زبان‌های پامیری

زبان‌های پامیر
پراکندگی جغرافیایی:	پامیر
خانواده زبان:	هندواروپایی زبان‌های هندوایرانی زبان‌های ایرانی زبان‌های ایرانی شرقی جنوب شرقی زبان‌های پامیر
تقسیمات:	—

زبانهای پامیری دسته‌ای از زبانهای ایرانی متعلق به شاخهٔ زبانهای ایرانی شرقی هستند. در دورترین نقاط شمال شرقی جغرافیایی ایران‌زمین، یعنی در ناحیهٔ کوهستانی مجاور پامیر، که اکنون جز دو کشور تاجیکستان و افغانستان و قسمتی در آن سوی مرز این کشورها با چین است، گویش‌های متعدد ایرانی به نام زبان‌های پامیری هنوز بر جا مانده‌است.

دسته بندی زبان‌های پامیر

سایت اتنولوگ زبان‌های پامیر را در زمره زبان‌های ایرانی جنوب شرقی رده بندی می کند. با این وجود بر اساس دانشنامه ایرانیکا زبان های پامیر در زمره زبان های شمال شرقی محسوب می شوند. این زبان ها را گاهی بازماندگان زبان ختنی می دانند.

گروههای زبانی

زبان های پامیر گروه های زبانی-گویشی متفاوتی را شامل می شوند که بصورت زبان های مجزا شناخته می شوند. هرچند که همبستگی میان آن ها زیاد است:

شاخه شغنی-یزغلامی

سه زبان شغنی، سریکولی و یزغلامی در این دسته جای دارند. این زبان ها در مناطق کوهستانی تاجیکستان و بخش هایی از افغانستان رایج است. شمار گویشوران این سه زبان در کشورهای افغانستان و تاجیکستان حدود 75 هزار تن برآورد شده است. قریب به بیست هزار تن نیز از گویشوران دیگر این دسته در خاک چین بسر می برند.

• شغنانی یا شُغنی

در دو کرانهٔ رود پنج، به ویژه در ولسوالی شغنان استان بدخشان افغانستان و شهر خاروغ، شهرستان‌های شغنان، راشت‌قلعه، روشان و مرغاب ولایت خودمختار کوهستان بدخشان تاجیکستان.

• زبان یزغلامی: این زبان در کشور تاجیکستان حدود چهار هزار تن گویشور دارد که عمدتاً در سواحل رود یزغلام ساکن هستند. یزغلامی فاقد کتابت است.

زبان روشنانی

• روشانی

در دو کرانهٔ رود پنج، به ویژه در ولسوالی شغنان استان بدخشان افغانستان و شهر خاروغ، شهرستان‌های شغنان و روشان ولایت خودمختار کوهستان بدخشان تاجیکستان.

ییدغا

این زبان حدود شش هزار گویشور در کشور پاکستان دارد و نزدیکی زیادی با زبان مونجی نشان میدهد.

سنگلچی-اشکاشمی

• اِشکاشِمی: در پیچ رود پنج و سرچشمهٔ رود وردوج در خاک افغانستان و ناحیۀ اشکاشم ولایت خودمختار کوهستان بدخشان در تاجیکستان زبان اشکاشمی میان برخی مردم بومی رواج دارد.
• سَنگلیچی: زبانی ست که در خاک افغانستان و تاجیکستان رایج است. این زبان گویشورانش اندک می باشند و در معرض نابودی قرار دارد.
• زبان زیباکی: این زبان گویشی اشکاشمی-سنگلچی نیز شمرده می شود. این گویش بمانند اشکاشمی و سنگلیچی دارای کتابت نیست.

زبان مونجی

• مُنجی: این زبان که نزدیکی زیادی با زبان ییدغایی دارد حدود سه هزار تن گویشور در شمال شرق کشور افغانستان دارد.

زبان وخی

• وَخی: در درۀ رود وخان — سرچشمهٔ رود پنج و در ولسوالی وخان ولایت بدخشان افغانستان و ناحیۀ اشکاشم ولایت خودمختار کوهستان بدخشان در تاجیکستان و اندکی در چترال و جامو و کشمیر و استان سین‌کیانگ. اختلاف میان بعضی از این گویش‌ها گاهی تا آنجاست که گویشوران به آن‌ها گفتار یکدیگر را نمی‌فهمند و غالباً زبان مشترک فارسی تاجیکی را برای روابط میان خود بکار می‌برند. بادشاہ منیر بخاری ماہر لسان زبان ہایے پاکستان در کتابش زبان های پاکستان تذکرہ زبانهای پامیری دارد.

منابع

برگرفته از دانشنامهٔ رشد