آل افراسیاب

برای افراسیابیان تبرستان، چلاویان را ببینید.

قراخانیان ایلک خانیان آل افراسیاب
متصرفات ایلک خانیان
پایتخت	کاشغر
تاسیس انحلال	۸۴۰ ۱۲۱۱
مساحتتخمین ۱۰۲۵
• کل	۳٬۰۰۰٬۰۰۰ کیلومتر مربع (۱٬۲۰۰٬۰۰۰ مایل مربع)
مذهب	اسلام

قراخانیان یا ایلک خانیان یا آل افراسیاب سلسله ترک‌نژادی بودند که از ۸۴۰ تا ۱۲۱۱ میلادی بر بخش‌هایی از آسیای میانه، از جمله ناحیه اسپیجاب و نواحی شمالی و جنوبی کوه‌های تیان شان حکمرانی می‌کردند.

قراخانیان را شرق‌شناسان اروپایی از آن جهت به این نام خوانده‌اند که بیشتر در بخشی از لقب آنها واژه قره یا قرا وجود دارد و گرنه آنها را ایلک‌خانیان می‌نامیدند. به دلیل انتساب آنها به شهریار توران زمین، یعنی افراسیاب، آنها را آل افراسیاب نیز خوانده‌اند.

ورود قراخانیان به سیاست منطقه منجر به آن شد که چیرگی سیاسی ایرانی در فرارود (ماوراءالنهر) از دست رفته و جای خود را به چیرگی قبایل ترک بدهد و فرهنگ ایرانی نیز در فرارود در تنگنا قرار گیرد. با این وجود، قراخانیان به مرور فرهنگ اسلامی ایرانی را جذب کردند اما عناصر ترکی قبیله‌ای خود را نیز حفظ کردند.

تاریخ

قراخانیان در اتحاد با اقوام ترک‌تبار همسایه قدرتهای کوچک فرارود را شکست دادند و در ۳۹۵ (قمری) دولت تضعیف‌شده سامانیان را سرنگون ساختند. پایتخت قراخانیان در کاشغر قرار داشت.

قراخانیان در سده ۱۱ (میلادی) اسلام آوردند، در ۱۰۴۱ قلمرو آن‌ها به دو ایالت غربی و شرقی تقسیم شد، ابواسحاق ابراهیم فرمانروای ایالت غربی پایتخت خود را از اوزگند به سمرقند منتقل کرد و شهرهای مرزی از جمله چاچ و بخش‌هایی از فرغانه را تصرف کرد، اما با قدرت گرفتن سلجوقیان همسایهٔ جنوبی آن‌ها، درگیری میان قراخانیان و سلجوقیان در نهایت به تصرف سمرقند توسط سلطان ملکشاه سلجوقی انجامید و قراخانیان خراج‌گذار آنان شدند.

قراخانیان در اواخر قرن یازدهم زیر نفوذ قراختاییان همسایگان شمالی خود نیز درآمدند و در ۱۲۱۱ با شکست در برابر لشکر علاءالدین محمد خوارزمشاه به کلی مضمحل شدند.

فرمانروایان

نام‌های شاهان این سلسله

قراخانیان متقدم

عبدالکریم ستق (حکومت حدود ۳۲۰ ق / ۹۳۰)

موسی بن ستق (حکومت؟)

ابوالحسن علی بن موسی (متوفی ۳۸۸ ق / ۹۹۸ م)

شهاب الدوله ابو موسی حسن هارون بغراخان بن سلیمان (متوفی ۴ – ۳۸۳ ق / ۴–۹۹۳م)

ابو المحسن نصراول (بن علی) (حکومت ۴۰۰ – ۳۸۹ ق ۱۰۱۰ – ۹۹۹ م)

قطب الدوله ابو نصر احمد اول (بن علی) (حکومت ۴۰۷ – ۴۰۱ ق / ۱۰۱۷ – ۱۰۱۱ م) یا (حکومت ۴۰۷ – ۳۸۸۸ ق / ۱۰۱۷ – ۹۹۸ م)

شرف الدوله طغان بن علی (حکومت ۴۰۸ – ۴۰۳ ق / ۱۰۱۸ – ۱۰۱۳ م)

ابوالمنتصر ارسلان خان اول (بن علی) (حکومت؟)

شرف الدوله ابو شجاع ارسلان خان دوم (حکومت ۴۲۴ – ۴۲۱ ق / ۱۰۳۳ – ۱۰۳۰ م)

محمود اول بغراخان (حکومت ۴۳۵ – ۴۲۵ ق / ۱۰۴۴ – ۱۰۳۴ م)

«قراخانیان غرب» که در بخش غربی ترکستان حکومت کردند دارای این حکمرانان بودند:

ابوالمظفر عمادالدوله ابراهیم طمغاج بن نصر (حکومت ۴۶۰ – ۴۴۰ ق / ۱۰۶۸ – ۱۰۴۷ م)

شمس الملوک نصر دوم (بن طمغاج) (متوفی ۴۷۲ ق / ۱۰۷۹ م)

خضر خان بن طمغاج (حکومت؟)

احمد خان دوم (بن خضر) (متوفی ۴۸۸ ق / ۱۰۹۵ م)

محمود خان دوم (متوفی ۴۹۵ – ۴۹۰ ق؟ / ۱۱۰۲ – ۱۰۹۷ م؟)

خضر خان دوم (بن عمر بن احمد) (متوفی ۴۹۵ ق – ۱۱۰۲ م)

محمود ارسلان خان سوم (بن سلیمان) (حکومت؟)

ابوالمعالی حسن تگین بن علی (حکومت؟)

رکن الدوله محمود خان سوم (بن ارسلان) (حکومت؟)

قلج طمغاج خان به محمد (حکومت حدود ۵۵۸ ق / ۱۱۶۳م)

جلال الدین علی گورکان بن حسن تگین (حکومت؟)

«قراخانیان شرق» در بخش شرقی ترکستان اسکان داشتند و حکمرانان آنان به شرح ذیل بودند:

طغرل خان بن یوسف خضر خان (حکومت ۴۵۵ – ۴۳۹ ق / ۱۰۶۳ – ۱۰۴۷م)

طغرل تگین بن طغرل (حکومت ۴۵۵ ق / ۱۰۶۳ م)

هارون بغراخان بن یوسف خضر خان (حکومت ۴۹۶ – ۴۵۵ ق؟ / ۱۱۰۳ – ۱۰۶۳ م؟

نورالدوله احمد بن ارسلان (حکومت؟)