میدان نقش جهان

از ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد
پرش به: ناوبری، جستجو
مقاله خوب
«نقش جهان» به اینجا تغییرمسیر دارد. برای دیگر کاربردها، نقش جهان (ابهام‌زدایی) را ببینید.
میدان نقش جهان (شاه)
Naghshe Jahan Square Isfahan modified.jpg
میدان نقش جهان (شاه) بر اصفهان واقع شده‌است
میدان نقش جهان (شاه)
۳۲°۳۹′۲۸″ شمالی ۵۱°۴۰′۳۸″ شرقی / ۳۲.۶۵۷۷۷۸° شمالی ۵۱.۶۷۷۲۲۲° شرقی / 32.657778; 51.677222
اطلاعات اثر
کشور ایران ایران
نوع فرهنگی
معیار ثبت i, v, vi
شمارهٔ ثبت ۱۱۵
منطقه آسیا
تاریخچه
تاریخچهٔ ثبت ۱۹۷۹ (طی نشست سوم)
اطلاعات ثبت ملی
شماره ثبت ملی ۱۰۲
تاریخ ثبت ملی ۱۵ دی ۱۳۱۰
دیرینگی صفویه
† منطقهٔ بر پایهٔ دسته‌بندی یونسکو

میدان نقش جهان هم‌چنین معروف با نام تاریخی میدان شاه و پس از انقلاب ۱۳۵۷ ایران با نام رسمی میدان امام، میدان مرکزی شهر اصفهان است که در قلب مجموعه تاریخی نقش جهان قرار دارد.

بناهای تاریخی موجود در چهار طرف میدان نقش جهان شامل عالی‌قاپو، مسجد شاه (اصفهان)، مسجد شیخ لطف‌الله و سردر قیصریه است. علاوه بر این بناها دویست حجره دو طبقه پیرامون میدان واقع شده‌است که عموماً جایگاه عرضهٔ صنایع دستی اصفهان می‌باشند.

میدان نقش جهان در تاریخ ۸ بهمن ۱۳۱۳ به شماره ۱۰۲ در فهرست آثار ملی ایران ثبت شد و در اردیبهشت ۱۳۵۸ به شماره ۱۱۵ جزء نخستین آثار ایرانی بود که به‌عنوان میراث جهانی یونسکو نیز به ثبت جهانی رسید.

وجه‌تسمیه و نام‌ها[ویرایش]

«میدان نقش جهان»
تابلوی میدان نقش جهان.

این میدان پس از ساخت میدان شاه نام گرفت. این میدان در زمان ثبت با همین نام در فهرست میراث جهانی ثبت شد و در حال حاضر در این فهرست با نام میدان امام ثبت شده‌است.[۱][۲]

تا پیش از دوره صفویه، باغی به نام نقش جهان وجود داشته‌است. در زمان شاه عباس دوم به دلیل شلوغ شدن بیش از حد بازار اطراف و فروشندگان تصمیم بر آن شد که علاوه بر میدان عتیق (یا میدان کهنه) و میدان شاه، میدان دیگری ساخته شود. این میدان که محلش بسیار نزدیک به میدان شاه و پشت مسجد شیخ لطف‌الله بود، میدان نو نام گرفت. از آنجا که عمارت قدیمی در باغ نقش جهان همزمان با ساخت این میدان، تخریب و مصالح آن در آنجا استفاده شد، میدان نو را میدان نقش جهان نیز می‌نامیدند.[۳]

در گذر زمان هر دو میدان کهنه و نو تخریب و ناپدید شدند ولی میدان شاه پابرجا ماند. در سالهای اخیر میدان کهنه بازسازی شده است اما میدان نو که زیبایی و جذابیت آن دو میدان را نداشت، به دست فراموشی سپرده شد و تنها نام مستعار آن، نقش جهان، تبدیل به نام دیگر میدان شاه یا میدان امام خمینی شد.

بسیاری از سیاحان و جهانگردانی که در زمان‌های گذشته به توصیف شهر اصفهان پرداخته‌اند از شکوه و عظمت میدان نقش جهان سخن بسیار گفته‌اند و از بازدیدهای سفیران و نمایندگان خارجی و اتباع کشورهای دیگر در این میدان خاطراتی را شرح داده‌اند و بسیاری از مذاکرات تاریخی بین دولتمردان ایرانی و فرستادگان خارجی در میدان نقش جهان انجام می‌شد.[۴]

ویژگی‌ها و مختصات[ویرایش]

میدان نقش جهان، میدانی مستطیل شکل درازای ۵۶۰ متر و پهنای ۱۶۰ متر (طول ۴۴۰ قدم و عرض ۱۶۰ قدم[۵]) در مرکز شهر اصفهان است.[۶]

پیرامون میدان دویست حجره دو طبقه قرار دارد. افزون بر آن چهار بنای عالی‌قاپو، مسجد شاه، مسجد شیخ لطف‌الله و سردر قیصریه نیز در میانه چهار ضلع این مستطیل ساخته شده‌اند.[۷]

تاریخچه[ویرایش]

نقاشی از یک معمار فرانسوی در دهه ۱۸۰۰ میلادی
عکس از یک جهانگرد فرانسوی در اواسط دوران قاجار
در پایان دوره قاجار، تمامی میدان نیاز به مرمت داشت

پیش از آن‌که شهر اصفهان به پایتختی ایران صفوی برگزیده شود در محل این میدان باغی گسترده و وسیع وجود داشته‌است بنام «نقش جهان». این باغ همچنین محل استقرار ساختمان‌های دولتی و کاخ فرمانروایان تیموری و آق‌قویونلوها بود. در آن زمان بخش میْدانی باغ، «درب کوشک» نام داشت. این بخش در ضلع غربی میدان نقش جهان امروزی و در محل ساخت کاخ عالی قاپو قرار داشته‌است.[۸][۹]

در دوران سلجوقیان، دست کم بخشی از باغ نقش جهان بنام به میدان «کوشک» بوده‌است. دستگیری برکیارق از سوی برادرش محمود در این میدان رخ داده‌است.[۱۰] همچنین میدان کوشک، جایگاه اعدام محکومان به اعدام و برگزاری برخی از آیین‌های رسمی همچون جشن نوروز بوده‌است.[۱۱][۱۲]

از ابتدای سلطنت شاه عباس اول، سطح میدان در اندازه بسیار بزرگتر از میدان کوشک سابق تسطیح شده و بارها آیین چراغانی و آتش‌بازی در آن برپا شده‌است.[۱۱][۱۲] منابع گوناگون، بنای به شکل فعلی را در دوره سلطنت شاه عباس اول و به سال ۱۰۱۱ قمری دانسته‌اند.[۱۳][۱۴] به ادعای خبرگزاری فارس به نقل از سرپرست هیئت حفاری و شناسایی صاحب‌الامر تبریز احتمال دارد که در بنای این میدان از نقشهٔ میدان حسن پادشاه در تبریز (که توسط همین هیئت در حال حفاری و کشف است) استفاده شده باشد.[۱۵] استاد محمدرضا و استاد علی‌اکبر اصفهانی، نام دو تن از معمارانی است که میدان را طرح‌ریزی نموده و آن را به شکل فعلی بنا نهاده‌اند. نام این دو معمار بر سردر بناهای پیرامونی میدان به چشم می‌خورد.[۹]

فکر تاریخ کرد راغب و گفت شد در کعبه در صفاهان باز

با محاسبهٔ حروف ابجد مصراع دوم این شعر تاریخ اتمام ساخت (۱۰۴۶ قمری معادل ۱۰۱۵ شمسی و ۱۶۳۶ میلادی) به دست می‌آید. در طول دوران ساخت میدان و پس از آن در سراسر دوران صفویه، میدان زنده و فعال بوده، لیکن در دوران شاه سلیمان و شاه سلطان حسین، به تدریج از رسیدگی به میدان خودداری شده‌است. در ایام سلطنت شاه سلطان حسین، جوی‌های آب به تدریج راکد شده و آخرین درختان باقی‌مانده از درختانی که شاه عباس به دست خود کاشته بود، خشکیده‌اند.[۱۶]

در دوره قاجار، این میدان نیز مانند سایر بناهای تاریخی اصفهان مورد بی‌توجهی قرار گرفت. بخش‌هایی از میدان در طول دوران آشفتگی ایران از حمله اشرف افغان تا استقرار حکومت قاجاریه، تخریب گردید. بخش‌هایی نیز از جمله عمارت نقاره‌خانه در دوره قاجار از میان رفت.[۱۷] از زمان حکومت رضا شاه تا امروز، کار مرمت و بازسازی این ابنیه بطور مداوم ادامه دارد.[۱۸]

ابنیه پیرامونی[ویرایش]

در پیرامون میدان، مشهورترین و عظیم‌ترین بناهای تاریخی اصفهان مانند مسجد جامع عباسی یا مسجد شاه (در ضلع جنوبی)، مسجد شیخ لطف‌الله (در ضلع شرقی)، عمارت عالی‌قاپو (در ضلع غربی) و سردر قیصریه (در ضلع شمالی) ساخته شده‌است. اطراف میدان را چهار بازار بزرگ احاطه کرده‌اند. عایدات چهار بازار اطراف میدان، در سال ۱۰۱۷ قمری وقف چهارده معصوم شده‌است.[۱۹] ولی قلی شاملو در کتاب قصص الخاقانی می‌نویسد که شاه عباس در سال ۱۰۱۴ بازار دور میدان نقش جهان اصفهان، کاروانسرای بزرگ آنجا، بنای قصیریه، و حمام شاهی را وقف سادات مدینه و به خصوص برای هزینه ازدواج دختران و پسران سید این شهر کرده‌است.[۲۰] همزیستی ابنیه تجاری با ساختمان‌های حکومتی و مذهبی و همچنین وجود قدیمی‌ترین دروازه بازی چوگان جهان در میانه میدان از جاذبه‌های معماری میدان است.[۲۱][۲۲]

مسجد امام[ویرایش]

نوشتار اصلی: مسجد امام (اصفهان)
ورودی مسجد جامع عباسی

این مسجد، مهم‌ترین مسجدی است که از دوره صفویان در ایران برجای مانده‌است.[۲۳] کار ساخت این مسجد در سال ۱۰۲۰ هجری قمری آغاز شده و تزئینات نهایی آن در زمان شاه سلیمان به سال ۱۰۴۷ ه.ق. (معادل ۱۶۱۲ میلادی الی ۱۶۳۰ م.[۲۴]) پایان رسیده‌است. معمار این مسجد استاد علی اکبر اصفهانی و کتیبه سر در آن به خط علیرضا عباسی است. علاوه بر آن کتیبه‌های دیگری به خط عبدالباقی تبریزی و محمدرضا امامی در جای جای مسجد وجود دارد.[۲۵] ارتفاع گنبد این مسجد ۵۲ متر، ارتفاع مناره‌های اصلی ۴۸ متر و ارتفاع مناره‌های ورودی ۴۲ متر است.[۲۵][۲۶] از ویژگی‌های این مسجد کاشیکاری بسیار زیبا و هنرمندانه، رابطه معماری و بصری مسجد و مناره‌های چهارگانه آن با میدان، نابرابری محور میدان با قبله و تصحیح آن در دهلیزهای ورودی و بازتاب صدا در زیر گنبد مسجد است.[۲۵][۲۷] این مسجد در گذشته به نام‌های مسجد مهدی، مسجد جامع، مسجد سلطانی، مسجد شاهی، جامع کبیر عباسی و مسجد شاه معروف بوده و امروزه مسجد امام نامیده می‌شود.[۲۵][۲۸][۲۹]

سر در قیصریه[ویرایش]

نوشتار‌های اصلی: سردر قیصریه و بازار اصفهان
قیصریه در زمان ناصرالدین‌شاه سه طبقه بود

سردر قیصریه بنایی است در ورودی اصلی بازار بزرگ اصفهان. این بنا در گذشته نه‌چندان دور دارای سه طبقه[۳۰] و اکنون دارای دو طبقه‌است. طبقه سوم آن که تخریب شده، نقاره‌خانه را تشکیل می‌داده‌است که در آن با صدای موسیقی، اوقات روز را اعلام می‌کرده‌اند. این سر در به بازار بزرگ اصفهان باز می‌شود و در گذشته راه اصلی بازار اصفهان بوده‌است.[۳۱][۳۲] سردر قیصریه شامل چهار درب فرعی، یک دروازه اصلی و یک حوض بوده که حوض آن حدود دهه ۱۳۴۰ شمسی به باغچه تبدیل شد ولی اکنون احیا شده‌است.[۳۰][۳۳] علت نامگذاری این بنا، شباهت آن به یکی از بناهای شهر قیصریه بوده‌است. بر بالای سردر، نقاشی‌هایی به قلم رضا عباسی به چشم می‌خورد. ناقوس دیر هرمز و همچنین ساعت موجود در قلعه پرتغالی‌های جزیره هرمز، (به قطر حدود ۸۰ سانتیمتر) پس از فتح آن جزیره به اصفهان آورده شد و در بالای این سردر نصب شد.[۳۱][۳۴]

عالی قاپو[ویرایش]

نوشتار اصلی: عالی قاپو
عالی‌قاپو در یک روز برفی

کاخ عالی‌قاپو در ضلع غربی میدان در ۶ طبقه و به زیربنای حدود ۱۸۰۰ مترمربع، احداث شده‌است. ارتفاع نهایی این کاخ از سطح میدان ۳۴ متر بوده و در هر طبقه تزئینات هنری خاص خود را دارد. از خصوصیات بارز این بنا وجود خاصیت واکنش صوت و صدا در محل ورودی، تالار پذیرایی بسیار زیبا، تالار اصلی موسیقی و ۵۳ اتاق به منظور استفاده جهت اتاق نشیمن، اتاق جلسه، دولت‌خانه و محل استقرار سفرا و میهمانان است. سازه بنا برپایه دیوارهای باربر و تیرها و ستون‌های چوبی استوار است.[۳۵][۳۶]

برخی کارشناسان نظیر آندره گدار و لطف‌الله هنرفر براساس نظر اسکندربیک منشی (که در کتاب عالم‌آرای عباسی منعکس شده) اعتقاد دارند که این بنا شالوده‌ای تیموری دارد و در مقابل کارشناسانی مانند اوژنیو گالدیری طرفدار نظریه جدیدالاحداث بودن کل بنا هستند. شاه‌عباس به منظور قداست بخشیدن به کاخ عالی‌قاپو، دری از درهای رواق مرقد علی را که با دری نو جایگزین شده بود، برای مدخل ورودی استفاده نمود.[۳۷] در زمان سلطنت شاه عباس، در این باغ محلی وجود داشته که بستخانه نامیده می‌شده و مقروضین و محکومین و مجرمین، تا زمانی که می‌توانستند با هزینه شخصی در آن مکان بمانند از مجازات مصون بودند.[۳۸]

مسجد شیخ لطف‌الله[ویرایش]

نوشتار اصلی: مسجد شیخ لطف‌الله
داخل گنبد شیخ لطف‌الله

مسجد شیخ لطف‌الله یکی از بناهای پیرامونی میدان است که به عنوان مسجد اختصاصی شاه عباس بکار می‌رفته[۳۹] این مسجد به دستور شاه عباس ساخته شده‌است و تامارا سون (به انگلیسی: Tamara sonn) آن را به عنوان یکی از زیباترین بناهای مذهبی دنیا عنوان می‌کند.[۴۰] این بنا در سمت مشرق میدان قرار دارد. این مسجد در دوره قاجار به شدت تخریب شد و در زمان رضا شاه بازسازی گردید.[۴۱] کاشیکاری فعلی پوشش بیرونی آن مربوط به سال ۱۳۱۵ شمسی است. گنبد این بنا ۳۲ متر ارتفاع داشته و ساخت آن ۱۷ سال به طول انجامیده‌است.[۴۲] تفاوت این بنا با سایر مساجد دوره صفوی این است که مسجد شیخ لطف‌الله دارای صحن نیست و مناره نیز ندارد.[۴۳] سردر مسجد به قلم ثلث علیرضا عباسی خوشنویس معروف صفوی مزین است.[۴۴]

ابنیه تخریب شده[ویرایش]

غیر از ابنیه‌ای که اکنون موجودند، یادبودهای دیگری نیز در میدان نقش جهان وجود داشته که به تدریج کابرد خود را از دست داده و از میان رفته‌اند. سرستون‌های مرمرین که احتمالاً از تخت جمشید شیراز به اصفهان آمده بودند (امروزه یکی به چهلستون منتقل شده و دیگری در موزه ایران باستان تهران قرار دارد)، ۱۱۰ عراده توپ اسپانیایی (غنیمت فتح جزیره هرمز به وسیله امام قلی خان)، میله قپق به ارتفاع چهل متر در مرکز میدان (که امروزه به کلی از میان رفته‌است) و نیز بنایی که ساعتی اروپایی در آن نصب شده بوده از آن‌جمله‌اند.[۷] همچنین در مجاورت مسجد شیخ لطف‌الله، مدرسه‌ای به نام مدرسه خواجه‌ملک (بعدها مدرسه شیخ لطف‌الله) وجود داشته که در زمان قاجاریه از میان رفته‌است.[۴۵]

کارکرد گذشته[ویرایش]

این میدان در سدهٔ یازدهم هجری قمری (سدهٔ هفدهم میلادی) یکی از بزرگ‌ترین میدان‌های جهان بوده‌است. شوالیه ژان شاردن فرانسوی میدان نقش جهان را زیباترین میدان دنیا دانسته‌است. در دوره شاه عباس بزرگ و جانشینان او، این میدان در روزهایی که جشن‌های سلطنتی برپا بود، محل بازی چوگان، رژهٔ ارتش، چراغانی، و نمایش‌های گوناگون بوده و در سایر روزها محل گردش و خرید مردم بوده است.

دو دروازه سنگی چوگان از آن دوره هنوز در میدان باقی است که از انجام ورزش چوگان در آن دوره حکایت می‌کند و قدیمی‌ترین دروازه چوگان دنیاست. طرح این میدان تا جایی در نحوه اجرای بازی چوگان تأثیر داشته‌است که زمین‌های ورزشی هارلینگام و سایر زمین‌های چوگان معروف، کم و بیش از روی این میدان ساخته شده‌اند. این میدان همچنین محل برگزاری جمعه بازارهای عظیم بوده‌است. یکی از اولین مراسم رسمی که در این میدان برگزار شده‌است، بازگشت پیروزمندانه امام قلی خان از فتح جزیره هرمز به پایتخت (اصفهان) بوده‌است. شاردن نقل می‌کند که در مواقع جشن، تا پنجاه هزار چراغ در میدان روشن می‌شده‌است. شرح مفصل این میدان را جهانگردان نامدار اروپایی مانند شوالیه شاردن، ژان باتیست تاورنیه، پیترو دلاواله، سانسون، انگلبرت کمپفر و دیگران که از روزگار صفوی به بعد از اصفهان دیدن کرده‌اند، به‌دست داده‌اند و همه آنان زیبایی میدان را ستوده‌اند.[۷][۲۲][۴۶][۴۷]

کارکرد امروزین[ویرایش]

آمدوشد با درشکه در محوطه میدان

پس از پیروزی انقلاب اسلامی، این میدان محل برگزاری نماز جمعه[۴۸] و اجتماعات سیاسی نیز می‌باشد.[۴۹] چمنهای این میدان همچنین تبدیل به فضایی برای نشستن خانواده‌ها در جوار اجاق گاز پیک‌نیکی شده که منظره خوشایندی برای گردشگران نیست.[۵۰] تصویر بخشی از این میدان، بر پشت اسکناس‌های بیست‌هزار ریالی درج شده‌است.[۵۱]

در این سال‌ها، بین شهرداری اصفهان و یونسکو دربارهٔ مخدوش شدن نمای میدان به‌دلیل وجود برج جهان‌نما در نزدیکی میدان، گفتمان زیادی صورت گرفته‌است.

صنایع دستی[ویرایش]

عرضه صنایع دستی

حجره‌های دور تا دور میدان از گذشته‌های دور به فروش صنایع دستی اشتغال دارند.[۵۲] اگرچه در سال‌های اخیر ورود صنایع دستی چینی و پاکستانی موجب کاهش رونق فروش صنایع دستی اصیل ایرانی شده بود، ولی با موانع قانونی به تدریج فروش صنایع دستی خارجی در این حجره‌ها محدودتر شده‌است.[۵۰][۵۳] در حال حاضر خطر تغییر کاربری این فروشگاه‌ها از صنایع دستی به اسباب بازی و خوراکی، هویت میدان را تهدید می‌نماید.[۵۴] به همین لحاظ مقرر گردیده تا در سال ۱۳۸۹، پرونده ثبت ملی و جهانی صنایع دستی میدان شاه تشکیل گردد.[۵۵] گاه خود میدان نقش‌جهان نیز دستمایه هنر هنرمندان قرار گرفته‌است.[۵۶]

ثبت جهانی و ماجرای برج جهان‌نما[ویرایش]

برج جهان‌نما پس از تعدیل ارتفاع

میدان نقش‌جهان در تاریخ ۸ بهمن ۱۳۱۳ در فهرست آثار ملی ایران ثبت شده‌است. همچنین این میدان در اردیبهشت ۱۳۵۸ و جزء نخستین آثار ایرانی میراث جهانی یونسکو نیز به ثبت جهانی رسیده‌است.[۵۷] طرح موضوع منظر فرهنگی در اجلاس یونسکو برای آثار ثبت شده در فهرست میراث جهانی، و پس از آن ساخت برج جهان‌نما به ارتفاع ۵۰ متر (در ۱۴ طبقه) در فاصله ۷۰۰ متری میدان نقش جهان (و در منظر تاریخی و فرهنگی میدان) در سال ۱۳۷۵ موجب شد تا موضوع قرارگرفتن میدان در فهرست «میراث درخطر» یونسکو برای اولین بار در سال ۱۳۸۰ طرح گردد.[۵۸][۵۹] سهامدار اصلی این برج شهرداری اصفهان بود[۶۰] و شورای شهر اصفهان در حمایت از شهرداری، دخالت یونسکو را محکوم می‌کرد.[۶۱]

با اصرار شهرداری بر ادامه کار، یونسکو در سال ۲۰۰۲ بازرسانی را برای بازدید از محل به اصفهان فرستاد. بازرسان یونسکو اعلام کردند «میدان نقش جهان را نمی‌توان منفرد و مجزا از اطراف آن دید.» این کارشناسان افزودند «خط آسمانی و منظر تاریخی و فرهنگی میدان نقش جهان مخدوش شده و دولت ایران موظف است نسبت به تعدیل برج جهان‌نما اقدام نماید.» بر همین اساس سازمان یونسکو تا فوریه ۲۰۰۴ به ایران مهلت داد تا نسبت به تعدیل ۴ طبقه از برج اقدام نماید.[۵۸]

درگیری میان شورای شهر و شهرداری اصفهان از یک طرف و سازمان میراث فرهنگی و استانداری اصفهان به دادگاه انقلاب نیز کشیده شد[۶۲] و حتی سید محمد خاتمی رئیس‌جمهور وقت نیز مجبور به دخالت گردید.[۶۳] سرانجام با پرداخت بخشی از خسارات شهرداری توسط سازمان میراث فرهنگی،[۶۴] برج جهان‌نما در تاریخ ۸ بهمن سال ۱۳۸۴ تعدیل گردید و دوطبقه بالایی آن تخریب شد تا به منظر فرهنگی میدان آسیبی وارد نشود.[۵۸]

نمای کلی

نگارخانه[ویرایش]

  • سال ۱۲۲۰ شمسی

  • امروز

  • سراسرنمایی سه‌بعدی از مسجد شیخ لطف‌الله

  • سراسر نما میدان نقش جهان اصفهان

  • دورنمای مسجد شاه از ایوان عمارت عالی‌قاپو

  • نقاشی مربوط به سال ۱۷۰۳ میلادی اثر یک جهانگرد اروپایی

  • یکی از چهار مناره مسجدشاه

  • نقش جهان

تصویر میدان نقش جهان پشت اسکناس بیست هزار ریالی

جستارهای وابسته[ویرایش]

پانویس[ویرایش]

  1. ↑ مدخل در سایت یونسکو
  2. ↑ «CONVENTION CONCERNING THE PROTECTION OF THE WORLD CULTURAL AND NATURAL HERITAGE». یونسکو. بایگانی‌شده از نسخهٔ اصلی در ۲۲ دسامبر ۲۰۱۲. بازبینی‌شده در ۳۱ ژوئیه ۲۰۱۰. 
  3. ↑ سفرنامه شاردن
  4. ↑ «میدان نقش جهان، تیشینه». 
  5. ↑ فاطمه دهقان نژاد. «اصفهان عصر صفویه». در بافت قدیم نصف جهان. چاپ اول. اصفهان: سازمان فرهنگی تفریحی شهرداری اصفهان، ۱۳۸۶. ۶۳. 
  6. ↑ http://www.pps.org/great_public_spaces/one?public_place_id=672
  7. ↑ ۷٫۰ ۷٫۱ ۷٫۲ سفرنامه شاردن، به نقل از مجله خواندنیها. ۱ آبان ۱۳۵۰ صفحهٔ ۳۶
  8. ↑ «درب کوشک». پرتال شهر اصفهان. بایگانی‌شده از نسخهٔ اصلی در ۲۲ دسامبر ۲۰۱۲. بازبینی‌شده در ۲۷ آبان ۱۳۸۸. 
  9. ↑ ۹٫۰ ۹٫۱ لطف‌الله هنرفر. میدان نقش جهان اصفهان. . خواندنیها ۲۲، ش. ۹ (۲۴ مهر ۱۳۵۰): ۲۲. 
  10. ↑ محمدبن علی راوندی. تاریخ راحت الصدور و آیه السرور در تاریخ آل سلجوق. تهران: چاپ محمد اقبال، ۱۳۳۳. ۱۴۲. 
  11. ↑ ۱۱٫۰ ۱۱٫۱ زندگانی شاه عباس اول. نصراله فلسفی. جلد دوم. به نقل از مجله خواندنیها. ۲۴ مهر ۱۳۵۰
  12. ↑ ۱۲٫۰ ۱۲٫۱ تاریخ عالم آرای عباسی صفحات ۳۰ و ۳۱ به نقل از مجله خواندنیها. ۲۴ مهر ۱۳۵۰
  13. ↑ نسخه خطی قصص الخاقانی. کتابخانه مرکزی دانشگاه اصفهان به نقل از مجله خواندنیها. ۲۴ مهر ۱۳۵۰
  14. ↑ نسخه خطی وقایع السنین و الاعوام. کتابخانه مجلس شورای اسلامی (ملی) به نقل از مجله خواندنیها. ۲۴ مهر ۱۳۵۰
  15. ↑ «بزرگترین میدان تاریخی ایران در تبریز از زیر خاک بیرون آورده می‌شود». خبرگزاری فارس، ۱۲ می۲۰۰۸. بازبینی‌شده در ۲۲ دسامبر ۲۰۱۲. 
  16. ↑ سفرنامه‌های انگلبرت کمپفر(۱۰۹۶ هجری)، جملی کارری (۱۱۰۵ هجری) و کرنلیوس لوبرون (۱۱۱۵) به نقل از مجله خواندنیها. شماره‌های ۴ آبان ۱۳۵۰ و ۸ آبان ۱۳۵۰
  17. ↑ مسعود میرزا ظل السلطان. «باب چهارم. سفر اصفهان». در تاریخ سرگذشت مسعودی. اسماعیل میرزا معتمدالدوله. چاپ اول. تهران: انتشارات بابک، ۱۳۶۲. ۱۹۴ تا ۲۶۸. 
  18. ↑ «بخشی از میدان نقش جهان در خطر فروریختن است». سایت جامع گردشگری. بایگانی‌شده از نسخهٔ اصلی در ۲۲ دسامبر ۲۰۱۲. بازبینی‌شده در ۲۷ آبان ۱۳۸۸. 
  19. ↑ عالم آرای عباسی. جلد دوم. صفحه ۷۶۰ به نقل از مجله خواندنیها. ۲۴ مهر ۱۳۵۰
  20. ↑ جعفریان، رسول. «شاه عباس میدان نقش جهان را وقف کجا کرد؟». خبرآنلاین، یکشنبه 2 شهریور 1393. بازبینی‌شده در {{جا:تاریخ}}. 
  21. ↑ Daryoush Gharedaghi and Fikrat Husaynov. Revival Necessity on Historical Textures of Iran Cities. . Journal of Engineering and Applied Sciences ۱۰، ش. ۳۹۲۳ (۲۰۰۹): ۲۵۱–۲۵۷. 
  22. ↑ ۲۲٫۰ ۲۲٫۱ Horace A. Laffaye. «Folk Games». در The Evolution of Polo. North Carolina: Library Of Congress Cataloguing In Publication Data، ۱۹۳۵. ۷. ISBN 978-0-7864-3814-3. 
  23. ↑ رسول جعفریان. «روزگار شاه عباس اول». در صفویه از ظهور تا زوال. چاپ پنجم. تهران: کانون اندیشه جوان، ۱۳۸۶. ۲۲۶ و ۲۲۷. ISBN 978-964-2788-34-7. 
  24. ↑ {{Harvard University Presscite book |last=Ruthven |first=Malise |date= |title=Historical Atlas of Islam chapter=Central Asia to 1700 |coauthors=Azim Nanji|url= |deadurl= |date=October 2005 |location= |publisher= |pages=94 |isbn=0-674-01385-9 |archiveurl= |archivedate= |accessdate= |language=English}}
  25. ↑ ۲۵٫۰ ۲۵٫۱ ۲۵٫۲ ۲۵٫۳ «مسجد شاه». دائرةالمعارف بزرگ اسلامی. بایگانی‌شده از نسخهٔ اصلی در ۲۲ دسامبر ۲۰۱۲. بازبینی‌شده در ۳۱ ژوئیه ۲۰۱۰. 
  26. ↑ «توضیحاتی دیگر در مورد خصوصیات مسجد شاه اصفهان». سایت آفتاب. بایگانی‌شده از نسخهٔ اصلی در ۲۲ دسامبر ۲۰۱۲. بازبینی‌شده در ۲۱ ژوئیه ۲۰۱۰. 
  27. ↑ «مسجد شاه اصفهان». دانشگاه علمی کاربردی آران و بیدگل. بایگانی‌شده از نسخهٔ اصلی در ۲۲ دسامبر ۲۰۱۲. بازبینی‌شده در ۳۱ ژوئیه ۲۰۱۰. 
  28. ↑ کلود انه. «از تهران به اصفهان». در اوراق ایرانی (سفرنامه). ترجمهٔ ایرج پروشانی. چاپ اول. تهران: معین، ۱۳۶۸. ۱۸۸. 
  29. ↑ رسول جعفریان. «روزگار شاه عباس اول». در صفویه از ظهور تا زوال. چاپ پنجم. تهران: کانون اندیشه جوان، ۱۳۸۶. ۲۲۶. ISBN 978-964-2788-34-7. 
  30. ↑ ۳۰٫۰ ۳۰٫۱ ورطانس یوزوکچیان. «دروازه قیصریه یا بازار قیصری». در وصف بناهای مشهور اصفهان. ترجمهٔ لئون میناسیان. ویرایش ترجمه از چاپ ۱۸۵۴ استانبول. چاپ اول. اصفهان: انتشارات غزل، ۱۳۷۸. ۳۴ و ۳۵. شابک ‎۹۶۴–۶۷۳۳–۰۵–۰. 
  31. ↑ ۳۱٫۰ ۳۱٫۱ «سردر قیصریه». درگاه الکترونیکی شهرداری اصفهان. بایگانی‌شده از نسخهٔ اصلی در ۲۲ دسامبر ۲۰۱۲. بازبینی‌شده در ۲۱ ژوئیه ۲۰۱۰. 
  32. ↑ «اصفهان برباد رفته». انجمن صنفی مهندسین معمار اصفهان. بایگانی‌شده از نسخهٔ اصلی در ۲۲ دسامبر ۲۰۱۲. بازبینی‌شده در ۲۱ ژوئیه ۲۰۱۰. 
  33. ↑ «حوض مقابل سردر بازار قیصریه احیا می‌شود». جام جم آنلاین. بایگانی‌شده از نسخهٔ اصلی در ۲۲ دسامبر ۲۰۱۲. بازبینی‌شده در ۲۱ ژوئیه ۲۰۱۰. 
  34. ↑ «تفسیری بر تصویر برج قوس در سردر قیصریه». روزنامه نصف جهان. بایگانی‌شده از نسخهٔ اصلی در ۲۲ دسامبر ۲۰۱۲. بازبینی‌شده در ۲۱ ژوئیه ۲۰۱۰. 
  35. ↑ «کاخ عالی قاپو، نماد هنر بی بدیل هنرمندان اصفهانی». خبرگزاری ایرنا. بایگانی‌شده از نسخهٔ اصلی در ۲۲ دسامبر ۲۰۱۲. بازبینی‌شده در ۲۱ ژوئیه ۲۰۱۰. 
  36. ↑ Mehrdad Hejazi. Structural Analysis of the Wooden Structure of the Historical Building of Ali Qapu. . American Society Of Civil Engineers ۱۳۲، ش. ۱۱ (November ۲۰۰۶): ۱۸۰۱–۱۸۰۵. 
  37. ↑ رسول جعفریان. «روزگار شاه عباس اول». در صفویه از ظهور تا زوال. چاپ پنجم. تهران: کانون اندیشه جوان، ۱۳۸۶. ۲۳۰. ISBN 978-964-2788-34-7. 
  38. ↑ آدام اولئاریوس. «کلیاتی دربارهٔ کشور شاهنشاهی ایران». در سفرنامه اولئاریوس. ترجمهٔ احمد بهپور. ابرهارد مایسنر. چاپ اول. تهران: ابتکار، ۱۳۶۳. ۲۴۰. 
  39. ↑ Joanne Richter. «Islam». در Iran: The Culture. NY: Carbtree Publishing Company، ۲۰۰۵. ۶. Isbn ۹۷۸–۰–۷۷۸۷–۹۳۱۷–۵. 
  40. ↑ Sonn, Tamara (2009). Islam: A brief history (in English). Wiley and sons. p. 97. ISBN 978-1-4051-8093-1. 
  41. ↑ «شیخ لطف‌الله، مسجد». دانشنامه تاریخ معماری ایرانشهر. بایگانی‌شده از نسخهٔ اصلی در ۲۲ دسامبر ۲۰۱۲. بازبینی‌شده در ۲۱ ژوئیه ۲۰۱۰. 
  42. ↑ «اوج هنر معماری اسلامی». سازمان تبلیغات اسلامی. بایگانی‌شده از نسخهٔ اصلی در ۲۲ دسامبر ۲۰۱۲. بازبینی‌شده در ۲۱ ژوئیه ۲۰۱۰. 
  43. ↑ «کوتاه دربارهٔ مسجد شیخ لطف‌الله». انجمن مهندسین ایران. بایگانی‌شده از نسخهٔ اصلی در ۲۲ دسامبر ۲۰۱۲. بازبینی‌شده در ۳۱ ژوئیه ۲۰۱۰. 
  44. ↑ «آشنایی با مسجد شیخ لطف‌الله - اصفهان». همشهری آنلاین. بایگانی‌شده از نسخهٔ اصلی در ۲۲ دسامبر ۲۰۱۲. بازبینی‌شده در ۲۱ ژوئیه ۲۰۱۰. 
  45. ↑ رسول جعفریان. «روزگار شاه عباس اول». در صفویه از ظهور تا زوال. چاپ پنجم. تهران: کانون اندیشه جوان، ۱۳۸۶. ۲۲۷. ISBN 978-964-2788-34-7. 
  46. ↑ لطف‌الله هنرفر. یادها و یادبودهای یک میدان تاریخی. . خواندنیها ۳۲، ش. ۱۴ (۱۱ آبان ۱۳۵۰): ۴۰ و ۴۱. 
  47. ↑ فرد ریچاردز. «مناظر و آهنگ‌های اصفهان». در سفرنامه فرد ریچاردز. ترجمهٔ مهین‌دخت صبا. چاپ دوم. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی، ۱۳۷۹. ۱۳. ISBN 964-445-239-9. 
  48. ↑ «موسسان مصلای اصفهان عامل تأخیر در ساخت آن هستند». فارس نیوز. بایگانی‌شده از نسخهٔ اصلی در ۲۲ دسامبر ۲۰۱۲. بازبینی‌شده در ۲۱ ژوئیه ۲۰۱۰. 
  49. ↑ «حواشی سفر انتخاباتی احمدی‌نژاد به اصفهان». شمال نیوز. بایگانی‌شده از نسخهٔ اصلی در ۲۲ دسامبر ۲۰۱۲. بازبینی‌شده در ۲۱ ژوئیه ۲۰۱۰. 
  50. ↑ ۵۰٫۰ ۵۰٫۱ «میدان نقش جهان به پارکی با صنایع دستی چینی تبدیل شده است». خبرگزاری میراث فرهنگی. بایگانی‌شده از نسخهٔ اصلی در ۲۲ دسامبر ۲۰۱۲. بازبینی‌شده در ۲۱ ژوئیه ۲۰۱۰. 
  51. ↑ «۲۰۰۰۰ ریال». بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران. بایگانی‌شده از نسخهٔ اصلی در ۲۲ دسامبر ۲۰۱۲. بازبینی‌شده در ۳۱ ژوئیه ۲۰۱۰. 
  52. ↑ «میدان نقش جهان». سازمان میراث فرهنگی صنایع دستی و گردشگری. بایگانی‌شده از نسخهٔ اصلی در ۲۲ دسامبر ۲۰۱۲. بازبینی‌شده در ۳۱ ژوئیه ۲۰۱۰. 
  53. ↑ «۸۰ درصد صنایع دستی خارجی از میدان شاه جمع‌آوری شد». تارنمای رسمی استانداری اصفهان. بایگانی‌شده از نسخهٔ اصلی در ۲۲ دسامبر ۲۰۱۲. بازبینی‌شده در ۲۱ ژوئیه ۲۰۱۰. 
  54. ↑ «خلا قانونی مانع نظارت سازمان میراث فرهنگی بر صنایع‌دستی میدان نقش جهان است». خبرگزاری میراث فرهنگی. بایگانی‌شده از نسخهٔ اصلی در ۲۲ دسامبر ۲۰۱۲. بازبینی‌شده در ۱ آگوست ۲۰۱۰. 
  55. ↑ «تشکیل پرونده ثبت ملی و جهانی صنایع دستی میدان شاه». جهان نیوز. بایگانی‌شده از نسخهٔ اصلی در ۲۲ دسامبر ۲۰۱۲. بازبینی‌شده در ۲۱ ژوئیه ۲۰۱۰. 
  56. ↑ «بافت فرش چوگان در نقش جهان اصفهان». پایگاه اطلاع‌رسانی ترنج. بایگانی‌شده از نسخهٔ اصلی در ۲۲ دسامبر ۲۰۱۲. بازبینی‌شده در ۳۱ ژوئیه ۲۰۱۰. 
  57. ↑ وب‌گاه میراث جهانی یونسکو
  58. ↑ ۵۸٫۰ ۵۸٫۱ ۵۸٫۲ «جهان‌نمایی که کوتاه آمد». خبرگزاری میراث فرهنگی. بایگانی‌شده از نسخهٔ اصلی در ۲۲ دسامبر ۲۰۱۲. بازبینی‌شده در ۲۱ ژوئیه ۲۰۱۰. 
  59. ↑ Mehrdad Hejazi. The Risks to Cultural Heritage in Western and Central Asia. . Journal of Asian Architecture and Building Engineering ۷، ش. ۲ (۲۰۰۸). 
  60. ↑ «دادگاه انقلاب اصفهان و برج جهان نما». جامعه معماران ایران. بایگانی‌شده از نسخهٔ اصلی در ۲۲ دسامبر ۲۰۱۲. بازبینی‌شده در ۲۱ ژوئیه ۲۰۱۰. 
  61. ↑ «پا را از گلیم قانون فراتر نبرید». روزنامه ایران. بایگانی‌شده از نسخهٔ اصلی در ۲۲ دسامبر ۲۰۱۲. بازبینی‌شده در ۲ آگوست ۲۰۱۰. 
  62. ↑ «دادگاه انقلاب اصفهان و برج جهان نما». جامعه معماران ایران. بایگانی‌شده از نسخهٔ اصلی در ۲۲ دسامبر ۲۰۱۲. بازبینی‌شده در ۲ آگوست ۲۰۱۰. 
  63. ↑ «رئیس جمهور: تکلیف برج جهان نما هرچه سریعتر روشن شود». جامعه معماران ایران. بایگانی‌شده از نسخهٔ اصلی در ۲۲ دسامبر ۲۰۱۲. بازبینی‌شده در ۲ آگوست ۲۰۱۰. 
  64. ↑ «بازدید هیئت یونسکو از برج جهان نما». خبرگزاری تابناک. بایگانی‌شده از نسخهٔ اصلی در ۲۲ دسامبر ۲۰۱۲. بازبینی‌شده در ۲۱ ژوئیه ۲۰۱۰. 

منابع[ویرایش]

  • دکتر لطف‌الله هنر فر آشنایی با شهر تاریخی اصفهان و گنجینه آثار تاریخی اصفهان انتشارات ثقفی ۱۳۴۴

پیوند به بیرون[ویرایش]

در ویکی‌انبار پرونده‌هایی دربارهٔ میدان نقش جهان موجود است.
مجموعه‌ای از گفتاوردهای مربوط به میدان نقش جهان در ویکی‌گفتاورد موجود است.
فرهنگی
طبیعی
مرکز
موقعیت استان اصفهان در ایران.

اصفهان.

اصفهان.

ارگ شیخ بهایی نجف آباد
شهرستان‌ها
شهرها
جاذبه‌های گردشگری
برگرفته از «https://fa.wikipedia.org/w/index.php?title=میدان_نقش_جهان&oldid=18180818»