آسیای مرکزی

آسیای مرکزی
مساحت	۴٬۰۰۳٬۴۰۰ ک.م.
جمعیت	۶۶٬۴۵۳٬۵۳۳ نفر
تراکم جمعیت	۱۵ نفر در کیلومتر مربع
کشورها	قزاقستان; قرقیزستان; تاجیکستان; ترکمنستان; ازبکستان
تولید اسمی ناخالص داخلی (۲۰۰۹)	۱۶۶ میلیارد دلار
تولید سرانه ناخالص داخلی (۲۰۰۹)	۲٬۷۰۰ دلار

آسیای مرکزی یا آسیای میانه سرزمین پهناوری در قارهٔ آسیا است که هیچ مرزی با آب‌های آزاد جهان ندارد. اگر چه مرزهای دقیقی برای این سرزمین تعریف نشده‌است، اما معمولاً آن را دربرگیرنده کشورهای امروزی، ازبکستان، تاجیکستان، ترکمنستان، قزاقستان، قرقیزستان می‌دانند. اغلب سرزمین‌های دیگری چون شمال شرق ایران، مغولستان، کشمیر، شمال و غرب پاکستان، و گاه سین‌کیانگ (ترکستان شرقی قدیم) در غرب چین و جنوب سیبری در روسیه نیز شامل آسیای مرکزی می‌شوند.

به بخشی از آسیای مرکزی که در میان دو رود آمودریا و سیردریا جای دارد در منابع کهنتر عربی و پارسی «ماوراءالنهر» (و در فارسی فَرارود) گفته می‌شد. به بخشی از شمال و شرق آسیای مرکزی در دوره‌هایی «ترکستان» هم می‌گفته‌اند.

ایده نامیدن این منطقه‌ها به عنوان یک منطقهٔ یگانهٔ جغرافیایی با نام آسیای مرکزی در سال ۱۸۴۳ توسط الکساندر فون هومبولت، جغرافیدان پروسی مطرح شد. برای مرز و بوم جغرافیایی این منطقه هنوز تعریف کامل و مشخصی وجود ندارد.

در سال ۱۹۲۴ پس از برپایی حکومت بلشویک‌ها آسیا از نظر سیاسی در ارتباط با مسکو به سه بخش ۱- آسیای نزدیک منطقه قفقاز ۲- آسیای دور متصرفات سیبری و سرزمین‌های خاور ۳- آسیای مرکزی حد فاصل آسیای دور و آسیای نزدیک تقسیم گردید.^[۱]

تاریخ[ویرایش]

آسیای مرکزی در درازای تاریخ با کوچ‌نشینان و جادهٔ ابریشم یادآوری شده‌است و مانند جاده‌ای برای پیوند مردم، جابجایی کالاها و اندیشه‌ها بین اروپا، خاورمیانه، آسیای جنوبی و آسیای شرقی بوده‌است. آسیای مرکزی در باستان و از آغاز تاریخ از پنج سرزمین مرگیانا (مرو)، غرب (باکتریا)، سغد، خوارزم و سکاستان تشکیل شده‌بود که مردمانشان ایرانی‌تبار بودند و به زبان‌های ایرانی میانه سخن می‌گفتند^[۲]^[۳] و این سرزمین‌ها در دوران باستان به مرور بخشی از شاهنشاهی ایران شدند.^[۴]

در سال ۵۲۹ پیش از میلاد کوروش به قبایل سکاها در آسیای مرکزی (شمال شرق ایران) حمله کرد و در جنگ با ماساگت‌ها کشته شد. وی را در پاسارگاد دفن کردند.^[۵]

مردم[ویرایش]

باشندگان در آسیای مرکزی بیشتر از ۷۰ قوم و ملیت هستند و این منطقه پتانسیل لازم برای درگیری‌های قومی و نژادی دارد.^[۶][۳]

زبان‌ها[ویرایش]

نقشهٔ طبیعی آسیای مرکزی

گسترهٔ آسیای میانه.

زبان‌های رایج و رسمی در آسیای مرکزی فارسی، ترکمنی، ازبکی، روسی، قزاقی، قرقیزی و زبان‌های پامیری هستند.^[۷] می‌توان زبان روسی را زبان اصلی آسیای مرکزی دانست، زیرا تقریباً تمام مردم این ناحیه قادر به تکلم آن هستند، به غیر از مردم افغانستان. اما تنها ۶ میلیون نفر در آسیای مرکزی زبان روسی را به عنوان زبان مادری صحبت می‌کنند.^[۸] فارسی‌زبانان در کشورهای افغانستان، ازبکستان و تاجیکستان به سر می‌برند.

زبان‌های مهم آسیای مرکزی
زبان‌های ترک‌تبار ترکمنی قزاقی قرقیزی ازبکی اویغوری
زبان‌های ایرانی فارسی فارسی دری فارسی تاجیکی زبان‌های پامیری پشتو
زبان‌های مهم دیگر مغولی تبتی
زبان‌های میانجی روسی چینی فارسی^{[نیازمند منبع]} ترکی^{[نیازمند منبع]}

اطلاعات منطقه[ویرایش]

کشور	وسعت (کیلومتر مربع)	جمعیت (۲۰۰۹)	تراکم جمعیت (در هر کیلومتر)	پایتخت	زبان‌ها (رسمی)
قزاقستان	۲٬۷۲۴٬۹۰۰	۱۶٬۰۰۴٬۸۰۰	۶	آستانه	قزاقی، روسی
قرقیزستان	۱۹۹٬۹۰۰	۵٬۴۸۲٬۰۰۰	۲۷	بیشکک	قرقیزی، روسی
تاجیکستان	۱۴۳٬۱۰۰	۸٬۰۰۹٬۰۰۰	۵۱	دوشنبه	فارسی
ترکمنستان	۴۸۸٬۱۰۰	۵٬۱۱۰٬۰۰۰	۱۰	عشق آباد	ترکمنی
ازبکستان	۴۴۷٬۴۰۰	۳۰٬۱۸۵٬۰۰۰	۶۲	تاشکند	ازبکی ٬فارسی^[۹]^[۱۰]^[۱۱]^[۱۲]
افغانستان	۶۵۲٫۲۲۵	۳۱٬۱۰۸٬۰۰۰	۳۱	کابل	فارسی، پشتو

نگارخانه[ویرایش]

نقشهٔ آسیا در سدهٔ سوم پیش از میلاد
نقشهٔ آسیا در سدهٔ دوم پیش از میلاد
نقشهٔ آسیا در سدهٔ یکم پیش از میلاد
نقشهٔ آسیا در سدهٔ یکم
نقشهٔ آسیا در سدهٔ دوم
نقشهٔ آسیا در سدهٔ سوم
نقشهٔ آسیا در سال ۳۲۳ میلادی
نقشهٔ آسیا در سدهٔ چهارم
نقشهٔ آسیا در سدهٔ پنجم
نقشهٔ آسیا در سال ۵۶۵ میلادی
نقشهٔ آسیا در سدهٔ ششم
نقشهٔ آسیا در سدهٔ هفتم
نقشهٔ آسیا در سدهٔ هشتم
نقشهٔ آسیا در سدهٔ نهم
نقشهٔ آسیا در سدهٔ دهم
نقشهٔ آسیا در قرن دوازدهم
نقشهٔ آسیا در قرن سیزدهم

جستارهای وابسته[ویرایش]

پی‌نوشت‌ها[ویرایش]

↑ سیاست و حکومت در آسیای مرکزی- حبیب‌الله ابوالحسن شیرازی -محمد رضا مجیدی- نشر قومس -۱۳۸۲ -ISBN 964-5516-79-X
↑ Encyclopædia Iranica, "CENTRAL ASIA: The Islamic period up to the Mongols", C. Edmund Bosworth.
↑ C.E. Bosworth, "The Appearance of the Arabs in Central Asia under the Umayyads and the establishment of Islam", in History of Civilizations of Central Asia, Vol. IV: The Age of Achievement: AD 750 to the End of the Fifteenth Century, Part One: The Historical, Social and Economic Setting, edited by M. S. Asimov and C. E. Bosworth. Multiple History Series. Paris: Motilal Banarsidass Publ. /UNESCO Publishing, 1999. excerpt from page 23: [۱]
↑ Abazov, Rafis. 2008. The Palgrave concise historical atlas of central Asia. New York: Palgrave Macmillan. Map.6.
↑ CHRONOLOGY OF IRANIAN HISTORY PART 1 iranicaonline.org
↑ مدارا و تساهل در آسیای میانه [۲] -1375 -ISBN 964-5516-79-X
↑ Languages in Centeral Asia English Wikipedia, the free enyclopedia.
↑ Russians left behind in Centeral Asia BBC news.
↑ Uzbekistan
↑ Uzbekistan Language
↑ Uzbekistani Language
↑ Uzbekistan Information