لهجه نیشابوری
از ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد
| لهجه ی نیشابوری نشابوری ، قلعگی |
||
|---|---|---|
| تلفظ: | noshaburi , ghel'agi | |
| گویشگاه‌ها: |  ایرانشهرهای نیشابور، فیروزه، قوچان |
|
| شمار گویشوران: | حدود 500هزار نفر | |
| خانواده: | هندواروپایی زبان هند و ایرانی زبان ایرانی زبان‌های ایرانی شرقی لهجه ی نیشابوری |
|
| کد زبان | ||
| ISO 639-1: | هیچ | |
| ISO 639-2: | – | |
| ISO 639-3: | – | |
| یادداشت: این صفحه ممکن است دارای کدهای یونیکد باشد. | ||
لهجه نیشابوری (به گویش نیشابوری:لَهجَیَِ نِشابوری) لهجه ای از زبان فارسی است که در نیشابور رایج است. از نظر زبانشناسان کاملترین و از نظر منتقدین زیباترین لهجه و گویش را در خراسان بزرگ، نیشابوریان تکلم می کنند.در نیشابور زبان‌های ترکی و کردی نیز رایج است و کلمات این زبان ها به لهجه و گویش نیشابوری وارد شده است.
این لهجه حدود نیم میلیون متکلم دارد. واژگان لهجه و گویش نیشابوری متفاوت با دیگر لهجه‌ها و گویش‌های خراسان بزرگ است. شهرستانهای اطراف از جمله روستاهای قوچان و شهر قوچان تا حدودی زیادی تحت تاثیر این گویش قرار دارند.
برخی واژگان[ویرایش]
- تِخْتَه مشک /taxt‚-mašk/: صندوق
- تریس‌کنده /t‚ris-konda/: لجباز
- بخ گـوشی /bex-qŏši/: سیلی
- پتّیخ /p‚ttix/: آشفته؛ پریشان؛ موی پریشان
- هرکره /harkara/: ۱. هرکاره ۲. سنگی که در ان آتش و طعام پزند
- قَبرقَه: قفسه سینه
- ایشْتووی: چطوری
- کَفْچَه: وسیله‌ای برای وجین کردن
- کَمچَه: ماله‌ی بنّایی
- کَلْپسَه: مارمولک
- حَجی دَوْدَوْ: وروجک، حیوانات یا حشرات کوچکی که تند و فرز حرکت می‌کنند مثل سوسک
- دِمون: در میان
- دِفال: دیوار
- بِچَه نای‌نای: بچه ننه، لوس
- اَلیفْچونوک: نوچ، چسبناک
- حَنْجُلُق: نیشگون
- پس پرنه /pas prannah: سه روز قبل - پس پریروز
- پرنه/pranna: دو روز قبل
- گوره زین /gorah zean/: دوروغ گفتن
- قورمه: گوشت ریز شده و پخته شده در روغن
- گپ زین: گفتگو کردن
- استین: ایستادن
- پال پال: جستجو کردن
- ورچین/var che an: پریدن
- ورچیندن/ var chen dan: برداشتن
- ورکندن: کندن
- ور گفتن: چیزی را گفتن
- بیاج/byag: بوته خریزه
- تموز/tomoz:تابستان
- کلیک/klik: انگشت دست
- قرکی/ghare ky: انگولک کردن، انگشت کردن
- گوش مله: کسی که گوش های بزرگ دارد
- موکی/moky: لیسک - چیزی که به حالت لیسیدن می خورند(نوعی آبنبات)
- چشملگی: چشم غره رفتن به کسی
- مار/mar: مادر
- ننه/na na: مادر
- پیر/ pear: پدر
- بجستن: فرار کردن
- چوخت/cho kh tt: گوشه
- بخ/ba kh: بغل
- شخله: ترو فرز - تند و سریع بودن
- دو لوک چه/ do lok cha: گوشه دیوار
- کولو/ko loo: بزرگ
- کوخ: حشرات معمولا آنهایی که پرواز نمی کنند
- مارکولو/ mar ko loo: مادر بزرگ
- پیر کولو(باک کلو)/ pear ko loo: پدر بزرگ
- خور: خواهر
- بورار/ bo rar: برادر
- لخه دوز/ la kha doz: کفاش
- بخته: گوسفند نر چاق(سه ساله)
- تکه: بز نر خیلی بزرگ(دو سال به بالا)
- شی شک: گوسفند چاق شده دو ساله را گویند
- پلوری کیدن: چاق کردن
- موسا تقی: یاکریم
- دفال(دوال)(deval)/da fall/: دیوار
- چغ/chaq/: کبوترفروشی
- چش ملگی/ ch malla qe/: چشم غره رفتن
- موزوک/ moz zok: کسی که زیاد غرغر می کند
- زردوم بوک: لاغر و مردنی بودن
- تریت کیدن tret-kedan: ریز و خرد کردن
- گوده/ ghav dah/: کلیه
- کله وو/ka la woo/: موش صحرایی
- بوزوم غویره/bo zom qo rah/: خارپشت های بزرگ صحرایی را گویند
- صمروق/som ro qq/: قارچ
- چخ چخ کیدن/ch kh cha kh - kedan: گفتگو کردن دوستانه به همراه خندیدن
- زینه/zenah/: پله
- اووست/avost/: بچه داشتن
- بلو/ ba-loo/:زگیل
- نورمه/naw ro mah/:خمیر
- گلورمه/go lormah/:' گرد، دایره
- قوپه: چیزی را یکجا جمع کردن
- [جله}/jalah/: باران تند
- تریخ/ter e kh/:صاف
- لح شور: کثیف
- موقراض/mogh raz/:قیچی
- لته: پارچه
- زقره/ze gha rah/:سیاه
- قو په گی/go pe gee/: ادرار کردن
- سر داین: ول کردن
- د کمر را: در وسط راه-بین راه
- لوک که/look kah/: جمع کردن
- زینگ زینگ: حرف اضافه زدن - ور زدن
- مچ چول/mach chool/: احمق
- ارا کیدن: آرایش کردن
- حو لو/how loo/:خانه
- مچه: الاغ ماده آماده جفت گیری
- ک کرتنک/ka ker tanak/: گلو
- ارا گیرا کیدن: خود را آرایش غلیظ کردن
- تغار/to ghar/:تشت سفالی بزرگ
- تغارچه:تشت سفالی کوچک
- کوز/ko waz/:سوسک
- لیچ/lee ch/:بچه-بیشتر برای جوجه پرندگان به کار می رود.
- ترقست/ter ghast/:صدای بلند دادن
- زال:سفید مو
- ترقز/ter ghaz/: پرتاب کردن
- توله داین/tolah da yan/:هل دادن کسی یا چیزی
- قم پوزی/ghom po zee/: چیزهای خاص
- کرت(کش)/ke rat/:دوباره-دفعه
- پخمه: آدم ساده دل - آدم زود باور
- پورتاو کیدن/por taw ke dan/:چیزی را در یک گوشه انداختن و رها کردن آن و فراموش کردن آن
- تیار کیدن/te yar kedan/:درست کردن
- کوچوک: توله سگ
- نر ره/nar rahh/: بزرگ- بد هیبت
- خوچار/kho charr/: فشار دادن
- لخه: کفش
- توشله: تیله برای بازی کردن
- رو ور قوبله/ro wor ghoblah/:به طرف جنوب
- فرسخ/far sakh/: شش کیلومتر- همان فرسنگ است
خاص دهستان مازول[ویرایش]
کلمه های جدید، کلمه های بالا با تلفظ و کاربرد و معنی متفاوت در دهستان مازول و روستا های اطراف آن
- نتیرینگ /nátering/: لج باز
- تلکه کیدن /tálák ka kidan/زور گیری
- الو /Álov/ : شعله آتش
- سراچه /sáraçá/ : آپارتمان
- قلعه /ğel'á/ روستا
- چرمه /çormá/ طویله ی بدون سقف
- خن چا / khán ça / دستشویی
- خن گو /khán gáv/ زیر زمین
- له له /lá lá/ :فرج زنان ، کوس
- بند /bond/ معقد
- سو /sáv/ اشتباه
- کون کسه /kun kásá/ این دست آن دست کردن
- سمب و ساو /somb o sav/ باتانی کاری کردن
- وتیکل /vátikál/ جستجو
- ساباد /sabad/ آلاچیق
- جوجی : جوجه تیغی
- بوزون غویره : جوجه تیغی بزرگ
- رجو : آبراه
- غلم : /ğolum/: آبراه زیر پل
- پیین آو : آب انبار
- مغروشوم /moğruşum/ غروب
- صبا /soba/ صبح
- مهتو /máhtov/ مهتابی
- مقراز /moğraz/ قیچی
- گوگیرد : کبریت
- لغلوو /leğlávo/: ماهیتابه
- کرسیچه /korsiçá/ میز کوچک
- نلی /náli/ تشک
- مجمعه : سینی
- دول : سطل
- قلف : قفل
- زولفی : زنجیر پشت در
- تنبلی /tonboli/ : سینی کوچک
- تنوری /tonuri/ لوله بخاری
- دعواکول : کسی که زیاد دعوا می کند.
- ورندین /varendiyan/ درو کردن
- وخچروندن /vakhchorundan/ فشرده کردن
- فیرخینچ کیدن /firkhinj kidan/با فشار چیزی جاسازی کردن
- پخچ کیدن pakhch فشار دادن
- زاج : زن حامله
- گله/gala/پیشگیل /pishgil/ : مدفوع گاو
- ریخ : مدفوع شخص اسهال
- چرنه : لوله ی قوری
- عل و توک : انسان معلول
- سراغ داین : نشان دادن
- نشو /nashüv/ : کثیف
- لمشک / لح شور : شلخته
- چخت : سقف
- کون جولی : گوشه
- دو لوک چه : پنجره های کوچک
- نبکره /na be kara/ : فاحشه
- دای : دیوار
- دکو /deko/ مغازه
- کله /kala/ باغچه
- کونک کونک کیدن : با علافی کاری کردن
- کول کول کیدن : دستکاری کردن
- دل / دله : سگ ماده / نر
- گیلی : کوچک
- حولو : حیاط
- گو گلندنوک /gu galan dunuk/ سرگین غلطان
- حیو /hay wo/ حیوان
- تل /tal/ شبیه
- تل وا تل کیدن : مقایسه کردن
- گودخا : بیهوده کاری نکن
- نشت : فضول
- سوزووار/sovzovar/ : سبزوار
- تیرو/teyro/: تهران
- خسور : پدر زن
- خاش : مادر زن
- سله :سبد
- چغوک : گنجشک
- آغول : لانه
- یره /yere/ : یارو
- جول جول: تکان خوردن
- دوری /düvri/ : بشقاب
- لوش /lüsh/ : لجن
- مورچه سواره : مورچه بیابانی
- پوز : دهن حیوانات
- کق : میوه نارس
- وخه / وخی / وخز : بلند شو
- شور داین : هم زدن /مشکل تراشیدن
- چوک: کیر
- آق میرزا : شوهر خواهر
- پل /pal/ : کرت
- کرش /kerash/ : دفعه
- کوی کیدن :/küy kidan/ : جمع کردن
- چیخیند : با آرنج زدن
- لر : شیر بریده
- چکلوک /chakaluk/: ماست لر مانند
- می گاو : گاو ماده
- کوز /kavaz/ : سوسک
- کوره : kevara سبد بزرگ
- چراغ اینگلیسی : فانوس
- اوسنه : افسانه
- تلوشی talüshi پول و هدیه به داماد و عروس
- بچی : /bechi/ : برای چی /bechchi/:فرار کن
- ورسرین کی: به دلیل ...
- دولخ /dülakh/ طوفان شن
- باد بیدم /bad beydam/ طوفان
- خکلی/khakeli/ خاکی
- مدنگ : مانند : گاو مدنگ : مانند گاو
- چو : /çüv/: چوب /çu/ : چرا
- چونو : اونجوری
- چینی : این طوری
- بخ /bekh/ : کنار
- المستی : جن
- سرچلیک : نشستن مانند وقتی که روی سنگ توالت می نشینیم
- ورلیک: خم نشستن
- ورخو : خشمگین
- جوز /javz/: گردو
- مامی،ماتی،ماشی: میخواهم،میخواهی،میخواهد
- ماما،ماتا،ماشا: میخواهیم،میخواهید،میخواهند
منابع[ویرایش]
 |
معنای واژهٔ «رده:لهجه نیشابوری» را در ویکی‌واژه ببینید. |
- واژه‌شناسی گویش‌های خراسانی، علیرضا طاهری.
- گسترش واژگان لهجه نیشابوری - یوسف علی یعقوبی --85.185.180.44 ۲۶ اکتبر ۲۰۱۰، ساعت ۱۲:۱۱ (UTC)
- کتاب نیشابور شهر فیروزه، نوشته فریدون گرایلی، چاپ اول ص ۶۵۰ و 655
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
||||||||||||||||||||||||||||||||
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
 |
این یک مقالهٔ خرد مرتبط با زبان است. با گسترش آن به ویکی‌پدیا کمک کنید. |
