هولاکوخان

هولاکوخان
نخستین ایلخان مغول
نقاشی از هولاکوخان اثر رشیدالدین فضل‌الله همدانی اوایل سده ۱۴ام میلادی.
دوران	۶۵۱ - ۶۶۳ ه.ق. ۱۲۵۶ - ۱۲۶۵ م.
زادروز	۶۱۵ ه.ق. ۱۲۱۷/۱۲۱۸ م.
مرگ	شب یکشنبه ۱۹ ربیع‌الثانی ۶۶۳ ه.ق. ۲۷ بهمن ۶۴۳ ۱۲۶۵ م.
محل مرگ	مراغه
آرامگاه	جزیره شاهی در دریاچه ارومیه یا قلعهٔ تلا در مراغه
پیش از	اباقا
پس از	وجود نداشت
دودمان	ایلخانان

هولاکو در کنار ملکه و همسرش دوقوز خاتون متن: در روزی بغایت مسعود آنرا برافراشت و مجلس را بانواع تجملات بیاراستند و هولاکوخان آنرا پسندیده داشته مبارکی و طالع سعد بر تخت بختیار و مسند کامکاری نشست و خواتین و شهزادگان و امرا که حاضر بودند و تمامت ارکان دولت و اعیان حضرت و ملوک و حکام اطراف که جمع گشته تمامت رسم آیین بتقدیم رسانیدند واسلم.

هلاکو یا هولائو معروف به هلاکو خان یکی از چهار پسر تولی خان و نوهٔ چنگیزخان بود. مادر و نیز همسرش هر دو عیسوی مذهب بودند. مادرش زنی عیسوی مذهب موسوم به سرقویتی بیگی بود و زنش دوقوز خاتون نیز مسیحی بود. برادر بزرگ او قوبلای خان نخستین امپراتور سلسله یوآن در چین بود. او همچنین برادر منگوقاآن جانشین چنگیز و چهارمین خان از امپراتوری مغول بود.

هولاکو از این رو بنیانگذار سلسله ایلخانیان در ایران می‌باشد. هرچند نبردهای وی و بازمانده‌گانش با مملوک‌ها به منظور فتح سوریه و مصر با شکست مواجه شد.

فتح دژهای اسماعیلی‌ها

هلاکو در سال ۶۵۱ ه.ق. مأمور تسخیر ایران مرکزی و غربی و فرونشاندن اسماعیلیان و سرکوب خلیفه عباسی شد. لشکریان وی اکثر از طوایف عیسوی مغول بودند. سال ۱۲۵۶ (میلادی) او موفق شد ایران را به طور قطعی فتح کند و سلسلهٔ خوارزمشاهیان را براندازد. از این گذشته، او برای اولین بار موفق شد، مقاومت اسماعیلیان در البرز را بشکند و قلعه الموت را بگیرد. اسماعیلیه نزدیک به پنجاه قلعهٔ مستحکم را در منطقه طالقان و کوه‌های الموت در اختیار داشتند. مأموریت هلاکو به امر برادر بزرگ‌ترش منگوقاآن شروع شد. ابتدا یکی از امرای لشگرش به قلعه‌های اسماعیلیه حمله برد و تعدادی از آنها را ویران کرد؛ سپس خود هلاکوخان پس از تصرف ماوراءالنهر در سال ۶۵۳ ه ق از رود جیحون گذشت و پس از اینکه حاکم خراسان تسلیم او شد، بقایای اسماعیلیه را مورد هجوم قرار داد و توانست بر آنها چیره شود.
هلاکو دستور داد کتابخانه عظیم و بی‌مانند الموت را نابود سازند؛ ولی عطاملک جوینی -دانشمند بزرگی که در خدمت هلاکوخان بود- اجازه خواست تا نفایس کتابخانه را جدا کند که موفق به این کار شد.

فتح بغداد

هولاکو در سال ۶۵۶ قمری بغداد را فتح کرد و سلسله خلافت عباسیان را به طور نهایی منقرض ساخت.

جنگ با خلیفه عباسی

هلاکوخان پس از فتح الموت عازم بغداد شد؛ در حالی که دانشمندانی چون خواجه نصیر طوسی، عطاملک جوینی و ابوبکر بن سعد اتابک در رکاب او بودند. در این زمان سی وهفتمین و آخرین خلیفه عباسی بر تخت فرمانروایی بود. وی ایام را به مطالعه و لهو و لعب می‌گذراند و به سیاست و حکومت کاری نداشت. امور ممالک را وزیرش اداره می‌کرد.
در رمضان سال ۶۵۵ ه ق هلاکو کسانی را نزد خلیفه فرستاد و از او خواست تسلیم شده، خود یا وزیرش نزد او بیاید؛ اما خلیفه از این کار سرباز زد. از این رو هلاکوخان بغداد را محاصره کرد؛ طی چند روز مغولان وارد شهر شدند و قدم به قدم شهر را ویران کردند و بسیاری را به قتل رساندند. بالاخره شهر تصرف و خلیفه با نزدیکانش تسلیم شدند. هلاکو روز نهم صفر سال ۶۵۶ هجری وارد بغداد شد و مستعصم به دست خود کلیه خزائن بغداد را تسلیم وی کرد؛ اما هلاکوخان خلیفه عباسی را به قتل رسانده و بدین ترتیب به عمر طولانی سلسله عباسی پایان داد.

هلاکو پس از فتح بغداد متوجه شام شد و سلاطین خاندان ایوبی را - که حکومت‌های متعددی در آنجا داشتند- شکست داد.

رصدخانه مراغه

هلاکو در سال ۶۵۷ قمری به خواهش و پیشنهاد خواجه نصیر طوسی با ساخت رصدخانه مراغه موافقت کرد. ساخت رصدخانه در سه‌شنبه ۴ جمادی‌الاول ۶۵۷ (قمری) (۱۶ اردیبهشت ۶۳۸) آغاز شد.

اواخر عمر

هلاکو سلسلهٔ ایلخانان را تأسیس کرد و پس از آن که با بستگان نزدیک خود -از جمله «برکای» پسر «جوچی» - دچار اختلاف شد، در سال ۶۶۳ ه ق بیمار و پس از مدتی در سن ۴۸ سالگی درگذشت. وی به همراه جواهرات قیمتی خود در مکانی نامعلوم در جزیره شاهی در دریاچه ارومیه دفن شد.

میراث هلاکوخان در ایران

فتح ایران توسط ارتش هلاکوخان نفوذ فرهنگ شرقی چین و نیز فرهنگ اروپایی را آسان تر نمود. فتح ایران و تأسیس سلسله ایلخانیان مقدمه‌ای شد بر ظهور ایران مدرن که در سالهایی بعد توسط سلسله صفوی دنبال گردید. از دیگر تأثیرات هلاکوخان، شروع مجدد تاریخ‌نگاری به زبان فارسی توسط تاریخ نگاران ایرانی بود که از زمان فتح ایران توسط اعراب تاریخ تنها به زبان عربی نگاشته می‌شد.

جستارهای وابسته

• حمله مغول به ایران
• ایلخانان مغول
• نبرد عین جالوت

منابع

• دانشنامه رشد
• تاریخ ایران کمبریج، جلد پنجم از آمدن سلجوقیان تا فروپاشی دولت ایلخانان، جی.آ. بویل، انتشارات امیرکبیر

• Michael Prawdin: Mongol Empire: Its Rise and Legacy, (S. ۲۸۸–۳۷۹), ۲۰۰۶ ISBN 1-4128-0519-8