کورش صفوی

کورش صفوی
زادروز	۶ تیر ۱۳۳۵ تهران، ایران
ملیت	ایرانی
پیشه	استاد دانشگاه علامه طباطبایی

کورش صفوی (زادهٔ ۶ تیر ۱۳۳۵، تهران) زبان‌شناس و مترجم ایرانی، نایب‌رئیس انجمن زبان‌شناسی ایران و استاد دانشگاه علامه طباطبایی است. پژوهش‌های او در زمینهٔ معناشناسی، نشانه‌شناسی، رابطهٔ زبان‌شناسی و ادبیات و تاریخ زبان‌شناسی است.

زندگی و تحصیلات

کوروش صفوی تحصیلات ابتدایی و متوسطه خود را در آلمان و اتریش به پایان برد و در سال ۱۳۵۰ به تهران بازگشت. به دلیل نپذیرفتن دیپلم اتریش از سوی ایران وادار شد در همان سال مجدداً به دبیرستان برود و از دبیرستان هدف ۴ آن ایام دیپلم ریاضی بگیرد. سپس به رشته زبان و ادبیات آلمانی دانشگاه تهران رفت و سال بعد انتقالی به مدرسه عالی ترجمه گرفت و در سال ۱۳۵۴ موفق به اخذ لیسانس از این دانشگاه شد. در همان سال برای ادامه تحصیل به آمریکا رفت؛ و پس از یک فصل تحصیل در رشته زبان‌شناسی در دانشگاه دولتی اوهایو و دو نیمسال تحصیل در ام.آی. تی، به دلیل بیماری پدر به ایران بازگشت و در سال ۱۳۵۶ وارد دورهٔ کارشناسی ارشد زبانشاسی دانشگاه تهران شدن و موفق شد در سال ۱۳۵۸ و پیش از انقلاب فرهنگی ارشد خود را بگیرد. وی در همان سال ۱۳۵۶ ابتدا به صورت حق‌التدرسی سپس به صورت قراردادی و پیمانی به استخدام دانشکدهٔ علوم و ارتباطات درآمد. وی نزدیک به ده سال پس از اخذ کارشناسی ارشد خود و هنگامیکه دورهٔ دکتری زبانشناسی دانشگاه تهران دوباره بازگشایی شد، وارد این دوره شد و در سال ۱۳۷۲ دکتری زبانشناسی خود را از این دانشگاه گرفت.

خاطرات و وقایع تحصیل

کوروش صفوی شروع مطالعات خود را در خصوص ابزارهای زبان‌شناسی در نظم، نثر و شعر، از کلاس درس «ادبیات از دیدگاه زبان‌شناسی» می‌داند که استاد درس دکتر حق‌شناس بوده است. در آن کلاس یکی از منابع درسی کتاب «رهنمونی زبان شناختی به شعر انگلیسی» نوشته خوبی لیچ بود. صفوی می‌گوید که مطالبی که استاد او در این کلاس عنوان می‌کرد هزار برابر غنی تر از محتوای کتاب بود. علاقه صفوی به این مباحث باعث شد که برای انجام کار تحقیقی به عنوان یکی از تکالیف کلاس به مطالعه بپردازد. وی با مشورت استاد خود به فرایندهای تکرار و طبقه‌بندی آنها بر اساس دیدگاه لیچ پرداخت. نارسایی‌هایی که در این اثر لیچ مشهود می‌شد، مسئله تازه‌ای را برای گفتگو با استادش به وجود می‌آورد. به این ترتیب با جلب موافقت دکتر حق‌شناس موضوع «اسباب ایجاد نظم در ادب فارسی» را برای رساله دکترای خود برگزید. حاصل مطالعات بعداً تحت نام از «زبان‌شناسی به ادبیات جلد اول نظم» به چاپ رسید. استادان مشاور صفوی در تنظیم رساله دکترای خود، یدالله ثمره و شفیعی کدکنی بودند، که می‌گوید: «فکر نمی‌کنم صد سال یک بار هم چنین اقبالی به سراغ دانشجویی بیاید.» تجربه پانزده سال تدریس زبان و ادبیات فارسی و آشنایی با معانی، بیان، بدیع و عروض در پایه خوبی برای تنظیم رساله اش بود.

کورش صفوی در دومین کارگاه معنی‌شناسی انجمن زبان‌شناسی ایران، خردادماه ۱۳۹۰

شاگردان

در میان دانشجویان و شاگردان کوروش صفوی، مجموعه‌ای از دانشجویان دوره‌های کارشناسی ارشد زبان‌شناسی دانشگاه علامه طباطبایی و دانشگاه آزاد اسلامی، روشی را که در بررسی سبکی از دو منظر قاعده افزایی و قاعده کاهی ارائه داده بود به سبک آزمایش گذاشتند. از جمله فرزان سجودی در تحلیل سبک شناختی شعر سهراب سپهری با آرزو رضایی در بررسی سبکی آشور نمیا، مرجان (زهرا) محمدی در بررسی سبکی اشعار فروغ فرخزاد، ستاره مهدیزاده سراج در بررسی زبان شناختی سروده‌های اخوان ثالث، و تعدادی دیگر از دانشجویان- که به این ترتیب ثابت کردند که می‌شود از طریق ابزارها به تحلیل سبکی متون ادبی پرداخت و نتایجی بدست آورند که به لحاظ آماری معتبر هستند.

آرا و گرایشهای خاص

کورش صفوی در خصوص ابزارهای زبان‌شناسی معتقد است، ابزارهای زبانشناسی ابزارهایی عام هستند یعنی صرفاً برای مطالعه ادبیات بکار نمی‌روند. زبان‌شناسی ابزاری برای تعیین «خوب و بد»، «زشت و زیبا»، «شور و شعف و شوق» و غیره در اختیار ندارد. قرار هم نیست در علم بشود ملاکی برای تشخیص این ویژگی‌های احساسی در اختیار داشت. دکتر صفوی در محورهای همنشینی و متداعی معتقد است نویسنده متن انتخابهای خود را بر روی محور ترکیب قرار می‌دهد، و خواننده برعکس مسیری را طی می‌کند که نویسنده دنبال کرده است. خواننده ابتدا با آنچه روی محور همنشینی قرارگرفته رو به رو می‌شود، و پس از آن به انتخابهای خود دست می‌زند. این انتخابها با انتخابهای نویسنده همسو است. در نتیجه هرمی را می‌توان تصور کرد، که قاعده اش متن است و قله آن هرم، محتوایی است که خود را بر این قاعده تحمیل می‌کند. ما در هر نقطه‌ای از ارتفاع این هرم، وقتی به قاعده نگاه می‌کنیم آن را به شکل خاص می‌بینیم؛ و در این سیر مسیر آسانسور به دست همان قله است. دکتر صفوی در مقاله «پیشنهادی در سبک شناسی ادب فارسی» در صدد اثبات این مسئله برمی آید که آنچه تحت عنوان «سبک» مطرح می‌شود با توجه به دو فرایند ترکیب و انتخاب می‌تواند به طبقه‌بندی دقیقتری از سبکهای سنتی نظم، شعر و نثر برسد، و همچنین به اثبات این نکته که این عملکرد تنها به ادبیات محدود نمی‌شود و به لحاظ زمانی در معماری، خوشنویسی، قالی بافی و سایر هنرها نیز، قابل مطالعه است، و همسویی خاصی را نشان می‌دهد. دکتر صفوی این موضوع را به عبارتی دیگر چنین شرح می‌دهد که «زمانی که فرایند ترکیب در ادبیات از بسامد وقوع بالاتری برخوردار است، همین فرایند به عنوان مثال در معماری آن دوره نیز خود را می‌نمایاند.»

آثار

تألیف

• صفوی، ک. ۱۳۶۰. درآمدی بر زبان‌شناسی. تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
• ــ. ۱۳۶۱. واژه‌نامهٔ زبان‌شناسی. تهران: نشر مجرد.
• ــ. ۱۳۶۷. نگاهی به پیشینهٔ زبان فارسی. تهران: نشر مرکز.
• ــ. ۱۳۷۱. هفت گفتار دربارهٔ ترجمه. تهران: نشر مرکز.
• ــ. ۱۳۷۱. از زبان‌شناسی به ادبیات. ج اول: نظم. تهران: نشر مرکز.
• ــ. ۱۳۸۰. گفتارهایی در زبان‌شناسی. تهران: نشر هرمس.
• ــ. ۱۳۸۰. درآمدی بر معنی‌شناسی. تهران: پژوهشگاه فرهنگ و هنر اسلامی.
• ــ. ۱۳۸۰. منطق در زبان‌شناسی. تهران: پژوهشگاه فرهنگ و هنر اسلامی.
• ــ. ۱۳۸۱. از زبان‌شناسی به ادبیات. ج دوم: شعر. تهران: پژوهشگاه فرهنگ و هنر اسلامی.
• ــ. ۱۳۸۲. معنی‌شناسی کاربردی. تهران: نشر همشهری.
• ــ. ۱۳۸۴. فرهنگ توصیفی معنی‌شناسی. تهران: نشر فرهنگ معاصر.
• ــ. ۱۳۸۴. نگاهی به ادبیات از دیدگاه زبان‌شناسی. تهران: انتشارات انجمن شاعران ایران.
• ــ. ۱۳۸۴. زبان‌های دنیا: چهار مقاله در زبان‌شناسی، تهران: انتشارات سعاد.
• ــ. ۱۳۸۵. آشنایی با نظام‌های نوشتاری. تهران: نشر پژواک کیوان.
• ــ. ۱۳۸۵. آشنایی با معنی‌شناسی. تهران: نشر پژواک کیوان.
• ــ. ۱۳۸۵. آشنایی با تاریخ زبان‌های ایران. تهران: نشر پژواک کیوان.
• ــ.. ۱۳۸۵. آشنایی با تاریخ زبان‌شناسی. تهران: نشر پژواک کیوان.
• ــ.. ۱۳۸۷. مبانی زبان‌شناسی. با همکاری احمد سمیعی، لطف‌الله یارمحمدی. تهران: سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی: وزارت آموزش و پرورش.
• ــ.. ۱۳۸۷. استعاره از نگاهی دیگر، تهران: انجمن شاعران ایران.
• ــ. ۱۳۸۹. سرگردان در فلسفهٔ ادبیات. تهران: انجمن شاعران ایران.

ترجمه

• بورگل، ی. ک. ۱۳۶۵. سه رساله دربارهٔ حافظ. کورش صفوی (مترجم). تهران: نشر مرکز.
• پالمر، ف. ر. ۱۳۶۶. نگاهی تازه به معنی‌شناسی. کورش صفوی (مترجم). تهران: نشر هرمس.
• گاور، آ. ۱۳۶۷. تاریخ خط. ترجمه عباس مخبر و کورش صفوی. تهران: نشر مرکز.
• یاکوبسن، ر. ۱۳۷۶. روندهای بنیادین در دانش زبان. کورش صفوی (مترجم). تهران: نشر هرمس.
• سوسور، ف.دو. ۱۳۷۷. دوره‌ی زبان‌شناسی عمومی. کورش صفوی (مترجم). تهران: نشر هرمس.
• چامسکی، ن. ۱۳۷۶. زبان و ذهن. کورش صفوی (مترجم). تهران: نشر هرمس.
• تراکس، دیونوسیوس. ۱۳۷۷. فن دستور. کورش صفوی (مترجم). تهران: نشر هرمس.
• هیئت مؤلفان. ۱۳۷۸. زبان‌شناسی و ادبیات. کورش صفوی (مترجم). مجموعه مقالات دانش نامهٔ فلسفه. تهران: نشر هرمس.
• هوسله، و. ۱۳۷۸. محفل فیلسوفان خاموش. کورش صفوی (مترجم). تهران: نشر هرمس.
• کالر، ج. ۱۳۷۹. فردینان دو سوسور. کورش صفوی (مترجم). تهران: نشر هرمس.
• چامسکی، ن. ۱۳۷۹. زبان و اندیشه. کورش صفوی (مترجم). تهران: نشر هرمس.
• گاردر، ی. ۱۳۷۹. دنیای سوفی. کورش صفوی (مترجم). نهران: دفتر پژوهش‌های فرهنگی.
• گوته، ی.و. ۱۳۷۹. دیوان غربی شرقی. کورش صفوی (مترجم). تهران: مرکز بین‌المللی گفتگوی تمدن‌ها.
• کالر، ج. ۱۳۸۸. بوطیقای ساختگرا. کورش صفوی (مترجم). تهران: مینوی خرد.
• لاینز،ج. ۱۳۹۱. درآمدی بر معنی شناسی زبان. کورش صفوی (مترجم). تهران: نشر علمی.

مقالات

• نقد ساخت‌گرا
• جنبش شکل‌گرایان روس و مطالعه زبان و ادب

منابع

• زندگی‌نامهٔ کورش صفوی
• درباره کورش صفوی
• گزارش کارگاه صرف

پیوند به بیرون

• مصاحبه با کورش صفوی
• «چرا دیگر نمی‌اندیشیم؟» مقاله‌ای از کورش صفوی
• بزرگداشت کورش صفوی؛ شب یلدا در هندوستان
• گفتگو با کورش صفوی
• مصاحبه با کورش صفوی
• دو اثر جدید از کورش صفوی در راه است
• داوران جایزه ادبی واو
• بررسی بوطیقای ساخت‌گرا
• نشست «از معنا تا صورت»