زازاکی
 |
برای تأییدپذیری کامل این مقاله به منابع بیشتری نیاز است. لطفاً با توجه به شیوهٔ ویکی‌پدیا برای ارجاع به منابع با ارایهٔ منابع معتبر این مقاله را بهبود بخشید. مطالب بیمنبع را می‌توان به چالش کشید و حذف کرد. |
| زبان زازکی Zazaki,Dımılki |
||
|---|---|---|
| گویشگاه‌ها: | اکثریت: ترکیه و اروپا | |
| شمار گویشوران: | ۲–۴ میلیون | |
| خانواده: | زبان‌های هندوایرانی زبان‌های ایرانی زبان‌های ایرانی غربی زبان‌های کناره دریای خزر زبان‌های زازا-گورانی زبان زازکی |
|
| زبان رسمی | ||
| زبان رسمی در: | - | |
| مرجع رسمی: | مؤسسهٔ زبان زازاکی | |
| کد زبان | ||
| ISO 639-1: | diq | |
| ISO 639-2: | diq | |
| ISO 639-3: | zzz | |
 |
||
| یادداشت: این صفحه ممکن است دارای کدهای یونیکد باشد. | ||
زازاکی، کردکی، کرمانجکی، دیملی، زازا یا زازایی (به زازاکی: Dımılki، Kırdki، Kırmancki، Zazak) یکی از زبان‌های ایرانی شاخهٔ شمال‌غربی و از زبان‌های کناره دریای خزر[۱] است که در شرق آناتولی (ترکیه) صحبت می‌شود. شمار زازا-زبانان را تا حدود ۲ میلیون نفر حدس می‌زنند.
زازاکی همانندی‌های نزدیکی با زبان اورامانی و گویش باجلانی دارد و به این خاطر، زبان‌شناسان این سه گویش را درون خانواده‌ای به نام زازا-گورانی قرار می‌دهند و زازا-گورانی را شاخه‌ای جداگانه از دستهٔ زبان‌های ایرانی شمال غربی به‌شمار می‌آورند.
محتویات
ریشه‌های زبان[ویرایش]
دربارهٔ ریشهٔ این زبان، در کنار نظر غالب، دیدگاه‌های دیگری نیز وجود دارد.
زبان زازاکی یکی از زبان‌های ایرانیِ شمال غربی است و به زبان‌های گیلکی، مازندرانی و تالشی بسیار نزدیک است.[۲][۳] زبان زازاکی بر اساس منابع معتبر زبانشناسی کردی محسوب نمیشود.[۴][۵][۶] زبان‌شناسان بر این باورند که زازاها شاخه‌ای مستقل از اقوام ایرانی هستند و نام اصلی زازاها یعنی "دیملی" را گونهٔ دگرگون‌شدهٔ واژهٔ دیلمی می‌دانند و خاستگاه این مردم را منطقهٔ دیلمستان در غرب رشته‌کوه البرز و جنوب گیلان حدس می‌زنند؛ ولی زازاکی زبانی دیلمی است.[۷]
سکونتگاه[ویرایش]
محدودهٔ سکونت زازاها، مناطق غربیِ کردستان ترکیه شامل درسیم، الازیغ، ارزنجان و دیاربکر است که البته در بسیاری مناطق با کرمانج‌ها در مناطق مشترکی زندگی می‌کنند، از جمله در دیاربکر. اکثر زازاها قادر به تکلم به کرمانجی نیز می‌باشند.
از شاعران معاصر به زبان زازاکی می‌توان از روشان لزگین نام برد.[نیازمند منبع]
مقایسهٔ ریشه‌شناختیِ زازاکی، پارسی و برخی زبان‌های دیگر هندواروپایی[ویرایش]
- اعداد
| پارسی | زازاکی | روسی | یونانی | ایتالیایی | اسپانیایی | آلمانی | فرانسوی | انگلیسی |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| yak یک |
jû/yew | odin | ena | uno | uno | eins | un | one |
| du دو |
dı | dva | dyo | due | dos | zwei | deux | two |
| se سه |
hirê | tri | tria | tre | tres | drei | trois | three |
| çahar چهار |
çehar | çetyre | tesera | quattro | cuatro | vier | quatre | four |
| panc پنج |
panc | pyatʹ | pende | cinque | cinco | fünf | cinq | five |
| şeş شیش |
şeş | shestʹ | eksi | sei | seis | sechs | six | six |
| haft هفت |
hewt | semʹ | epta | sette | siete | sieben | sept | seven |
| haşt هشت |
heşt | vosemʹ | okto | otto | ocho | acht | huit | eight |
| noh نه |
new | devyat | ennia | nove | nuevo | neun | neuf | nine |
| dah ده |
des | desyatʹ | dheka | dieci | diez | zehn | dix | ten |
| bist بیست |
vist | dvadtsatʹ | eíkosi | venti | veinte | zwanzig | vingt | twenty |
- واژه‌ها
| پارسی | زازاکی | گیلکی | مازندرانی | روسی | یونانی | ایتالیایی | اسپانیایی | آلمانی | فرانسوی | انگلیسی | |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| پدر | Pi/Pêr | per | per/Beba | Otets | Pateras | Padro | Padre | Vater | Pére | Father | |
| مادر | May/Mae | Mar/n'na | Mar/Nena | Mat | Mitera | Madre | Madre | Mutter | Mére | Mother | |
| برادر | Bra | Bra | Berar | Brat | Adelfos | Fratello | Hermano | Bruder | Frére | Brother | |
| نام | Name | Nome/Nume | Num | İmya | Onoma | Nome | Nombre | Name | Non | Name | |
| لب | Lew | Lab/Macha | Lab/Lushe | Guba | Cheíli | Labbro | Labio | Lippe | Lévre | Lip | |
| من | Ez | Mo/Mi | Men | Ya | Ego | Io | Estoy | Ich | Je | I | |
| تو | Tı | Ti/Too | Te | Ti | Eseis | Ti/Te | Te/Ti/Tu | Du | Tu/Toi | You | |
| ما | Ma | Amo/Aman | Ama/Ema | My | Emais | Nois | Nosotros | Wir | Nous | We | |
| من | Mı | Mo/Mi | Me/Mi | Moĭ | Mou | Mio | Mi | Mein | Mon | My | |
| آری | Ya | Aha | Are | Da | Nai | Si | Si | Ja | Vui | Yes | |
| هیچ | Nê | Hich'i | Hech | Ne | Ochi | No | No | Nein | Non | No | |
| در | Dı | miyen | - | - | - | Di | De | De | At | Bei | |
| غزال | Ğezale | Ğezale | Ghazel | Gazel | Kazélla | Gazzella | Gacela | Gazelle | Gazelle | Gazelle | |
| در | Ber | Dar | Dar/Loosh | Dvar | Pórta | Porta | Puerta | Portre | Tor | Door | |
| پا | Pa/Lıng | Lag/Lang/ling | Pe/Ling | Podnozhie | Pódi | Piede | Pata | Pied | Fuß | Foot/Leg | |
| زمین | Erd | Zimin | Bene | - | - | - | - | - | Erde | Earth | |
| ستاره | Astare | Roja/Rozha | Essare | - | Astéri | Astro | Estrella | Astre | Stern | Star | |
| نو | Newe | Nu/Taza | Nu | Novyi | Néos | Nuovo | Nuevo | Nouveau | Neu | New | |
| پُر | Pırr | Poor/Sarakal | Per | Polnyi | Pliri | Pieno | Pleno | Plein | Prall | Full | |
| بزرگ | Gırd | Pilata/Pilla | Gat | Gromnyi | Megálos | Grande | Gran | Grande | Groß | Great | |
| سیم (نقره) | Sêm | Sium/Noghore | - | Serebro | Asimi | Argento | Suelto | Argent | Silber | Silver | |
| گربه | Kitik/Xone | Piche | Bameshi | Kot | Gata | Gatto | Gato | Cat | Kitty | Kätzchen | |
| گرگ | Verg | Verg | Verg | Volk | - | - | - | - | Wolf | Wolf | |
| مرغ | Kerge | Kerk/Kark | Kerg | Kuritsa | Kotópoulo | - | - | - | Küken | Chicken | |
| مورچه | Morcela | Pitur/Pitar | Melije/Mejile | Meverçe | Muravyei | - | - | Ameise | Amerse | Pismire | |
| میمون | Meymûn | Meymol/Meymon | Shadi/Anter | Maimou | - | Scimmia | Mono | - | - | Monkey | |
| خانه | Ban/Keye | Khuna/Ja | Sere/Menzel | - | - | - | - | Bâtiment | Baun | Build | |
| صدا(واک) | Vac | - | Vang | - | - | Voce | Vaz | Voix | - | Voice | |
| مرگ | Merd | Murdn/Marg | Marg | Mertvyi | - | Morto | Muerto | Mort | Mord | Murder | |
| موش | Mere | Gerza | Gal | Mysh | - | Mouse | - | - | Maus | Mouse | |
| تُنُک (پراکنده) | Tenik | Galaf | Tanek | Tonki | - | - | - | - | Dünn | Thin | |
| لیمو | Limon | Limbo | Limu | Limon | Lemoni | Limone | Limón | - | - | Lemon | |
| باقله | Bagile | Baghela | Bakele | Bob | - | - | Haba | - | Bohne | Bean | |
| آب | Aw | Uw | Aw | U | - | - | Acqua | Agua | Aqua/Eau | Aqua/Water | - |
| پیش | Ver | Var/Pish/Virja/Varja | Pish - Var/Vront/Pered/Pali | Pro | Fronte | Frente | Ventral/Avant | Vor | Front/Pre | ||
| صفحه | Pel/Pelga | Valg/Balg | Valg | Pazh | - | Pagino | Página | Page | Page/Seite | Page | |
| خوش | Weş | Xojir/Xush | Xesh | Vpolne | - | - | - | - | Wohl | Well |
ویژگی‌ها[ویرایش]
نظام آوایی زازا به نظام آوایی گیلکی و تالشی بسیار نزدیک است؛[نیازمند منبع] با این تفاوت که نظام آوایی زازا از تعدادی آواهای دندانیِ تأکیدی نیز برخوردار است و تعداد مصوت‌های آن بیشتر است. در نظام اسمیِ تمامی گویش‌های زازاکی، معمولاً میان دو جنس مذکر و مؤنث تفاوت وجود دارد. در صرف اسم، دو حالت فاعلی و غیرفاعلی وجود دارد.
مانند فارسی، فعل دارای بن مضارع و بن ماضی است.
جمله‌های بعضی پایه‌های زازاکی و پارسی[ویرایش]
| پارسی | زازاکی |
|---|---|
| چه | Çı/Se |
| چگونه/چطور | Senêna/çiturya |
| نام تو چیست؟ | Namê to çıço |
| نام شما چیست؟ | ?Namê şıma çıço?? |
| تو چند سال داری؟ | Tı çend serreiya |
| چطوری؟ خوشی؟ (زن) | Tı senêna?,weşa / Tu çiturya? weşa |
| چطوری؟ خوشی؟ (مرد) | tı senênê? weşêTı |
| با تشکر از شما (مرد) | Tı weş bê |
| با تشکر از شما (زن) | Tı weş ba |
| تشکر می‌کنم | Teşekur keno |
| خدا از تو راضی باشد | Homa to ra razi bo |
| این چیست؟ (مرد) | ?Eno çıço |
| این چیست؟ (زن) | ?Ena çıça |
| تو چی می‌کنی؟ (چه کار میکنّی؟) (زن) | Tı se kena |
| تو چی می‌کنی؟ (چه کار میکنّی؟)(مرد) | Tı se keno/Tı se kenê |
| شما خِوش آمدید | Şıma xêr amey/şıma xêyr amey |
| هست (برای مردان) | Esto |
| هست (برای زنان) | Esta |
| هست (غیر جینسی) | Estê |
| نیست (برای زنان) | çıniya/niesta |
| نیست (غیر جینسی) | çıniyê/niestê |
| نیست برای مردان) | çıniyo/niesto |
| آری | Ya |
| هیچ | Nê |
| رفتن | !Şiyayış |
| می‌آیند | Ê yenê |
| تو چه گفتی؟ | To sa vat |
| تو چه می‌گوی؟ (زن) | ?Tı sa vana |
| تو چه می‌گوی؟ (مرد) | Tı sa vanê |
| خانه | Ban / Keye |
| دوستم (برای مردان) | Embazê mı / dostê mı |
| دوستم/ مه همباز (برای زنان) | Embaza mı |
| پسر من به پسر تو می‌گوید | Lacê mı lacdê to ra vano |
| در دستهای من چیزی نمند | zare destanê mı de çiyê nêmend |
پانویس[ویرایش]
- ↑ ]Encyclopædia Iranica Nevertheless, their language has preserved numerous isoglosses with the dialects of the southern Caspian region, and its place in the Caspian dialect group of Northwest Iranian is clear.
- ↑ http://www.ethnologue.com/show_language.asp?code=diq
- ↑ http://books.google.de/books?id=LuVSkpVuAkAC&pg=PA385&dq=zazaki+paul+ludwig&hl=de&ei=SJ5NTs-oKcvG8QOagL26Bw&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=2&ved=0CDUQ6AEwAQ#v=onepage&q=zazaki%20paul%20ludwig&f=false
- ↑ http://www.britannica.com/topic/Iranian-languages
- ↑ http://www.joshuaproject.net/languages.php?rol3=diq
- ↑ http://www.jstor.org/discover/10.2307/4030804?uid=3739192&uid=2&uid=4&sid=21101221288217
- ↑ , Encyclopedia of the developing world, Thomas M. Leonard, Taylor & Francis, 2006 ISBN 0-415-97662-6, 9780415976626, p.1576
منابع[ویرایش]
- Michiel Leezenberg, Gorani Influence on Central Kurdish, ILLC-Department of Philosophy, University of Amsterdam
- Terry Lynn Todd, A GRAMMER OF DIMILI also known as Zaza, University of Michigan, Ann Arbor, Electronic Publication 2008 ,
- Raymond Gordon, Jr. , Editor. Ethnologue: Languages of the World. Fifteenth Edition.
(Classification of Zazaki Language.)
- Paul, Ladwig. (1998) The Position of Zazaki Among West Iranian languages.
- Gülşat Aygen, Zazaki/Kirmanckî Kurdish, Volume 479 of Languages of the World, Lincom Europa, 2010
- راهنمای زبان‌های ایرانی جلد دوم، رودیگر اشمیت، ترجمه زیر نظر حسن رضایی باغ‌بیدی، انتشارات ققنوس، چاپ اول ۱۳۸۳، ص ۵۵۹
پیوند به بیرون[ویرایش]
- Ethnologue on Zazaki
- Zazaki.net Zazaki Language and Literature
- Kirdki.com Zaza History and Zazaki Literature
- Dimilki.net About Zazaki
- Kirmancki.net Zazaki Language and Literature, Only Zazaki
- Dersim Info Only Zazaki news
- [۱] Academic Research Center of Zazaki
- [۲] Zazaki Wikipedia
 |
نسخهٔ زازاکی ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد |
|
||||||||||||||||||||||||||||||
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
الگو:کد زبان‌های معرفی‌شده در ایزو ۶۳۹–۳ که حرف اول عنوان بین‌المللی آنها حرف Z است
|
