گویش دزفولی

دزفولی
گویش دزفولی-شوشتری
بومی برای	ایران
منطقه	استان خوزستان
خانواده‌های زبانی	Indo-European هندوایرانی ایرانی غربی جنوب‌غربی دزفولی
کدهای زبان
ایزو ۶۳۹-۳	def
گلاتولوگ	dezf1238

گویش دزفولی یک گویش از زبان‌های ایرانی غربی است. گویش شوشتری نزدیکترین گویش به دزفولی به شمار می‌آید. این دو گویش در استان خوزستان توسط ساکنان بومی شهرهای دزفول و شوشتر تکلم می‌شوند. دانشنامه ایرانیکا گویش شوشتری-دزفولی را نزدیک به زبان لری دسته‌بندی می‌کند.

گویش دزفولی با فارسی معیار در نحوه تلفظ، صرف‌ونحو و واژگان تفاوت دارد، که این تفاوت بخصوص در نحوه صرف افعال بسیار مشهود است. از نظر آواشناسی، گویش دزفولی از فارسی نو اولیه منشا می‌گیرد، با ویژگی‌هایی که مختص به گویش‌های جنوب غربی ایران است. ضمناً گویش دزفولی تاثیراتی در نحوه تلفظ حروف صامت مانند (ع و ح) از زبان عربی گرفته‌است، که گاهی حتی در کلماتی که از زبان عربی قرض گرفته نشده‌اند نیز خود را نشان می‌دهند.

ویژگی‌ها

"ح" و "ع"، در این گویش‌ها به سان "ه" و "ا" در گویش فارسی معیار تلفظ نمی‌شوند و این شیوه آوایش در برخی از واژگان پارسی نیز به گوش می‌رسد. مانند: عَسب (اسب)، عَفتُو (آفتاب) و.... برخی بر این باورند که این شیوه تلفظ از تاثیرات زبان عربی بر این گویش می‌باشد که گاهی در واژگانی که از زبان عربی هم به وام گرفته نشده‌اند نیز خود را نشان می‌دهد.

ناهمگونی‌های شوشتری با دزفولی

ناهمگونی‌های دو گویش شوشتری و گویش دزفولی در برابر همانندی هایشان بسیار ناچیز است. بیشتر ناهمگونی را می‌توان در زیر دسته بندی کرد:

ضمیرهای شخصی جدا

شوشتری: مُ، تُ، او، اَما، شَما، ایشون (من، تو، او، ما، شما، ایشان) دزفولی: مُ، تُ، او، اُمون، شُمون، اوشون

زمان‌ها

در شوشتری گذشته استمرارای با افزودن «بِ» به آغاز بن گذشته ساخته می‌شود. برای نمونه "بِگفت" (می‌گفت) اما در دزفولی گذشته استمراری کمتر به کار می‌رود و آن را به شیوه‌های دیگر به کار می‌برند.

آوایش برخی از افعال

شوشتری و دزفولی بودن را از آوایش دو فعل می‌توان شناسایی کرد:

شدن: در شوشتری، بوئِسَّن (buessan) اما در دزفولی، بیئِسٌَن (biessan) است.

کردن: در شوشتری، کُردن (kordan) اما در دزفولی، کؤردن (kördan) است.

ریشه‌هایی با پایان (سٌن)

در دزفولی ریشه‌هایی که به (سٌن) پایان می‌یابند بیشتر از شوشتری است.

دزفولی گود است

دزفولی‌ها «یاء» و «واو» مجهول قدیم را (به گونه دگرگون شده) آوایش می‌کنند که به گفت شوشتری‌ها «دزفولی‌ها گود سخن می‌گویند».

یاء مجهول به صورت "ey" مانند "shemsheyr" (شمشیر) واو مجهول بیشتر به صورت ö مانند «gö» (گاو)

آینده استمراری

در دزفولی ساختار آینده استمراری به گونه "ب + مضارع التزامی" است (که خود مانند فعل امری فارسی معیار است). ولی آینده استمراری منفی به صورت "نَمِ + آینده التزانی" است.

در شوشتری نیز همین ساختار می‌باشد اما در برخی فعل‌ها مانند فارسی معیار در آغاز آینده استمراری "م" می‌آید:

• دزفولی: می‌رود: بِرواَ، نمی‌رود: نَم رواَ، برود: رواَ
• شوشتری: می‌رود: مِرَ، نمی‌رود: نَمِرَ، برود: رَوَ

البته در برخی افعال مانند فعل کمکی در زبان انگلیسی نیاز به صرف فعل در زمان به آن شیوه نیست.

می‌تواند: تَرَ نمی‌تواند: نَتَرَ

خَسی(khasi)

مادر زن یا مادر شوهر

خوار(khaar)

خواهر

بِرار(beraar)

برادر

پِیا(piyaa)

مرد

مِیرَ(mera)

شوهر

اَفتو(عّفتو)(afto)

آفتاب

اُو(o)

آب

پَسین(pasin)

پس از ظهر

ایسون(isoon)

اینک (حالا)، این زمان

اوسون(oosoon)

آن زمان (آن هنگام)

ایل(ila)ا: این طرف اولاً(oola): آن طرف

کُلمِجور(kolmejoor)

کاوش وجستجو

قَلَپیدن(ghalapidan)

آهسته و به رو به بغل افتادن

شَکنیدن(shaknidan)

تکان دادن، شکاندن، لرزیدن

شِیونیدن(shevenidan)

به هم زدن

گُلنیدن(golnidan)

روشن کردن

خُفتیدن(khoftidan)

خوابیدن

وِرسیدن(versidan)

بلندشدن(برخاستن)

ترِِسَّن(taresan)

توانستن

بزنیدن(beznidan)

بیختن، جدا کردن

انجنیدن(enjenidan)

خورد کردن

رومنیدن(romnidan)

ویران کردن

پتی کوردن(pati kordan)

خالی کردن

شک(shak)

تکان و لرزش

پیت خوَردن(peyt khordan)

پیچ خوردن

دِشبُل(deshbol)

غدّه

عَس(as)

استخوان

تیه(tiya)

چشم

گِندیک(gendik)

پاشنه ی پا

پِت(pet)

دماغ

تیک(tik)

پیشانی

بُرگ(borg)

ابرو

کُلمَک(kolmak)

آرنج

چاس(chaas)

نهار

شووم(shoom)

شام

ناشتا(nashta)

صبحانه

پُرس(pors)

مراسم ختم

سُنگ سُنگ(song)

یواش یواش (آهسته)

گَپ(gap)

بزرگ

توو(too)

اتاق

شوومی(shoomi)

هندوانه

گِریوَ(geriva)

گریه

وایه(vaaya)

آرزو

پتی(pati)

خالی

کت کوردن

(kot kordan)سوزن نخ کردن

کت کت(kot kot)

خورد خورد، تکه تکه

کِلِک(kelek)

انگشت

کوی(kavi)

کاهو

گیز(geyz)

گیج و خیره

تار بفک(کار بفک)(tar&kar bafak)

عنکبوت

لو(lo):لب سیل(sila)ا: سوراخ لّفو(lafo):موج آب

جستارهای وابسته

• گویش شوشتری
• گویش بختیاری
• دزفول
• شوشتر

منابع

Colin, Mackinnon. «“Dezful ii. DEZFŪLĪ AND ŠŪŠTARĪ”». Encyclopaedia Iranica Online. 

• عید وزیری. فارسی شوشتری. 
• دکتر علی اشرف صادقی. نگاهی به گویش‌نامه‌های ایرانی.