فارسی تاجیکی
| تاجیکی | |
|---|---|
| тоҷикӣ، تاجیکی، toçikī | |
Toçikī در الفبای تاجیکی
|
|
| بومی برای | تاجیکستان، ازبکستان، افغانستان قرقیزستان، قزاقستان |
|
بومی سخن‌رانان
|
۲۰ میلیون (آمار رسمی کشورهای تاجیکستان[۱]، افغانستان[۲]، ازبکستان[۳] و روسیه) |
|
هندواروپایی
|
|
| سیریلیک، لاتین، فارسی، تاجیکی بریل | |
| وضعیت رسمی | |
|
زبان رسمی در
|
 تاجیکستان |
|
زبان اقلیت
شناخته‌شده در |
|
| کدهای زبان | |
| ایزو ۶۳۹-۱ | tg |
| ایزو ۶۳۹-۲ | tgk |
| ایزو ۶۳۹-۳ | tgk |
| گلاتولوگ | taji1245[۷] |
| زبان فارسی |
|---|
|
گونه‌های منطقه‌ای و اجتماعی
دستور زبان: ویژگی‌های زبان: نوشتار: گسترۀ جغرافیایی: |
فارسی تاجیکی که از آن با نام زبان تاجیکی (забони тоҷикӣ) یا زبان فارسی تاجیکی[۸] یا فارسی فَرارودی[۹] نیز یاد می‌شود، به گویشی از زبان فارسی گفته می‌شود که در آسیای میانه به ویژه در کشورهای تاجیکستان و ازبکستان رایج است. مجلس تاجیکستان در سال ۱۳۷۸ (۱۹۹۹ میلادی) با حذف کلمه فارسی، نام قانونی زبان این کشور را تاجیکی اعلام کرد.[۱۰]
وام‌واژه‌هایی از زبان روسی و ازبکی وارد زبان تاجیکی شده‌است و افزون بر این در مواردی تاجیکان برای برخی معنی‌ها و مفهوم‌ها، واژگانی را به کار می‌برند که در ایران بسامد کمتری برای آن مفهوم دارند. برای نمونه در فارسی تاجیکی به خفاش، کورشب پرک، به فوتبالیست، فوتبالباز، به چای سبز، چای کبود، به بالگرد، چرخبال، به فرودگاه، خیزگه (محل برخاستن هواپیما) و به کتری، چایجوش، می‌گویند. با این‌همه، فارسی تاجیکی بسادگی برای ایرانیان قابل فهم است.
در پی تغییر خط در تاجیکستان، زبان تاجیکی را با الفبای سیریلیک که در آن تغییراتی داده شده‌است، می‌نویسند، که به آن الفبای تاجیکی می‌گویند.
محتویات
لهجه تاجیکی یا گویش تاجیکی؟[ویرایش]
برخی زبانشناسان تاجیکی را لهجه‌ای از فارسی می‌دانند. برخی دیگر آن را گویشی از فارسی و متفاوت از گویش امروزی ایران می‌دانند (مؤسسهٔ بین‌المللی استاندارد (ISO) و فرهنگستان زبان و ادب فارسی ایران). با این حال در حقیقت فارسی تاجیکی یک گونه یا زبان‌گونه از زبان فارسی مدرن است.[۱۱] عمده‌ترین تفاوت آن با فارسی ایران و افغانستان تبدیل متفاوت هشت واکه اصلی پارسی نو زودهنگام به واکه‌های کنونی است. واکه‌های سه گونه فارسی برهم منطبق هستند.
اتنولوگ آن را زبانی هم‌خانواده با فارسی ایران می‌داند (اتنولوگ فارسی ایران، دری و تاجیکی را به عنوان سه زبان و زیر گروه زبانهای فارسی طبقه‌بندی می‌کند). البته معیار اتنولوگ برای تشخیص بین گویش و زبان با مراجع دیگر زبانشناسی یکسان نیست و بسیاری از گویش‌هایی که توسط اتنولوگ به‌صورت زبانهای متفاوت رده‌بندی شده‌اند، حتی در محک عدم قابلیت فهم صدق نمی‌کنند. به عنوان مثال، گویش‌های فرانسوی جنوب فرانسه را اتنولوگ به عنوان زبانهای جدا رده‌بندی می‌کند.
لهجه‌شناسی[ویرایش]
لهجه‌های فارسی تاجیکی در چهار دسته دسته‌بندی شده‌اند.[۱۲]
۱. گروه شمال غربی که بیشتر لهجه‌های تاجیک تاجیکستان شمالی و ازبکستان را دربر می‌گیرد.
۲. گروه مرکزی که لهجه‌های ساکنان قسمت بالای «زرافشان» و «رشتان» و «سوخ» را دربر دارد.
۳. گروه جنوبی یعنی لهجه‌های «بدخشان» و «کولاب».
۴. گروه جنوب شرقی یعنی لهجه‌های «درواز».
دستور زبان فارسی تاجیکی[ویرایش]
دستور زبان فارسی تاجیکی بسیار همانند دستور زبان فارسی است، مگر در شمار اندکی از ساختارهای دستوری. برای نمونه در فارسی، «را» یک حرف اضافه و نشانه مفعول است، اما در فارسی تاجیکی، «را» را پسوند مفعول در نظر می‌گیرند که به اسم می‌پیوندد:
китобро хондам / کتابرا خواندم
از دیگر ویژگی‌های فارسی تاجیکی که بیشتر به الفبای آن و آوایش تاجیکیِ زبان پارسی برمی‌گردد، نشان اضافه‌است که در تاجیکی بدان ساختار اضافه (изофа) گفته می‌شود. در فارسی، نشان اضافه (-ِ) است اما در آوایش تاجیکی (-ِ) بصورت حرف (и-) نوشته می‌شود که آنرا در نوشتار نیز می‌آورند و ساختار اضافه نام می‌نهند:
духтари хушрўй / دخترِ خوشروی
تغییر خط در تاجیکستان[ویرایش]
یکی از دلایل دور شدن فارسی تاجیکی از زبان فارسی در دیگر کشورهای فارسی‌زبان استفاده از خط سیریلیک برای نگارش این زبان است. در زمان حکومت شوروی ابتدا خط فارسی به لاتین و سپس سیریلیک (روسی) تغییر داده شد و مردم تاجیکستان از ارتباط با سایر همزبانان خود ناتوان شدند. البته تلاشهایی در تاجیکستان برای بازگشت به خط فارسی وجود دارد اما ارادهٔ سیاسی مقامات این کشور بر عدم بازگشت به خط فارسی استوار است.[۱۳]
جستارهای وابسته[ویرایش]
منابع[ویرایش]
- ↑ Library of Congress Country Studies on Tajikistan. According to the 2000 census, 79.9 percent of the population was Tajik, 15.3 percent Uzbek, 1.1 percent Russian, and 1.1 percent Kyrgyz. Smaller ethnic groups include Germans, Jews, Koreans, Turkmens, and Ukrainians.
- ↑ "Afghanistan in 2004 – A survey of the Afghan people" (PDF). Kabul, Afghanistan: The Asia Foundation. 2004. Retrieved 2012-11-28. The 2004 survey interviewed 804 Afghans, Which ethnic group do you belong to? Pashtun 46%, Tajik 39%, Uzbek 6%, Hazara 6%, Turkmen 1%, Baloch 0%, Nuristani 1%, Aimak 0%, Arab 1%, Pashaye 0%, Other 1%.
- ↑ Library of Congress Country Studies on Uzbekistan. According to the 1998 census, 76 percent of the population was Uzbek, 6 percent Russian, 4.8 percent Tajik, 4 percent Kazakh, 1.6 percent Tatar, and 1 percent Kyrgyz.
- ↑ Richard Foltz (1996). "The Tajiks of Uzbekistan". Central Asian Survey 15 (2): 213–216. doi:10.1080/02634939608400946.
- ↑ Karl Cordell, "Ethnicity and Democratisation in the New Europe", Routledge, 1998. p. 201: "Consequently, the number of citizens who regard themselves as Tajiks is difficult to determine. Tajikis within and outside of the republic, Samarkand State University (SamGU) academic and international commentators suggest that there may be between six and seven million Tajiks in Uzbekistan, constituting 30% of the republic's 22 million population, rather than the official figure of 4.7%(Foltz 1996;213; Carlisle 1995:88).
- ↑ Lena Jonson (1976) "Tajikistan in the New Central Asia", I.B.Tauris, p. 108: "According to official Uzbek statistics there are slightly over 1 million Tajiks in Uzbekistan or about 3% of the population. The unofficial figure is over 6 million Tajiks. They are concentrated in the Sukhandarya, Samarqand and Bukhara regions."
- ↑ Nordhoff, Sebastian; Hammarström, Harald; Forkel, Robert; Haspelmath, Martin, eds. (2013). "Tajik". Glottolog 2.2. Leipzig: Max Planck Institute for Evolutionary Anthropology.
- ↑ Perry, J. R. (۲۰۰۵) A Tajik Persian Reference Grammar (Boston: Brill) ISBN 90-04-14323-8
- ↑ علی رواقی، فارسی فرارودی (تاجیکی)، نشر هرمس، تهران، ۱۳۸۳، شابک: ۹۶۴-۳۶۳-۲۳۷-۷.
- ↑ http://www.cimera.org/files/camel/en/27e/MICA27E-Editorial.pdf
- ↑ Lazard, G. 1989
- ↑ خروموف، ا. ل: لهجه‌شناسی در تاجیکستان. در نشریه: «نامه پارسی» تابستان ۱۳۷۵ - شماره ۱. (از صفحه ۷۲ تا ۷۶).
- ↑ وضعیت زبان و خط فارسی در تاجیکستان در گفتگو با محمدجان شکوری
پیوند به بیرون[ویرایش]
 |
نسخهٔ زبان فارسی تاجیکی ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد |
 |
در ویکی‌کتاب کتابی با عنوان: آموزش لهجه تاجیکی وجود دارد. |
- نظر اتنولوگ در مورد تاجیکی
- زبان فارسی
- پارسی‌گویان: در باره پارسی ایرانی، پارسی دری و پارسی تاجیکی
- برگردان خط تاجیکی به فارسی
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
 |
این یک مقالهٔ خرد مرتبط با زبان است. با گسترش آن به ویکی‌پدیا کمک کنید. |
