | Marg | Mertvyi | - | Morto | Muerto | Mort | Mord | Murder | |
| موش | Mere | Gerza | Gal | Mysh | - | Mouse | - | - | Maus | Mouse | |
| تُنُک(پراکنده) | Tenik | Galaf | Tanek | Tonki | - | - | - | - | Dünn | Thin | |
| لیمو | Limon | Limbo | Limu | Limon | Lemoni | Limone | Limón | - | - | Lemon | |
| باقله | Bagile | Baghela | Bakele | Bob | - | - | Haba | - | Bohne | Bean | |
| آب | Ou | Uw | Aw | U | - | - | Acqua | Agua | Aqua/Eau | Aqua/Water | - |
| پیش | Ver | Var/Pish/Virja/Varja | Pish - Var/Vront/Pered/Pali | Pro | Fronte | Frente | Ventral/Avant | Vor | Front/Pre | ||
| صفحه | Pel/Pelga | Valg/Balg | Valg | Pazh | - | Pagino | Página | Page | Page/Seite | Page | |
| خوش | Weş | Xojir/Xush | Xesh | Vpolne | - | - | - | - | Wohl | Well |
ویژگی‌ها[ویرایش]
نظام آوایی زازا به نظام آوایی گیلکی بسیار نزدیک است.[نیازمند منبع] با این تفاوت که نظام آوایی زازا از تعدادی آواهای دندانی تأکیدی نیز برخوردار است و تعداد مصوت‌های آن بیشتر است. در نظام اسمیِ تمامی گویش‌های زازاکی، معمولاً میان دو جنس مذکر و مؤنث تفاوت وجود دارد. در صرف اسم دو حالت فاعلی و غیر فاعلی وجود دارد. مانند فارسی، فعل دارای بن مضارع و بن ماضی است.
جمله‌های بعضی پایهای زازاکی و پارسی[ویرایش]
| پارسی | زازاکی |
|---|---|
| چه | Çı/Se |
| چگونه/چطور | Senêna/çiturya |
| نام تو چیست؟ | Namê to çıko |
| نام شما چیست؟ | ?Namê şıma çıko?? |
| تو چند سال داری؟ | Tı çend serriyi/Tı çend serreyi |
| چطوری؟ خوشی؟(زن) | Tı senêna?,weşa / Tu çiturya? weşa |
| چطوری؟ خوشی؟ (مرد) | Senini? weşi |
| با تشکر از شما | Tı weş bê |
| تشکر می‌کنم | Teşekur kon/Teşekur keno |
| خدا از تو راضی باشد | Homa to ra razi bo |
| این چیست؟ | ?Eno çınawo/No çıko |
| تو چی می‌کنی؟ (چه کار میکنّی؟) (زن) | Tı se kena |
| تو چی می‌کنی؟ (چه کار میکنّی؟)(مرد) | Tı se keno/Tı se keni |
| شما خِوش آمدید | Şıma xêr amey/şıma xêyr amey |
| هست(برای مردان) | Esto |
| هست (برای زنان) | Esta |
| هست (غیر جینسی) | Estê |
| نیست | çıniyo/niesto |
| آری | Ya |
| هیچ | Nê |
| رفتن | !Şiyayış |
| می‌آیند | yeni |
| تو چه گفتی؟ | Tue se vat |
| تو چه می‌گوی؟ | ?Tue se voni |
| خانه | Bon |
| دوستم(برای مردان) | Embazi mı / dosti mı |
| دوستم/ مه همباز(برای زنان) | Embaza mı |
| پسر من به پسر تو می‌گوید | Lacê mı lacê to ra vano |
| در دستهای من چیزی نمند | zare destune mı de çiyi nimend |
پانویس[ویرایش]
- ↑ ]Encyclopædia Iranica Nevertheless, their language has preserved numerous isoglosses with the dialects of the southern Caspian region, and its place in the Caspian dialect group of Northwest Iranian is clear.
- ↑ http://www.ethnologue.com/show_language.asp?code=diq
- ↑ http://books.google.de/books?id=LuVSkpVuAkAC&pg=PA385&dq=zazaki+paul+ludwig&hl=de&ei=SJ5NTs-oKcvG8QOagL26Bw&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=2&ved=0CDUQ6AEwAQ#v=onepage&q=zazaki%20paul%20ludwig&f=false
- ↑ http://www.joshuaproject.net/languages.php?rol3=diq
- ↑ http://www.jstor.org/discover/10.2307/4030804?uid=3739192&uid=2&uid=4&sid=21101221288217
- ↑ , Encyclopedia of the developing world, Thomas M. Leonard, Taylor & Francis, 2006 ISBN 0-415-97662-6, 9780415976626, p.1576
منابع[ویرایش]
- Michiel Leezenberg, Gorani Influence on Central Kurdish, ILLC-Department of Philosophy, University of Amsterdam
- Terry Lynn Todd, A GRAMMER OF DIMILI also known as Zaza, University of Michigan, Ann Arbor, Electronic Publication 2008 , ISBN 91-973777-0-9
- Raymond Gordon, Jr. , Editor. Ethnologue: Languages of the World. Fifteenth Edition.
(Classification of Zazaki Language.)
- Paul, Ladwig. (1998) The Position of Zazaki Among West Iranian languages.
- Gülşat Aygen, Zazaki/Kirmanckî Kurdish, Volume 479 of Languages of the World, Lincom Europa, 2010
- راهنمای زبانهای ایرانی جلد دوم، رودیگر اشمیت، ترجمه زیر نظر حسن رضایی باغ بیدی، انتشارات ققنوس، چاپ اول ۱۳۸۳، ص ۵۵۹
پیوند به بیرون[ویرایش]
- Ethnologue on Zazaki
- Zazaki.net Zazaki Language and Literature
- Kirdki.com Zaza History and Zazaki Literature
- Dimilki.net About Zazaki
- Kirmancki.net Zazaki Language and Literature, Only Zazaki
- Dersim Info Only Zazaki news
- [۱] Academic Research Center of Zazaki
- [۲] Zazaki Wikipedia
 |
نسخهٔ زازاکی ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد |
|
||||||||||||||||||||||||||||||
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
||||||
|
