فر کیانی
نماد فر کیانی (که اشتباهاً به نماد فروهر مشهور است)[۱] نشان پیکر بالداری است. این پیکره در دیدگاه بسیاری باستان‌شناسان و ایران‌شناسان نماد اهورامزدا می‌باشد. نماد خورشید بالدار در فرهنگ خاورمیانه و در تمدن مصر، سوریه، و آشور تاریخی طولانی دارد و نماد فر کیانی اقتباسی از آن است. نامیدن این نماد به عنوان نماد فروهر به قرن نوزدهم میلادی برمی‌گردد و مدرکی دال بر این که این نماد وابسته به دین زرتشتی باشد وجود ندارد. دانشمندان همواره در مورد نماد فروهر اختلاف نظر داشته‌اند. بسیاری از نوشته‌های علمی، این نماد را اهورامزدا می‌دانند. تصویر انسانی بالای نماد بالدار، هیچ هویت خاصی ندارد و هیچ مدرکی هم دال بر این‌که تصویر زرتشت باشد، موجود نیست.[۲]
علیرضا شاهپور شهبازی باستان شناس ایرانی در کتاب راهنمای مستند تخت جمشید این نماد را فر کیانی معرفی می‌کند و نام نمادفروهر را نامی اشتباه بر می‌شمرد که به اشتباه رایج شده است.[۱]
محتویات
ریشه‌شناسی[ویرایش]
هارولد بیلی، زبان‌شناسی زبان‌های ایرانی ریشهٔ این واژه را از ریشهٔ ایرانی var- (پوشش، محافظت) و fra- (پس راندن) می‌داند و معنی اصلی اولیه واژهٔ فروهر را «دلاوریِ حفاظت‌کننده» عنوان می‌کند.[۳]
این واژه در زبان اوستایی فْـرَوَشی (fravashi)، در زبان پارسی باستان فْـرَوَرتی (
(؟) fravarti)، و در پارسی میانه (زبان پهلوی) فْـرَوَهْـر (fravahr) خوانده می‌شود.
در پارسی میانه شکل‌های دیگر این واژه به این‌صورت کاربرد داشته‌است[۳]:
- fraward, frawahr, frōhar, frawaš, frawaxš
تاریخچه[ویرایش]
نخستین نماد فر کیانی، احتمالا منشأ بین‌النهرینی داشته که با نماد مصری آشور (ایزد) باستان درهم آمیخته است. هنر آشوری هم این نماد بالدار را با «حمایت الهی» شاه و مردم مرتبط می‌داند. این نماد هم با پیکر انسانی و هم بدون پیکر انسانی دیده می‌شود. بدون پیکر انسانی، نماد خورشید و با پیکر انسانی، نماد آشور، ایزد آشوریان است و در بسیاری از کنده‌کاری‌ها و مُهرها به چشم می‌خورد.[۴]
در ایران تا اوایل قرن بیستم، نماد فر کیانی (فروهر) تنها یک اثر باستانی به شمار می‌آمد. در سال‌های ۱۹۲۰ تا ۱۹۳۰ میلادی، دانشمندی زرتشتی به نام جی. ام. اونوالا در مقاله‌های خود، فروهر را نماد «فره‌وشی» یعنی روح نگارندهٔ تعالیم زرتشتی معرفی کرد. با انتشار این مقاله‌ها، زرتشتیان هندی یا پارسیان آن را از میراث باستانی ایرانی‌شان قلمداد کردند و استفاده از پیکر بالدار تخت جمشید، به دلیل اهمیت مذهبی و ملّی، به عنوان نماد زرتشت آغاز شد. در سال ۱۹۲۸ میلادی، دانشمند اوستاشناس هندی، ایراک تاراپوروالا، مقاله‌ای منتشر کرد، مبنی بر این‌که پیکر بالدار، اهورامزدا یا فره‌وشی نیست، بلکه «خورنه» (فرّ پادشاهی) است. در نخستین دهه‌های قرن بیستم، نگارهٔ فروهر وارد آتشکده‌ها، زیورآلات و نشان انتشاراتی زرتشتی شد و بعد از قرن‌ها، اعتقاد باستانی زرتشتی و نماد استانداردی یافت.[۵]
نگارخانه[ویرایش]
-
کنده کاری نماد فر کیانی در بیستون، کرمانشاه.
-
بانک ملی ایران در سال ۱۹۴۶ میلادی.
-
نشان دربار شاهنشاهی ایران با نماد فر کیانی.
-
نسخه اصل نماد فر کیانی، کشف شده از شوش، خوزستان.
-
نماد فر کیانی سر در آتشکده زرتشتیان در یزد
منابع[ویرایش]
- ↑ ۱٫۰ ۱٫۱ علیرضا شاهپور شهبازی. راهنمای مستند تخت جمشید. بنیاد پژوهشی پارسه-پاسارگاد. چاپ ۱۳۸۴. تهران: انتشارات سفیران و انتشارات فرهنگسرای میردشتی، ۱۳۸۴. 187. شابک ۴-۶-۹۱۹۶۰-۹۶۴.
- ↑ زرین پوش، فرزانه. فروهر نگارهٔ بالدار زرتشتیان. . مجلهٔ رشد آموزش تاریخ، ش. ۲۰ (پاییز ۱۳۸۴): ۲۱-۲۲.
- ↑ ۳٫۰ ۳٫۱ دانشنامهٔ ایرانیکا سرواژهٔ FRAVAŠI
- ↑ زرین پوش، فرزانه. فروهر نگارهٔ بالدار زرتشتیان. . مجلهٔ رشد آموزش تاریخ، ش. ۲۰ (پاییز ۱۳۸۴): ۲۱.
- ↑ زرین پوش، فرزانه. فروهر نگارهٔ بالدار زرتشتیان. . مجلهٔ رشد آموزش تاریخ، ش. ۲۰ (پاییز ۱۳۸۴): ۲۲.
 |
در ویکی‌انبار پرونده‌هایی دربارهٔ فر کیانی موجود است. |
