فعل پیشوندی

فعل پیشوندی در زبان فارسی، فعلی است که از یک فعل ساده و یک پیشوند ساخته شده باشد. با افزودن پیشوند معنای فعل عوض می‌شود. این روش زایش فعل یکی از مهمترین ویژگی‌های زبانهای هندواروپایی است که نشانگر توان زایندگی بالای این زبانهاست است. برای نمونه، در انگلیسی می‌توان به پیشوندهای re، trans، de، com/con/co/col، sub، out، ex، in، en، up، و ... اشاره کرد که هر کدام معنی جدیدی به فعل پایه بار می‌کنند.

در زبان فارسی پیشوندهای بسیار زیادی وجود دارد که برخی از آنها در فارسی دری زنده‌اند، برخی فرومرده‌اند و برخی نیز اخیراً توسط فرهنگستان زیوانده شده‌اند.

نمونه‌هایی از پیشوندهای زنده: فرو، باز، در، فرا، بر، فر، ور،وا،پیش،پس، هم/هن/ان که در مثالهای زیر بکار رفته‌اند، فرورفتن، بازگشتن، درافتادن، فراگرفتن، برنشستن، برکشیدن، فرسودن، فرگشتن، وررفتن، وادادن، واماندن، پیشرفتن، پیش بردن، پیش آوردن، پس دادن، پسرفتن، پس انداختن، انباشتن، اندوختن، هم کشیدن.

نمونه‌هایی از پیشوندهای زیوانده شده: آ، اف، ترا، اردا، دش، هو،پر/پیرا، پرا، پاد که در مثالهای زیر بکار رفته‌اند، آوردن، افزودن، افماردن، ترادیسش، ترابرش، ترارسانی، ارداساخت، دشمیزی، دشپرورد، هوپرورد، هوزایی، پرستیدن، پرناوش، پرگشتن، پیراوشتن، پیرابرش، پراشنوی.

نمونه‌هایی از پیشوندهای فرومرده: پیشوند ن که در واژگان نشستن و نگریستن و .. آمده است و یه معنای به سوی و پایین می‌باشد. البته اخیراً برخی می‌کوشند آنها را بزیوانند مانند نپاهیدن از پیشنهادهای آقای حیدری ملایری

فعل از لحاظ ساختار در زبان فارسی دارای چهار ساختمان فعلی است:

1. فعل ساده
2. فعل پیشوندی
3. فعل مرکب
4. فعل پیشوندی مرکب

شیوهٔ نگارش فعل پیشوندی در زبان فارسی

پیشوند در فعل‌های پیشوندی هنگامی که فعل صرف می‌شود با فاصلهٔ عادی‌است. در حالت مصدری با فاصلهٔ مجازی یا بی‌فاصله (بسته به نویسهٔ پایانیِ پیشوند) است. هنگام صرف فعل کلمه‌های دیگر یا اجزای صرفی بین دو جزء فعل می‌توانند نشست. «بازگشت» = «بازگشتن» (بی‌فاصله). «بازگشت» = «او بازگشت» و نیز «باز خواهد گشت» و یا «باز می‌گشت» (با فاصله). هنگام تلفظ در حالت مصدری تکیه بر آخرین هجاست). در حالتی که فعل صرف می‌شود، بر پیشوند هم تکیه می‌شود.

منابع

• دستور زبان فارسی ۱، دکتر حسن انوری، دکتر حسن احمدی گیوی، تهران: انتشارات فاطمی، ۱۳۷۵