ترکمنستان
مختصات: ۳۷°۵۸′ شمالی ۵۸°۲۰′ شرقی / ۳۷.۹۶۷° شمالی ۵۸.۳۳۳° شرقی
ترکمنستان
Türkmenistan Respublikasy
ترکمنستان |
||||||
---|---|---|---|---|---|---|
|
||||||
سرود ملی: سرود ملی ترکمنستان مستقل و بیطرف |
||||||
(و بزرگترین شهر) | عشق آباد | |||||
زبان رسمی | ترکمنی | |||||
نوع حکومت | دولت ریاستی | |||||
نام حاکمان • رئیس جمهور • |
قربان قلی بردی محمداف |
|||||
موارد منجر به تشکیل استقلال از اتحاد جماهیر شوروی |
۸ دسامبر ۱۹۹۱ | |||||
مساحت | ||||||
- | مساحت | ۴۸۸٬۱۰۰کیلومتر مربع (۵۲م) | ||||
- | آبها (٪) | ۴٫۹ | ||||
جمعیت | ||||||
- | سرشماری | ۵٬۱۷۱٬۹۴۳ ([[فهرست کشورها بر پایه جمعیت|۱۱۳م]]) |
||||
- | تراکم جمعیت | ۹٫۹/km۲ (۲۰۸م) | ||||
تولید ناخالص داخلی | (تخمین ۲۰۰۷) | |||||
- | مجموع | ۲۶، ۸۲ میلیارد دلار ([[رتبه کشورها بر پایه تولید ناخالص داخلی|۸۶م]]) | ||||
- | سرانه | ۵٬۱۷۱ دلار | ||||
شاخص توسعه انسانی (۲۰۰۷) | ۷۱۲ (میانه) (۱۰۹م) | |||||
واحد پول | منات ترکمنستان (TMM ) |
|||||
منطقه زمانی | CET (ساعت جهانی+۵) | |||||
- | تابستانی (DST) | CEST (ساعت جهانی) | ||||
دامنه اینترنتی | .tm | |||||
پیششماره تلفنی | +۹۹۳ |
ترکمنستان (به ترکمنی: Türkmenistan) کشوری در آسیای میانه است. این کشور تا سال ۱۹۹۱ با نام جمهوری شورایی ترکمنستان یکی از جمهوریهای تشکیل دهندهٔ اتحاد شوروی بود. ترکمنستان از جنوب با افغانستان و ایران، از شمال با ازبکستان و قزاقستان و از باختر با دریای خزر همسایه و از طریق این دریا با کشورهای جمهوری آذربایجان و روسیه نیز همسایهاست. نام کشور «ترکمنستان» از دو بخش «ترکمن» و «ستان» تشکیل شده که به معنای «سرزمین ترکمنها» است. بیشتر مردم این کشور از قوم ترکمن هستند و به زبان ترکمنی (شاخهای از زبانهای ترکیتبار) صحبت میکنند.
۸۰٪ درصد مساحت ترکمنستان را صحرای قرهقوم تشکیل میدهد. در این بیابان در هر جا که آب وجود داشته است[۱] روستاها و شهرهای بزرگ و پر جمعیتی به وجود آمده است و دارای آب و هوای خشک است؛ ولی ناحیه رشته کوه کپه داغ در جنوب کشور و نزدیکی مرز ایران آب و هوای مناسبی دارد و عشق آباد، مرو و سایر شهرهای مهم در این ناحیه هستند. ترکمنستان دارای منابع بزرگ گاز است که آن را به کشورهای مختلف از جمله ایران صادر میکند.
محتویات
تاریخ[ویرایش]
تاریخ باستانی محدوده جغرافیایی ترکمنستان امروزی از حدود ۲۰۰۰ سال پیش از میلاد با ورود اقوام ایرانی از تبار هند و اروپایی به منطقه آغاز میشود.
ایرانیتباران این خطه جغرافیایی به صورت چادرنشینی و نیمه-ایلیاتی زندگی میکردند. آب و هوای خشک بیابانی و زمینهای استپ عامل زندگی کوچنشینی در آسیای مرکزی و اوراسیا بوده است؛ نوعی زندگی که پرورش و نگهداری اسب نقش بسزایی در فرهنگ و آدابشان داشته است. برخی از این اقوام شناخته شده ایرانی شامل ماساگتها، سکاها، سغدها (اجداد خوارزمشاهیان) میباشند. ترکمنستان همواره محل گذری برای اقوام مهاجم و مهاجر جنوبی همانند تمدنهای میان رودان، ایلام و تمدن دره سند بوده است.
اکثر ساکنین ترکمنستان در خلال استیلای ترکان غز یکتاپرست بودند. ترکان غز زبان ترکی ترکمنی را با حکمرانی بر این منطقه رفتهرفته ترویج دادند. در دوران حکومت ترکان، فرهنگ اسلام که توسط اعراب به ترکمنستان آورده شده بود با آداب و رسوم محلی ایرانی ادغام گردید و بعدها این فرهنگ مخلوط شده، به نوبه خود تحت تأثیر و تغییر زمامداران ترک نظیر دودمان سلجوقیان قرار گرفت. در طول قرون وسطی، یورش چنگیزخان و مغولها ترکمنستان را ویران نمود و بعدها این ویرانی با تهاجم رقابت گونه تیمور لنگ و ازبکها بر این سرزمین، ادامه پیدا کرد.
در دوران قاجار نیز یورش آقامحمدخان به ترکمنهای سوین خان در شمال گرگان، قیام خواجه یوسف کاشغری که خود را سلطان ترکستان مینامید در منطقه استرآباد و گرگانرود علیه حکومت فتحعلیشاه، حمله آتانیاز حاکم خیوه به کمک طوایف ترکمن به سوی مشهد و سرخس در سال ۱۲۳۹ ه. ق، شورش قیات خان رهبر ترکمنهای یموت جعفربای در ناحیه کمشتپه علیه حکومت ایران در سال ۱۲۴۲، و جنگ مرو در سالهای ۸–۱۲۷۶ میان سپاه محمدشاه قاجار و ایلات ترکمن از مهمترین منازعات نظامی این دوران است.[۲]
در اواخر قرن نوزدهم، ترکمنستان امروزی به شکلی اساسی به وسیله استیلا و یورش امپراتوری روسیه دچار تغییر اساسی شد و چند دهه بعد پس از انقلاب ۱۹۱۷ روسیه با شکل گیری اتحاد جماهیر شوروی، از یک جامعه قبیلهای اسلامی به یک جامعه لنینیسمی مطلقه تبدیل شد.
در سال ۱۹۹۱ میلادی ترکمنستان به استقلال رسید. صفر مراد نیازوف یکی از رهبران محلی کمونیست، خود را به عنوان رهبر مطلقه و بلامنازع ترکمنستان اعلام کرد. او ترکمنستان تازه استقلال یافته را به شکلی کامل، تحت اقتدارگرایی مطلق خود درآورد. او تا پایان زمامداری خود (۲۰۰۶ میلادی) که با مرگش به پایان رسید در برابر دموکراتهای سابق اتحاد جماهیر شوروی که رقیبان وی بودند، مقاومت میکرد.
حکومت[ویرایش]
ترکمنستان در آذر ۱۳۷۰ (اکتبر ۱۹۹۱) با رأی مردم در همه پرسی استقلال، موجودیت خود را به عنوان یک کشور مستقل اعلام نمود و رسماً نام «ترکمنستان» را برای کشور خود برگزید. قانون اساسی ترکمنستان نیز در ۱۸ مه ۱۹۹۲ در چهاردهمین نشست مجلس ترکمنستان به تصویب رسید. بر اساس این قانون اساسی، ترکمنستان کشوری دمکراتیک و لائیک و اداره آن به شکل جمهوری ریاستی است. صفرمراد نیازف اولین رئیس جمهور کشور بود. رئیس جمهور کنونی کشور قربان قلی بردی محمداف است.
حکومت ترکمنستان جمهوری ریاستی و تکحزبی است و رئیس جمهور اختیارات گستردهای دارد. رئیس جمهور ترکمنستان و شخص اول این کشور از هنگام استقلال تا سال ۲۰۰۶ صفرمراد نیازف بود. رئیس جمهور کنونی کشور قربان قلی بردی محمداف است. سیاست ترکمنستان بیطرفی در مسائل جهانی و منطقهای است. بر پایهگذارشهای سازمان گزارشگران بدون مرز در سال ۲۰۱۲، ترکمنستان پس از کشورهای اریتره و کره شمالی، کمترین میزان آزادی رسانهها را در جهان دارا بوده است.[۳] ترکمنستان یکی از منزویترین کشورهای جهان بشمار میرود و از نظر شمار بازدیدکننده خارجی دارای یکی از کم بازدیدکنندهترینها محسوب میشود.[۴][۵]
براساس قانون اساسی ترکمنستان، رئیس جمهور مقامات قوه مجریه و قضایی را منصوب میکند و نیز نامزدهای انتخابات مجلس را تصویب مینماید. مدیریت در محلها از سوی استانداران صورت میگیرد. بر اساس قانون اساسی، استانداران در حکم نمایندگان رئیس جمهور هستند و زیر نظر رئیس جمهور فعالیت مینمایند و نیز از سوی خود رئیس جمهور منصوب و یا برکنار میگردند.
- قوه مجریه: بر اساس قانون اساسی ترکمنستان، رئیس جمهور که به طور مستقیم توسط مردم انتخاب میشود، رئیس کابینه وزیران ترکمنستان است.
- قوه مقننه: بر اساس قانون اساسی کشور، در ترکمنستان دو ارگان قانون گذاری وجود دارد:
- خلق مصلحتی (شورای مردم):خلق مصلحتی همایش نمایندگان ملت است. سالی یک بار جلسه دارد. بخشی از اعضای آن انتخابی و بخش دیگر نیز بر اساس سمت خود به عضویت آن در میآیند. رئیس جمهور، هیئت دولت، نمایندگان مجلس، رئیس دیوان عالی، رئیس دادگاه عالی اقتصادی، دادستان کل، استانداران و خلق وکیل لری (نمایندگان هر کدام از مناطق مسکونی) عضو این مجلس هستند. رئیس خلق مصلحتی رئیس جمهور است.
- مجلس نمایندگان: پارلمان ترکمنستان ۵۰ نماینده دارد که هر پنج سال یک بار از پنجاه حوزه انتخاباتی انتخاب میشوند. مجلس ابتکارات رئیس جمهور و تصمیمات خلق مصلحتی را بهعنوان قانون تصویب مینماید و برنامههای کابینه وزیران، بودجه کشور و گزارشهای اجرای بودجه را تأیید مینماید.
جغرافیا[ویرایش]
ترکمنستان با مساحت ۴۸۸٬۱۰۰ کیلومتر مربع پنجاه و دومین کشور بزرگ جهان بوده و کمی از کشور اسپانیا کوچکتر است. این کشور در بین عرضهای جغرافیایی ۳۵ و ۴۳ درجه شمالی و ۵۲ و ۶۷ درجه شرقی قرار دارد. در جنوب و جنوب غربی ترکمنستان، رشتهکوههایی قرار دارند که تا کنارههای دریای خزر کشیده شدهاند. در شمال این کشور جلگه پست توران قرار دارد.[۱] ۸۰ درصد این کشور را صحرای قرهقوم پوشانده و مرکز این کشور میان جلگههای توران و صحرای قرهقوم احاطه گردیده است. محدوده کوپه داغ از امتداد مرزهای جنوب غربی آغاز که در کوهریزه به ارتفاع ۲٬۹۱۲ متر میرسد و تا مرزهای جنوب شرقی در استانهای لباب و بَلخان و مرزهای ازبکستان ارتفاع رشتهکوه کوپه داغ، کوه آرالان به ارتفاع ۱٬۸۸۰ متر ادامه دارد. رودهای مهم ترکمنستان از کشورهای همسایه یعنی ایران و افغانستان سرچشمه میگیرند. از مهمترین رودخانههای ترکمنستان تجن، آمودریا اترک و مرغاب بوده که از ارتفاعات کوپه داغ سرچشمه میگیرند.[۱] ترکمنستان دارای آب و هوای بیابانی نیمهگرمسیری بوده و بیشتر این سرزمین خشک است. در فصل زمستان، هوا معتدل و خشک بوده و بیشترین بارندگی در ماههای ژانویه و می اتفاق میافتد. پربارانترین بخش ترکمنستان پهنههای کوههای کوپه داغ است. طول خط ساحلی ترکمنستان در دریای خزر ۱٬۷۶۸ کیلومتر بوده و مهمترین بندر آن شهر ترکمنباشی (کراسنووُدْسْک) است.
تقسیمات کشوری[ویرایش]
نوع حکومت این کشور جمهوری است[۱] و بر اساس آخرین تقسیمبندی کشوری دارای ۵ استان است:
اقتصاد[ویرایش]
ترکمنستان در فهرست چهار کشور بزرگ تولیدکننده گاز طبیعی و چهار کشور تولیدکننده نفت در شوروی سابق قرار دارد. ذخائر اثبات شده نفت و گاز این کشور ۲۰۰۰ میلیارد متر مکعب گاز مقام چهاردهم جهان و ۵۴۶ میلیون بشکه نفت است. بیشتر ذخایر نفتی کشور در غرب ترکمنستان از جمله در پهنه دریای خزر متمرکز شدهاست. ذخایر گاز طبیعی تقریباً در سراسر خاک کشور پراکندهاست. رشد اقتصادی این کشور در سال ۲۰۰۷ براساس آمار صندوق بینالمللی پول حدود ۱۱٫۵٪ بودهاست که آن را جزو کشورهای دارای رشد اقتصادی بالا میسازد.
شغل بیش تر مردم ترکمنستان کشاورزی و دام پروری است. این کشور از نظر تولید پنبه در جهان معروف است. قالی بافی از صنایع دستی مهم ترکمنستان است.[۱]
معادن نمک کلسیم در منطقه قویرداق وجود دارد. ذخایر نمکهای طبیعی دریایی در خلیج قرهبوغاز متمرکز است. در این منطقه موادی همچون میرابیلیت و دیگر مواد پر ارزش وجود دارد. بیشتر زمینهای کشاورزی ترکمنستان را دشت قره قوم تشکیل میدهد که اغلب برای چراندن گوسفند قرهگل مورد استفاده قرار میگیرد. در زمینهای کشاورزی کشور محصولاتی همچون پنبه، میوه و تره بار و انگور پرورش میشود. امور پرورش کرم ابریشم نیز توسعه یافتهاست. در طی سالهای اخیر، تولید گندم نیز افزایش خوبی داشتهاست.
ترکمنستان اقتصادی رو به رشد دارد و با توجه به منابع سرشار نفت و گاز و پنبه از طریق سرمایهگذاری مشترک صنایع پایین دست را گسترش دادهاست و جزو معدود کشورهایی است که فراوردههای نفتی صادر میکند؛ و با فراوری محصول پنبه و با اتکا به نیروی کار خود صنایع فعال نساجی پیشرفتهای دارد که از بازار فروش بالایی در سطح جهان برخوردار میباشد و با فروش سالانه مقدار زیادی گاز به کشورهایی چون اوکراین و روسیه و چند کشور دیگر از جمله ایران، اقدام به کسب درآمدهای سرشار میکند.
از آنجا که ترکمنستان یک کشور محاط در خشکی است، برای ترانزیت کالا از خاک کشورهای همسایه استفاده میکند. خط آهن ترکمنستان به شهر سرخس (در شمال خاوری ایران) متصل است و از آنجا تا بندرعباس امتداد دارد. پنبه، پارچههای نخی، پوست، قالی و نفت از جمله کالاهایی اند که این کشور به کشورهای دیگر جهان صادر میکند.[۱]
مردم[ویرایش]
بیشتر مردم ترکمنستان، ترکمن هستند و اقلیت قابل توجهی روس و ازبک نیز در این کشور حضور داند. سایر اقوام قزاقها، تاتارها، اوکراینیها، کردها، ارمنیها، آذربایجانیها و بلوچها هستند.
براساس آمار سازمان سیا در سال ۲۰۰۳ ترکیب جمعیتی ترکمنستان ۸۵٪ ترکمن، ۵٪ ازبک و ۴٪ روس و ۶٪ از اقوام دیگر است. براساس آمار دولت ترکمنستان در سال ۲۰۰۱ ترکمنها ۹۱٪، ازبکها ۳٪ و روسها ۲٪ جمعیت را شکل دادهاند. جمعیت ترکمنها در ترکمنستان از ۱۹۸۹ تا ۲۰۰۱ حدود دو برابر (از ۲٫۵ میلیون به ۴٫۹ میلیون نفر) شد. اما شمار روسها به کمتر از یکسوم (از ۳۳۴ هزار به ۱۰۰ هزار نفر) کاهش یافتهاست.[۶]
مذهب[ویرایش]
اسلام مذهب اکثر مردم کشور است. ۸۹٪ ترکمنها مسلمان (اکثراً پیرو مکتب حنفی از مذهب اهل سنت) و ۹٪ پیرو کلیسای ارتدوکس روسیه هستند[۷][پیوند مرده].
جستارهای وابسته[ویرایش]
پینوشتها[ویرایش]
- ↑ ۱٫۰ ۱٫۱ ۱٫۲ ۱٫۳ ۱٫۴ ۱٫۵ کتاب جغرافیا دوره دوم متوسطه
- ↑ امین گلی، ص ۹۸
- ↑ WORLD PRESS FREEDOMINDEX 2012
- ↑ The 25 Least Visited Countries in the World
- ↑ International tourism, number of arrivals - by country
- ↑ Ethnic composition of Turkmenistan in 2001, Demoscope Weekly, No. 37-38, 8-21 October 2001.
- ↑ CIA - The World Factbook - Turkmenistan
منابع[ویرایش]
مجموعهای از گفتاوردهای مربوط به ترکمنستان در ویکیگفتاورد موجود است. |
- کتابهای تاریخ و جغرافیا، دوره آموزش متوسطه، رشته علوم انسانی، سازمان پژوهش و برنامهریزی آموزشی.
- صفا، ذبیح اللّه، تاریخ ادبیات در ایران (۸جلد)، انتشارات فردوس.
ویکیسفر یک راهنمای سفر برای ترکمنستان دارد. |
در ویکیانبار پروندههایی دربارهٔ ترکمنستان موجود است. |
|
|
- الگو:کشورهای آسیا
- ترکمنستان
- ایالات و نواحی بنیانگذاریشده در سال ۱۹۹۱ (میلادی)
- بنیانگذاریهای ۱۹۹۱ (میلادی) در آسیا
- تاریخ خوارزم
- ترکمنها
- جمهوریها
- فلات ایران
- کشورها و سرزمینهای روسیزبان
- کشورهای آسیای مرکزی
- کشورهای اسلامی
- کشورهای تک حزبی
- کشورهای حاشیه دریای خزر
- کشورهای عضو سازمان ملل متحد
- کشورهای عضو سازمان همکاری اسلامی
- کشورهای محصور در خشکی
- دولتهای مدرن ترک