استان چهارمحال و بختیاری

از ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد
پرش به: ناوبری، جستجو

مختصات: ۳۲°۱۹′۳۹″ شمالی ۵۰°۵۱′۱۷″ شرقی / ۳۲.۳۲۷۵° شمالی ۵۰.۸۵۴۶° شرقی / 32.3275; 50.8546

چهارمحال و بختیاری
کوه جهان بین شهر هفشجان.JPG
IranChaharMahaalBakhtiari-SVG.svg
مرکز شهرکرد
مساحت ۱۶٬۴۲۱ کیلومترمربع
جمعیت (۱۳۹۰) ۸۹۵۲۶۳ نفر[۱]
پراکندگی ۵۱٫۶
تعداد شهرستان‌ها ۹
منطقه زمانی IRST (گرینویچ+۳:۳۰)
-تابستان (دی‌اس‌تی) IRDT (گرینویچ+۴:۳۰)
نماینده ولی فقیه محمدعلی نکونام
استاندار قاسم سلیمانی دشتکی

استان چهارمحال و بختیاری یکی از استان‌های کشور ایران است. مرکز این استان شهرکرد است.[۲]
این استان با ۱۶٬۴۲۱ کیلومتر مربّع وسعت معادل یک درصد از کل وسعت ایران، بیست و دومین استان کشور از نظر مساحت می‌باشد.[۳] استان چهارمحال و بختیاری از جمله مناطق کوهستانی فلات مرکزی ایران محسوب می‌شود و بین ۳۱ درجه و ۹ دقیقه تا ۳۲درجه و ۳۸ دقیقه عرض شمالی و ۴۹ درجه و ۳۰ دقیقه تا ۵۱ درجه و ۲۶ دقیقه طول شرقی گرینویچ قرار دارد. این استان از شمال و مشرق به استان اصفهان، از مغرب به استان خوزستان، از جنوب به استان کهگیلویه و بویراحمد و از سمت شمال غربی به استان لرستان محدود می‌شود.[۴] زبان‌های بختیاری، فارسی و ترکی در میان ساکنان این استان رایج است. در مرکز استان، هفشجان، بروجن، فرخ شهر و برخی دیگر از شهرهای استان به زبان فارسی با لهجه خاص خود صحبت می‌کنند.[۵]

مرکز این استان شهرکرد است و با ۲۰۶۶ متر ارتفاع از سطح دریا، مرتفع‌ترین مرکز استان کشور ایران است.[۶] میانگین ارتفاع در استان چهارمحال و بختیاری حدود ۲۱۵۳ متر است و به همین خاطر استان چهارمحال و بختیاری را بام ایران می‌دانند.[۷]

تقسیمات کشوری[ویرایش]

بر اساس آخرین تقسیمات سیاسی کشور، استان چهار محال و بختیاری دارای دارای ۹ شهرستان، ۴۰ شهر، ۲۵ بخش و ۵۰ دهستان است. شهرستان‌های این استان عبارتند از:شهرکرد، بروجن، لردگان، فارسان، اردل، کیار، سامان، بن و کوهرنگ.

شهرها و شهرستان‌ها[ویرایش]

شهرکرد مرکز کنونی این استان محسوب می‌شود. محل شهرستان‌ها و بخش‌ها به صورت زیر است:

نقشه شهرستان بخش مرکز بخش


اردل مرکزی اردل
میانکوه سرخون
بروجن مرکزی بروجن
بُلداجی بلداجی
گندُمان گندمان
فارسان مرکزی فارسان
کوهرنگ مرکزی چلگرد
بازَفت چمن‌گلی

صمصمامی

لُردگان مرکزی لردگان
فَلارد مال خلیفه
خانمیرزا آلونی
مَنج منج
شهرکُرد مرکزی شهرکرد
بـِن بن
کیار شلمزار
فرخ شهر فرخ شهر
لاران سورشجان
سامان بخش‌های مرکزی و زاینده‌رود سامان

پیشینه در تقسیمات کشوری[ویرایش]

چهارمحال و بختیاری تا قبل از سال ۱۳۳۲ خورشیدی در قالب شهرستان شهرکرد و بختیاری از شهرستانهای استان اصفهان به شمار می‌آمد. در این سال، شهرستان شهرکرد از استان اصفهان جدا و به عنوان فرمانداری مستقل بختیاری در تقسیمات سیاسی کشور قرار گرفت. در دههٔ ۳۰ با تغییر رویکردهای حکومت در سال ۱۳۳۷ شمسی فرمانداری مستقل بختیاری و چهارمحال به فرمانداری کل ارتقاء می‌یابد و در محدوده آن فرمانداری‌های جدید بروجن و نیز بخش‌های جدید شوراب و گندمان ایجاد می‌گردند. در مصوبه سال ۱۳۵۲ هیئت وزیران، فرمانداری کل چهارمحال بختیاری به‌استانداری چهارمحال و بختیاری ارتقاء یافت.

در مورد نام استان[ویرایش]

وجه تسمیه[ویرایش]

نام چهارمحال و بختیاری اشاره به دو بخش منطقه چهارمحال و منطقه بختیاری دارد. چهارمحال بخشی روستانشین میان اصفهان و منطقه ایل نشین بختیاری بود. محال جمع مکسر کلمه محل به معنی ناحیه و مکان است و چهار محال یعنی چهار ناحیه که عبارت بودند از: لار، کیار، میزدج و گندمان. در تقسیمات کنونی استان، لار در شهرستان شهرکرد، شهرستان سامان و شهرستان بن، میزدج در شهرستان فارسان، کیار در شهرستان کیار و گندمان در شهرستان بروجن قرار می‌گیرد. منطقه بختیاری نیز که از دیر باز کوچ گاه ایل بزرگ یختیاری بوده و هست، هم اکنون شامل شهرستان‌های کوهرنگ، اردل و لردگان و بخش ناغان شهرستان کیار می‌باشد.

هفشجان مرکز سابق چهارمحال تا پایان عصر صفوی، شهر کیان مرکز چهارمحال در دوره افشاریه، چالشتر مرکز چهارمحال در دوره زندیه و اواسط قاجاریه و شهرکرد یا دهکرد سابق مرکز استان از دوره پهلوی و بطور رسمی از سال ۱۳۵۲ مرکز استان چهارمحال و بختیاری می‌باشد. منطقه بختیاری استان چهارمحال و بختیاری نیز در واقع بخش ییلاقی قوم بختیاری است که اکثراً کوچ رو هستند.[۸]

تقسیم‌بندی استان چهارمحال و بختیاری به دو منطقه چهارمحال و منطقه بختیاری/قسمت آبی: چهارمحال و قسمت قرمز: بختیاری

تغییر نام استان[ویرایش]

برخی از اهالی استان و مسئولین استانی و کشوری معتقد به تغییر نام این استان هستند. دلیل اصلی این گروه طولانی بودن نام استان است. طولانی بودن نام استان سبب حذف یکی از بخشهای نام استان می‌شود، گاه چهار محال خوانده می‌شود و گاه بختیاری و در هر صورت باعث می‌شود که مقصد اصلی از آن حاصل نشود. در برخی موارد هم در مکاتبات از نام مختصر شده چ و ب استفاده می‌کنند که چوب خوانده می‌شود. برخی دیگر بر این عقیده‌اند که نام استان باعث ایجاد شکاف بین مردم استان می‌شود و با وجود کوچکی استان، آن را به دو قسمت تقسیم می‌کند. این عده معتقدند هویت یک استان باید همانند هویت یک کشور از وحدت کامل برخوردار باشد و مردم آن بر اساس نژاد تقسیم‌بندی نشوند.[۹]
تغییر نام استان به دلیل نگرانی از واکنش بختیاری‌ها استان هنوز عملی نشده‌است.[۹]

جمعیت‌شناسی[ویرایش]

جمعیت این استان در سال۱۳۹۰، ۸۹۵۲۶۳ نفر گزارش شده است.

اقوام[ویرایش]




Circle frame.svg

نمودار اقوام استان چهار محال و بختیاری      بختیاری (۵۶٫۳٪)     فارس (۳۰٫۵٪)     ترک قشقایی (۱۲٫۱٪)     نمی‌دانم (۰٫۵٪)     دیگر (۰٫۶٪)

طی پژوهشی که شرکت پژوهشگران خبره پارس به سفارش شورای فرهنگ عمومی در سال ۸۹ انجام داد و براساس یک بررسی میدانی و یک جامعه آماری از میان ساکنان ۲۸۸ شهر و حدود ۱۴۰۰ روستای سراسر کشور، درصد اقوامی که در این نظر سنجی نمونه گیری شد در استان چهارمحال و بختیاری به قرار زیر بود:[۱۰]

جدول اقوام مناطق شهری و روستایی استان چهار محال و بختیاری
ردیف
اقوام (به ترتیب الفبایی)
شهر(%)
روستا(%)
مرد(%)
زن(%)
کل استان(%)
۱ بلوچ - - - - -
۲ ترک ۱۵٫۳ ۸٫۷ ۱۴٫۶ ۹٫۶ ۱۲٫۱
۳ شمالی - - - - -
۴ عرب - - - - -
۵ فارس ۴۴٫۹ ۱۵٫۲ ۲۹٫۲ ۳۰٫۹ ۳۰٫۵
۶ کرد - - - - -
۷ بختیاری ۳۸٫۸ ۷۵ ۵۵٫۲ ۵۸٫۵ ۵۶٫۳
۸ سایر - ۱٫۱ - ۱٫۱ ۰٫۵
۹ بدون جواب یا نمی‌دانم ۱ - ۱ - ۰٫۵

زبان[ویرایش]

مردم استان چهار محال و بختیاری به دو قسمت چهارمحالی‌ها و بختیاریها تقسیم می‌شوند. چهار محالی‌ها عموماً به زبان فارسی و ترکی و با لهجه خاص خودشان صحبت می‌کنند و بختیاری‌ها هم به گویش بختیاری که شاخه‌ای از زبان لری است صحبت می‌کنند. در ۵ شهرستان از ۹ شهرستان این استان زبان گویش بختیاری رایج است که این شهرستان‌ها عبارتند از: اردل، کوهرنگ، فارسان، لردگان و کیار. در شهرستان‌های شهرکرد، بروجن، سامان وبن لهجه‌های محلی فارسی و ترکی رایج است. به طور خاص مردم شهرهای شهرکرد، هفشجان، بروجن و فرخ‌شهر و برخی دیگر مناطق به زبان فارسی صحبت می‌کنند، لهجه‌های دهکردی، هوشگانی، اورجنی و قهفرخی مخصوص شهروندان این استان می‌باشد که از ریشه فارسی پهلوی است و در آن لغات ترکی و عربی زیادی وجود ندارد. زبان ترکی قشقایی نیز بیش از ۱۲ درصد جمعیت ساکنین استان را شامل می‌شود. به طور خاص مردم شهرهای شهر کیان، بلداجی، سامان، بن، فرادنبه و جونقان به زبان ترکی صحبت می‌کنند.[۱۱]

دانشنامه ایرانیکا در مقاله زبان لری زبان مردم این استان را از نظر جغرافیایی نیمی فارسی و نیمی لری معرفی می‌کند.[۱۲] وب‌گاه میراث فرهنگی و گردشگری استان چهارمحال و بختیاری زبان لری بختیاری را به عنوان زبان عمومی در این استان معرفی می‌کند.[۱۳] دانشنامه جهان اسلام گویش مردم این استان را فارسی با گویش بختیاری معرفی می‌کند.[۱۴] در برخی شهرستان‌های این استان مانند شهرکرد و بروجن لری جای خود را به فارسی داده است.[۱۳] برخی منابع نیز گویش ساکنان این استان را فارسی، ترکی قشقائی و گویش بختیاری معرفی می‌کنند.[۱۵]

ارامنه: نواحی شرقی استان چهار محال و بختیاری شامل شهرستان‌های شهرکرد و بروجن از دیرباز سکونت گاه گروه‌هایی از ارامنه بوده‌است. هر چند در دهه‌های اخیر تعداد بسیاری از ارامنه چهار محال و بختیاری به اصفهان مهاجرت کردند. روستاها ارامنه نشین چهار محال عبارت بودند از تشنیز، واستیگان، گیشنیگان، احمدآباد، شلمزار، قلعه کشیش، لیواسیان، ده ارمنی و غیره.[۱۶]
در جدول زیر نام شهر و روستای‌های مختلف استان و زبان گفتاری مردم آن مشخص شده‌است.[۱۷]

زبان مردم بومی شهرهای استان چهار محال و بختیاری
نام شهرستان شهر/روستا زبان
شهرستان شهرکرد شهرکرد فارسی لهجه دهکردی
هفشجان فارسی لهجه هوشگانی
فرخ شهر فارسی لهجه قهفرخی
چالشتر فارسی
نافچ فارسی
سورشجان لری بختیاری
کیان ترکی قشقایی
شهرستان بن بن ترکی قشقایی
شهرستان سامان سامان ترکی قشقایی
شهرستان بروجن بروجن فارسی لهجه اورجنی
فرادنبه ترکی سلجوقی و قشقایی
سفیددشت ترکی قشقایی
نقنه فارسی
گندمان فارسی
شهرستان اردل اردل لری بختیاری
ناغان لری بختیاری
دوپلان لری بختیاری
دشتک لری بختیاری
سرپیر لری بختیاری
شهرستان فارسان فارسان لری بختیاری
جونقان لری بختیاری و ترکی قشقایی
باباحیدر لری بختیاری
شهرستان کوهرنگ کوهرنگ لری بختیاری
شهرستان کیار شلمزار لری بختیاری
شهرستان لردگان لردگان لری بختیاری
خانمیرزا لری بختیاری
فلارد لری بختیاری
منج لری بختیاری

تاریخ[ویرایش]

چهارمحال
تپه باستانی اسکندری هفشجان اولین و بزرگترین اثر تاریخی ملی استان چهارمحال و بختیاری

منطقه چهارمحال دارای پیشنه‌ای کهن است. براساس سفالینه‌ها و ابزارهای سنگی ابتدایی کشف شده بروی تپه‌های باستانی و آثار کهن تاریخی شهر هفشجان، قدمت این استان به هزاره هفتم قبل از میلاد بر می‌گردد و بیانگر پیشینه ۹۰۰۰ ساله چهارمحال و بختیاری است. دیگر تپه‌های باستانی حوزه چهارمحال همچون در شهر کیان نیز به صورت دهکده‌هایی کوچک در پیش از تاریخ در دامنه دشت‌های استان قرار داشته‌اند.[۱۸]

با شروع دوره مس و سنگ یعنی ۵ تا ۷ هزار سال پیش عملاً انسان‌های ساکن در منطقه چهارمحال مشغول به کار کشاورزی گردیده و به تولید مواد غذایی پرداختند. از ۵۰۰۰ سال قبل چون دیگر مناطق، دوران نگارش یا دوران تاریخی آغاز می‌شود. در این رابطه کشف نمونه‌های سفال لب واریخته ارتباط این منطقه را با مناطق خوزستان و بین‌النهرین و آغاز نگارش در استان را مورد تأیید قرار می‌دهد.[۱۹]

بختیاری

سرزمین کنونی بختیاری هزاران سال است که سکونت‌گاه گروه‌های مختلف انسانی می‌باشد. منابع و امکانات طبیعی از قبیلِ آب، جنگل، مراتع، بارندگی مناسب، آبگیرهای فراوان و درّه‌های مستعد برای کشاورزی، این سرزمین را به یکی از بهترین زیستگاه‌ها و محل تجمع و سکونت گروه‌های انسانی در گذشته تبدیل نموده بود. افزون بر این امکانات، در بلندی‌های زاگرس و دامنه‌های آن، محیط مناسبی برای رویش نباتات علوفه‌ای و گونه‌های مختلف حیوانات فراهم کرده بود. سرزمین بختیاری در غرب منطقه فارس و ترک نشین چهارمحال قرار دارد. بختیاری جزء ای از لرستان محسوب می‌شود و آن را لر بزرگ می‌نامیدند.

نوشتار اصلی: تاریخ لرستان

لُرستان به معنی سکونتگاه مردم لر[۲۰][۲۱][۲۲][۲۳][۲۴] واژه‌ای است که به سرزمین‌های لرنشین اطلاق می‌گردد و به معنای گستره جغرافیایی است که مردم لر در آن سکونت دارند. حدود لرستان از برخی مناطق دشت‌های شرقی عراق آغاز و تا غرب و جنوب غرب ایران گسترده است. حدود سرزمین لرستان در طول دوران دچار دگرگونی شده است.[۲۰][۲۱][۲۲] گستره نام لرستان پیش از حکومت صفویان، سکونتگاه لرهای بختیاری، لرهای کهگیلویه و لرهای بویراحمدی را هم شامل می‌شد. اما پس از حکومت صفویان سکونتگاه لرهای بختیاری را منطقه بختیاری نام‌گذاری کردند و جغرافیای نام لرستان به حدود استان لرستان و ایلام کنونی محدود شد.[۲۰]

در نمودار زیر تقسیمات لرستان از ۳۰۰ هجری قمری تاکنون آورده شده است.[۲۵]

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
لرستان
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
لر کوچک
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
لر بزرگ
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
لرستان فیلی
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
پیشکوه
 
 
پشتکوه
 
 
 
بختیاری
 
 
 
 
کوه کیلویه
 
 
 
شولستان
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
استان لرستان
 
 
استان ایلام
 
 
 
چهارمحال و بختیاری
 
 
 
 
کهگیلویه و بویراحمد
 
 
 
شهرستان ممسنی
 
 
 
 
 
 
 
 
 


وضعیت اقتصادی[ویرایش]

هرچند استان چهار محال و بختیاری در زمینه کشاورزی، باغداری و دام داری در سطح کشور مطرح تر است اما صنعت هم در این استان از رونق خوبی برخوردار است.

صنعت[ویرایش]

از مهمترین کارخانه‌های صنعتی استان می‌توان به کارخانه‌های زیر اشاره کرد:

  • فولادشهرکرد
  • مالت سازی هفشجان
  • قند هفشجان
  • خمیر مایه ناغان
  • گچ فارسان[۲۶]
  • آرد چلیچه
  • فولاد فرخ شهر
  • فولاد بروجن
  • ورق خودرو چهارمحال
  • بروجن خودرو
  • لوازم خانوادگی برفاب شهرکرد
  • سیمان شهرکرد
  • سیمان لردگان
  • گچ لردگان (سردشت)
  • پتروشیمی لردگان
  • گاز کربنیک شهرکرد
  • نساجی حجاب شهرکرد
  • ریسندگی بروجن
  • صنایع شیر و لبنی شهرکرد
  • نهان گل بروجن
  • ظریف مصور بروجن
  • مجتمع کشت و صنعت شهرکرد
  • شرکت شیر خشک نوزاد پگاه

کارخانه سیمان شهرکرد

کارخانه سیمان شهرکرد در قلب زاگرس مرکزی در استان چهار محال و بختیاری و در ۳۵ کیلومتری شهرکرد در سال ۱۳۸۷ به بهره‌برداری رسید. این واحد تولیدی با دسترسی به معادن بسیار غنی، شرایط منحصر بفردی را در بین تولیدکنندگان داخلی به خود اختصاص داده و با اتکاء به تجارب ارزشمند مدیران، مهندسین و کارکنان و بکارگیری پیشرفته‌ترین تکنولوژی و ماشین آلات مدرن قادر به تولید انواع سیمانهای ۴۲۵–۱، ۵۲۵–۱، تیپ II و تیپ V با مقاومت‌های بسیار بالا گردیده است. در سال ۱۳۹۲، کارخانه سیمان شهرکرد برای دومین سال متوالی مقام نخست تولید سیمان کشور را کسب کرد.[۲۷]

کارخانه مالت سازی هفشجان

کارخانه بِه مالت هفشجان باعنوان اولین و تنها کارخانه مالت سازی ایران و خاورمیانه در شهرک صنعتی هفشجان قرار دارد. نخستین کارخانه مالت سازی صنعتی کشور با ۳۰ میلیارد ریال سرمایه‌گذاری بخش خصوصی و شبکه بانکی در سال ۱۳۸۹ توسط مهندس رستمی در شهر هفشجان به بهره‌برداری رسید.

به مالت، بزرگترین و پیشرفته‌ترین واحد تولید کنندهٔ جو جوانه زده (مالت)، گندم جوانه زده، فرآورده‌های آن و آرد جو در خاورمیانه است. «به مالت» به صورت تخصصی بر روی این دانه‌های جوانه زدهٔ ارزشمند کار کرده و نتیجهٔ این تحقیقات گسترده و ارزشمند، معرفی شدن «به مالت» بعنوان شرکت دانش بنیان و کسب مقام اول بومی سازی صنعت مالت سازی بوده است.[۲۸]

کارخانه قند چهارمحال (هفشجان)

کارخانه قند هفشجان اولین واحد صنعتی استان چهارمحال و بختیاری و تنها واحد صنعتی استان تا پایان دودمان پهلوی است. عملیات اجرایی و احداث ابنیه کارخانه با ظرفیت اسمی ۱۰۰٬۰۰۰ تن تولید قند و شکر در سال ۱۳۴۸ خورشیدی در زمین‌های ورودی شهر هفشجان با مساحت ۸۰ هکتار و با مشارکت کارشناسان کشور بلژیک آغاز و در سال ۱۳۵۰ با نام کارخانه قند و شکر کوروش کبیر بطور رسمی آغاز به کار کرد. هم اکنون نیز تنها مشغول به تولید محصول قند است که از زمین‌های کشاورزی اطراف چغندر قند لازم که در حدود ۳۰٬۰۰۰ تن است را جهت تولید قند به این کارخانه صادر می‌کنند. منطقه مسکونی این کارخانه حدود ۳۰۰ نفر جمعیت دارد.[۲۹][۳۰]

محصولات گوشتی[ویرایش]

گوشت مرغ[ویرایش]

استان چهار محال و بختیاری از استان‌های مطرح در زمینهٔ تولید گوشت سفید است به طوری که هم اکنون ۲۱ درصد از کل گوشت سفید (مرغ) کشور ایران در استان چهارمحال و بختیاری تولید می‌شود.[۳۱]

گوشت ماهی[ویرایش]

استان چهار محال و بختیاری با داشتن منابع آبی غنی از استان‌های مطرح در پروش ماهی است به طوری که مطابق آمار سال ۱۳۹۰، ۲۰ درصد ماهی سردآبی کشور در استان چهارمحال و بختیاری تولید شده‌است.[۳۲] استان چهار محال و بختیاری برای پنج سال متوالی است که به عنوان قطب تولید ماهیان سردآبی ایران شناخته می‌شود.[۳۳][۳۴]

گوشت قرمز[ویرایش]

استان چهار محال و بختیاری با مجموع تولیدات گوشت قرمز به اندازهٔ ۳۵ هزار تُن در سال، ۲٫۵ درصد از مجموع تولیدات گوشت قرمز کشور ایران را به خود اختصاص داده‌است.[۳۵]

محصولات باغی[ویرایش]

استان چهارمحال و بختیاری به سبب موقعیت جغرافیایی ویژه و در اختیار داشتن منابع آبی غنی یکی از مساعدترین مناطق برای کشت، پرورش و تولید بادام در کشور ایران است.[۳۶] استان چهار محال و بختیاری با تولید بیش از ۲۰ درصد از مجموع محصول بادام کشور، رتبه اول تولید بادام در ایران را به خود اختصاص داده‌است.[۳۷] بیش تر باغ‌های بادام این استان در شهرستان شهرکرد و اطراف شهر سامان قرار دارند.

جغرافیا[ویرایش]

استان چهارمحال و بختیاری از جمله مناطق کوهستانی فلات مرکزی ایران محسوب می‌شود که در بخش مرکزی رشته کوه‌های زاگرس بین پیش کوه‌های داخلی و استان اصفهان واقع شده‌است. به علت جوان بودن دوره کوه‌زایی و شرایط تشکیل گسل‌های خاص، دراین منطقه وجود بلایا و مخاطرات طبیعی بسیاری چون سیل، زلزله و رانش زمین در اکثر نقاط آن مشاهده می‌شود.

ارتفاعات[ویرایش]

استان چهارمحال و بختیاری دارای ۱۶ قلهٔ مرتفع با ارتفاع بیش از سه هزار و ۵۰۰ متر مربع است. این کوه‌ها از شمال غرب استان به جنوب شرق آن کشیده شده‌اند و هر چه از غرب استان به طرف شرق آن و استان اصفهان پیش رویم از میزان ارتفاعات کاسته می‌شود و در نهایت به دشتهای نسبتاً وسیع همچون دشت لار، فرادنبه، کیار و گندمان می‌رسیم. این دشتها در مجموع نزدیک به ۲۴ درصد وسعت استان را شامل می‌شوند و انباشتهٔ رسوبات در آن‌ها زمینه مساعدی برای کشاورزی به وجود آورده‌است. «زردکوه» دومین کوه بلند رشته کوه زاگرس (پس از کوه دنا) در این استان قرار گرفته‌است. مرتفع‌ترین کوه‌های این استان عبارت‌اند از:

کوه جهان بین هفشجان
ردیف نام کوه ارتفاع
۱ زردکوه ۴۲۲۲
۲ شاه شهیدان ۴۱۰۰
۳ کوه سوخته ۴۰۰۰
۴ گره ۳۹۷۵
۵ فردان ۳۹۳۷
۶ میلی ۳۹۰۳
۷ کلار ۳۸۲۰
۸ ونک ۳۸۰۳
۹ کاکلک ۳۵۸۹
۱۰ جهان بین ۳۳۴۲

آب‌ها[ویرایش]

به علت ماهیت کوهستانی مرتفع، که در مسیر بادهای مرطوب سیستم‌های مدیترانه‌ای قرار داشته و موجب صعود و تخلیه بار این سامانه‌ها می‌گردد، این استان دارای بارش نسبتاً مناسب است به حدی که این منطقه با وجود داشتن تنها یک در صد از مساخت ایران، ده درصد از منابع آب کشور را در اختیار دارد. ریزشهای جوی و برف و باران درکوه‌های این استان منشاء معروفترین رودخانه‌های دائمی جنوب غربی و مرکزی ایران یعنی کارون و زاینده رود هستند و آبخیزهای این دو رودخانه را به ترتیب ۱۳۸۰۰ و ۲۷۲۰ کیلومتر مربع شامل می‌شود. زاینده رود تنها رودخانه دائمی فلات مرکزی ایران بوده و کارون نیز بزرگترین رودخانه ایران که به سبب سد سازی‌های فراوان و انتقال نادرست اب به استانهای یزد و کوهای چهارمحال و بختیاری برای آبیاری درختان بادام در سنگلاخه‌های کوهه، این دو رود خانه دائمی در معرض تهدید قرار گرفته‌اند.[۳۸]

در این استان چشمه‌های مختلفی نیز وجود دارد که علاوه بر ایجاد جاذبه‌های گردشگری و زیبایی‌های طبیعی زمینه مناسبی را برای ایجاد کارخانه‌های آب معدنی فراهم کرده‌است. برخی چشمه‌های بزرگ و معروف این استان عبارت‌اند از:

  1. چشمه دیمه
  2. چشمه زنه هفشجان
  3. چشمه شلمزار معروف به دریاچه
  4. چشمه کوهرنگ
  5. چشمه مایک
  6. چشمه برم
  7. چشمه‌های مولا و سرداب
  8. چشمه سیاسرد
  9. چشمه آب‌سرده (در بازُفت)

جنگل‌ها[ویرایش]

جنگلهای استان چهار محال و بختیاری در گروه جنگلهای غرب و جنوب غرب کشور قرار می‌گیرند. بخش زیادی از این جنگل‌ها در پنج منطقه بازفت، اردل، ناغان، لردگان، دوراهان و فلارد قرار گرفته‌اند. این جنگل‌ها با مساحتی در حدود ۳۰۷ هزار هکتار به صورت نواری از کوه‌های بازفت در شهرستان کوهرنگ به سمت کوه‌های فلارد در شهرستان لردگان کشیده شده‌اند. پوشش عمدهٔ جنگلی این مناطق، تقریباً ۹۸ درصد، بلوط غرب است.

مخاطرات محیط زیستی[ویرایش]

این استان نیز همچون سایر نقاط کشور دستخوش مسائل زیست‌محیطی گوناگونی است. از سویی خشکسالی منابع آبی این استان را تهدید می‌کند و پربارش‌ترین استان کشور را به رده یازدهم کم‌بارش‌ترین استان‌ها رسانیده است و از سوی دیگر طرح‌های گوناگون انتقال آب تهدیدات مختلفی را علیه محیط زیست استان بسیج کرده است.[۳۹]

جاذبه‌های طبیعی و گردشگری[ویرایش]

گردشگاه چشمه زنه هفشجان[ویرایش]

گردشگاه چشمه زنه در ارتفاعات جهان بین هفشجان

گردشگاه چشمه زنه هفشجان در دامنهکوه جهان بین و ۲ کیلومتری هفشجان و ۲۰ کیلومتری شهرکرد واقع شده است. در روز طبیعت هرسال بیش از ۱۰ هزار نفر از گردشگاه چشمه زنه و طبیعت زیبای آن دیدن می‌کنند.[۴۰] این گردشگاه از مهم‌ترین جاذبه‌های گردشگری نزدیک به شهرکرد مرکز کنونی استان چهارمحال و بختیاری است و آب معدنی و لاله‌های واژگون آن از مهم‌ترین ویژگی‌های آن می‌باشد. به منظور تأمین بخشی از آب کشاورزی دشت هفشجان، سدی در ۲۰ کیلومتری جنوب شهرکرد و شمال کوه جهانبین و ۳ کیلومتری شهر هفشجان بر روی این چشمه احداث شده است. این سد خاکی با هسته رسی، دارای مخزنی به حجم ۱/۳ میلیون مترمکعب می‌باشد. طول تاج سد ۴۱۰ متر و عرض تاج آن ۸ متر و ارتفاع از روی پی در عمیق‌ترین ناحیه ۴۲ متر است.[۴۱] در وجه تسمیه نام چشمه زنه باید توجه داشت که نام زنه به علت زایش چشمه‌ای جوشان در کوه جهان بین هفشجان می‌باشد.

تالاب چغاخور[ویرایش]

نوشتار اصلی: تالاب چغاخور

تالاب بین‌المللی چغاخور حدود دوهزار و ۳۰۰ هکتار مساحت دارد و در دامنه ارتفاعات سه هزار و ۸۳۰ متری برآفتاب و کلار در نزدیک شهر بلداجی از توابع شهرستان بروجن قرار دارد. فاصله تالاب تا مرکز چهارمحال و بختیاری ۶۰ کیلومتر است و ویژگی منحصربه‌فرد این تالاب، زیست نوعی ماهی به نام ماهی گورخری است. چشم‌انداز بدیع و پرواز پرندگان مهاجر و بومی، این تالاب را در ردیف یکی از کانونهای مهم جذب گردشگری کشور و چهارمحال بختیاری قرار داده‌است.

با این حال چغاخور نیز مانند بسیاری از تالاب‌های کشور با خطر رو به روست، اما خطری که چغاخور را تهدید می‌کند نه بی‌آبی که غرق شدن در آب است. به گفته هومان خاکپور، کارشناس منابع طبیعی، می‌خواهند از جایی که فرسایش آبی بالاست آب را به این تالاب منتقل کنند و به این ترتیب آبی که وارد تالاب خواهد شد پر از رسوب است. اگر این آب داخل تالاب بیاید علاوه بر این که ارتفاع آب بیش از شش متر می‌شود و ویژگی تالابی چغاخور از بین می‌رود، خسارات دیگری هم وارد می‌شود. خود آب با این سرعتی که وارد تالاب می‌شود یک جریان رودخانه‌ای درست می‌کند که به دلیل جریان تند آب کل اکوسیستم تالاب را از بین خواهد برد. علاوه بر این، آن رسوباتی که با حجم زیاد وارد تالاب می‌شود کل رویشگاه کف تالاب را از بین می‌برد.[۴۲]

چشمه سرداب رستم‌آباد[ویرایش]

چشمه سرداب رستم‌آباد در فاصله ۷۰ کیلومتری شهرکرد مرکز استان چهارمحال و بختیاری قرار دارد این چشمه با دبی آب ۱۱۰۰۰ لیتر در ثانیه در ردیف پرآب‌ترین چشمه‌های کشور قرار دارد.

چشمه‌دیمه[ویرایش]

نوشتار اصلی: دیمه (چشمه)

چشمه‌دیمه، سرچشمه اصلی زاینده‌رود قبل از ایجاد تونل‌های کوهرنگ، در ۱۰ کیلومتری چلگرد و مجاور روستای دیمه قرار دارد. آب این چشمه از گواراترین آب‌های جهان است و خواص درمانی از قبیل جلوگیری از پوسیدگی دندان و درمان سنگ کلیه دارد. مناظر چشمگیر و فضاسازی اطراف چشمه، این مکان را در ردیف زیباترین گردشگاه‌های شهرستان کوهرنگ قرار داده‌است. فاصله این جاذبه گردشگری تا شهرکرد ۱۲۰ کیلومتر است.

چشمهٔ کوهرنگ[ویرایش]

چشمهٔ کوهرنگ با دبیِ آب زیاد از دامنه‌های «زردکوه» سرچشمه می‌گیرد و پس از گذر از پیچ و خم فراوان به دریاچهٔ سد کوهرنگ می‌ریزد و از تونل اول کوهرنگ وارد زاینده‌رود می‌شود. مناظر بسیار زیبای طبیعیِ اطراف چشمه و حضور عشایر در منطقه، زیبایی آن را دوچندان کرده‌است. چشمهٔ کوهرنگ نیز تا شهرکرد ۱۲۰ کیلومتر فاصله دارد.

چشمه‌برم لردگان[ویرایش]

چشمه‌برم در شهر لردگان با شهرکرد ۱۵۰ کیلومتر فاصله دارد. این چشمه علاوه بر تأمین آب کشاورزی، یکی از سرشاخه‌های کارون است و چشم‌انداز زیبایی را برای شهر لردگان بوجود آورده‌است. اطراف این چشمه به صورت پارکی برای تفرج گردشگران است. این چشمه در محلهٔ ساطح لردگان واقع است که مظهر شهر لردگان است.

آبشارِ آتشگاه[ویرایش]

نوشتار اصلی: آبشار آتشگاه

این آبشار در ۱۹۰ کیلومتریِ شهرکرد و در ۴۰ کیلومتریِ شهر لُردگان در دره‌ای به طول دو کیلومتر قرار دارد. مسیر این آبشار از محلِ چشمه تا اتصال به رودخانه'خرسان' را فضایی سرسبز از انواع درختان و گیاهانِ جنگلی فراگرفته و شیبِ زیاد و پستی و بلندی‌های دره، آبشارهای کوچک متعددی را در آن ایجاد کرده‌است. پیوندِ عناصر طبیعی مانند دره، سبزه‌زار و اقلیم مناسب، فضای بسیار فرح بخشی را برای گشت و گذار در این مکان پدیده آورده‌است..

آبشار دره‌عشق[ویرایش]

آبشار دره‌عشق، در منطقه 'مشایخ' شهرستان اردل در مجاورت روستای دره‌عشق در ۱۱۰ کیلومتری شهرکرد واقع است. این آبشار بیش از یکصد متر ارتفاع دارد و در کنار آن رود کارون جاری است. این آبشار در ترکیب با شالیزارهای روستاهای دره عشق و دورک شاهپوری فضای شگفت‌انگیزی را به وجود آورده‌است.

پارک جنگلی پروز[ویرایش]

پارک جنگلی پروز در منتهی‌الیه جنوب چهارمحال بختیاری و در فاصله ۵۰ کیلومتری شهر لردگان قرار دارد. گردشگاه زیبای 'پروز' با طبیعت بهشتی خود در امتداد دره‌ای سبز قرار گرفته‌است. فضای دنج و خلوت، سایه سار درختان بلند و قد کشیده پارک، چشمه‌های زلال متعدد، شالیزارهای پراکنده و درختان جنگلی اطراف، تصویری زیبا از طبیعت زیبا را جلوی چشم بیننده به نمایش می‌گذارد. این پارک جنگلی فضای مناسبی برای استراحت و گردش خانواده‌هاست.

چشمه سیاسرد[ویرایش]

سیاسرد، گردشگاهی در ۶ کیلومتری جنوب بروجن است که هوایی خنک، مفرح و مطبوع و درختانی زیبا و کهنسال با قدمتی بیش از ۵۰۰سال دارد. هوای خنک و مطبوع و سایه‌سار درختان کهنسال موجود در اطراف چشمه سیاسرد مکانی بسیار زیبا برای تفرج و استراحت باشندگان شهر بروجن و سایر گردشگران پدیدآورده است، به طوری که همه روزه و به ویژه در روزهای تعطیل این مکان شاهد حضور شمار زیادی از مسافران و گردشگران از استان‌های هم‌جوار می‌باشد. فضاسازی‌های مناسب اطراف چشمه، نزدیکی راه و دسترسی آسان، بر طرف‌داران این کانون گردشگری افزوده و میل به بازدید از این گردشگاه را دوچندان نموده است: امکانات و تسهیلات تفریحی، گردشگری، حمل و نقل، اسکان و جاده آسفالته، فضای سبز، سرویس بهداشتی، سکوی نشیمن، دسترسی به واحدهای اقامتی و پذیرایی شهر بروجن، تجهیزات بازی کودکان، پارکینگ، آب آشامیدنی.

این تفریحگاه، دارای چشمه‌ای است که منابع آبی آن در زیر کوه سیاسرد واقع شده‌اند. این چشمه در سال‌های آبسالی دارای حجم آب زیاد و گوارایی است. در اطراف این چشمه، باغ‌ها و ویلاهای زیادی ساخته شده‌اند که کوچه‌باغ‌های باصفایی را تشکیل داده‌اند. این تفریحگاه در تابستان، به علت خنکا و مطبوعیت هوا، مورد توجه شهروندان شهر بروجن و شمار زیادی از شهروندان شهر اصفهان و شهرستان‌های تابع آن (همچون شهرضا، دهاقان، مبارکه و نجف‌آباد که آب و هوای گرمتری دارند) قرار گرفته است. در فصل زمستان، پیست اسکی طبیعی و آماتور بر روی کوه سیاسرد توسط علاقه‌مندان برپا می‌شود. طی چند سال اخیر سیاسرد زیبا و زیباتر شده است به طوری که در سال ۸۶ به عنوان گردشگاه ملی معرفی گردید و در سال‌های اخیر گردشگاه نمونه استان برگزیده شد. از دیگر جذابیت‌های سیاسرد پیاده‌روی در جاده منتهی به آن است که همیشه ورزشکاران این راه را پیاده یا با دوچرخه طی می‌کنند تا به سیاسرد برسند و پس از استراحت در زیر درختان تنومند آن و آشامیدن آب گوارا از چشمه آن دوباره مسیر ۶ کیلومتری ان را بازمی‌گردند.

آبشار تونل کوهرنگ[ویرایش]

نوشتار اصلی: تونل کوهرنگ

این آبشار از سرازیر شدن آب تونل اول کوهرنگ به وجود آمده‌است. این تونل به منظور انتقال آب چشمه کوهرنگ و دیگر چشمه‌ها به زاینده رود ایجاد شده‌است. تلاش برای انتقال این آب به زمانهای قدیم برمی‌گردد.

غار سراب[ویرایش]

نوشتار اصلی: غار سراب

'غار سراب' در ۵۶ کیلومتری جنوب غربی شهرکرد و هفت کیلومتری شهر 'باباحیدر' در مسیر دره‌ای زیبا و در مجاورت روستای'امیدآباد' قرار گرفته‌است. این غار شگفت‌انگیز دو دهانه دارد و به دلیل وجود موانع طبیعی بیش از ۶۰۰ متر از آن قابل دسترسی نیست. از یکی از دهانه‌های غار، آبی خروشان و خنک بیرون می‌آید.

ارتفاع سقف غار در بعضی از نقاط به ۱۵ متر می‌رسد. در دالان طویل غار قندیل‌های آهکی زیبا وجود دارد.

پیرِ غار[ویرایش]

در جنوب روستای ده‌چشمه به فاصله شش کیلومتری فارسان و ۳۸ کیلومتری جنوب غربی شهرکرد گردشگاهی با صفا قرار دارد که به پیرِ غار شهرت یافته‌است. بر روی قسمتی از تپهٔ سنگیِ مشرف به این گردشگاه، سه کتیبه به خط نستعلیق به دستور خسروخانِ سردار ظفر بختیاری حک شده‌است. متن این کتیبه‌ها مجملی از شرح لشکرکشی بختیاریها به اصفهان و تهران و نقشِ سردارانِ بختیاری در سرکوب استبداد صغیر و سقوطِ محمدعلی شاه در واقعهٔ مشروطیت است.

مجموعه عوامل گردشگاه از جمله کتیبه‌های ارزشمند تاریخی، چشمهٔ پرآب، سایه سار درختان، آبشار زیبا و بلند، کوه‌های اطراف و غار موجود در محل، روزانه پذیرای صدها گردشگر است.

جستارهای وابسته[ویرایش]

پانویس[ویرایش]

  1. پایگاه اینترنتی مرکز آمار ایران-آمار سال ۱۳۹۰
  2. «زبان مردم استان چهار محال و بختیاری»(فارسی)‎. اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری. 
  3. شهرام امیدوار. جغرافیای استان شناسی چهارمحال و بختیاری. چاپ 1389 خورشیدی. تهران: وزات آموزش و پرورش، 1389 خورشیدی. ص 2. شابک ‎۹۷۸-۹۶۴-۰۵-۲۰۱۴-۷. 
  4. ایرنا، بازدید: مارس ۲۰۰۹.
  5. شهرام امیدوار. جغرافیای استان شناسی چهارمحال و بختیاری. چاپ 1389 خورشیدی. تهران: وزات آموزش و پرورش، 1389 خورشیدی. ص 65 و 66. شابک ‎۹۷۸-۹۶۴-۰۵-۲۰۱۴-۷. 
  6. روزنامه جام جم، مهمانی رنگ و آب و گل بر بام ایران، بازدید: چهارشنبه 11 خرداد 1390
  7. شهرام امیدوار. جغرافیای استان شناسی چهارمحال و بختیاری. چاپ 1389 خورشیدی. تهران: وزات آموزش و پرورش، 1389 خورشیدی. ص 7. شابک ‎۹۷۸-۹۶۴-۰۵-۲۰۱۴-۷. 
  8. سیر تحولات تقسیمات کشوری، ۱۳۷۰، ص ۲۰
  9. ۹٫۰ ۹٫۱ آژانس خبری بختیاری، تاریخ خبر:چهارشنبه ۱۷ تیر ۱۳۸۸، آخرین بازدید: اوت ۲۰۱۲
  10. شماره کتابشناسی ملی:۲۸۷۷۸۳۱/طرح بررسی و سنجش شاخص‌های فرهنگ عمومی کشور (شاخص‌های غیرثبتی){گزارش}:استان چهارمحال و بختیاری/به سفارش شورای فرهنگ عمومی کشور؛ مدیر طرح و مسئول سیاست گذاری:منصور واعظی؛ اجرا:شرکت پژوهشگران خبره پارس -شابک:۱–۴۴–۶۶۲۷–۶۰۰–۹۷۸ *وضعیت نشر:تهران-موسسه انتشارات کتاب نشر ۱۳۹۱ *وضعیت ظاهری:۳۰۰ ص:جدول (بخش رنگی)، نمودار (بخش رنگی)
  11. شهرام امیدوار. جغرافیای استان شناسی چهارمحال و بختیاری. چاپ ۱۳۸۹ خورشیدی. تهران: وزات آموزش و پرورش، ۱۳۸۹خورشیدی. ص ۶۵و ۶۶. شابک ‎۹۷۸–۹۶۴–۰۵–۲۰۱۴–۷. 
  12. «LORI LANGUAGE ii. Sociolinguistic Status of Lori»(انگلیسی)‎. دانشنامه ایرانیکا. بایگانی‌شده از نسخهٔ اصلی در ۱۱ سپتامبر ۲۰۱۴. بازبینی‌شده در ۶ دسامبر ۲۰۱۴. 
  13. ۱۳٫۰ ۱۳٫۱ «زبان و گویش». وب‌گاه سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان چهارمحال و بختیاری. بازبینی‌شده در ۶ دسامبر ۲۰۱۴. 
  14. «چهارمحال و بختیاری». دانشنامه جهان اسلام. بازبینی‌شده در ۸ دسامبر ۲۰۱۴. 
  15. «سرزمین آب و آفتاب، بام بلند ایران زمین». وب‌گاه نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور. بازبینی‌شده در ۶ دسامبر ۲۰۱۴. 
  16. ارامنه و فرش‌های ارمنی باف ایران، وبگاه آفتاب http://www.aftabir.com/art/handicrafts/rugweaving/iranian-carpet_armenian.php
  17. شهرام امیدوار. جغرافیای استان شناسی چهارمحال و بختیاری. چاپ ۱۳۸۹ خورشیدی. تهران: وزات آموزش و پرورش، ۱۳۸۹ خورشیدی. ص ۶۵ و ۶۶. شابک ‎۹۷۸–۹۶۴–۰۵–۲۰۱۴–۷. 
  18. آلن زاگارل آلمانی. شیوه ظهور زندگی در ارتفاعات استان چهارمحال و بختیاری. چاپ 1386 خورشیدی. تهران: سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری ایران، 1386 خورشیدی. ص 202. 
  19. آخوندی, اردشیر (1385 خورشیدی). سیمای میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان چهارمحال و بختیاری. تهران: سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان چهارمحال و بختیاری. p. 120.  Check date values in: |date= (help)
  20. ۲۰٫۰ ۲۰٫۱ ۲۰٫۲ پشتدار، علی‌محمد. لرها و لرستان از دیدگاه ولادیمیر مینورسکی. ج. ۷. علوم انسانی «ایران شناخت»، ۱۳۷۶. ۱۶۰ تا ۱۸۳. بازبینی‌شده در ۵ ژوئن ۲۰۱۳. 
  21. ۲۱٫۰ ۲۱٫۱ «Lorestān»(انگلیسی)‎. دانشنامه بریتانیکا. بایگانی‌شده از نسخهٔ اصلی در ۱۱ سپتامبر ۲۰۱۴. بازبینی‌شده در ۱۱ سپتامبر ۲۰۱۴. 
  22. ۲۲٫۰ ۲۲٫۱ «LURISTAN iv. The Origin of Nomadism»(انگلیسی)‎. دانشنامه ایرانیکا. بایگانی‌شده از نسخهٔ اصلی در ۱۱ سپتامبر ۲۰۱۴. بازبینی‌شده در ۱۱ سپتامبر ۲۰۱۴. 
  23. بختیاری، تاریخ بختیاری، ۶۲.
  24. «لرستان»(فارسی)‎. لغت‌نامه دهخدا. بایگانی‌شده از نسخهٔ اصلی در ۱۲ اکتبر ۲۰۱۴. بازبینی‌شده در ۱۲ اکتبر ۲۰۱۴. 
  25. امان‌اللهی بهاروند، قوم لر، ۷۷.
  26. «وبسایت کارخانه گچ فارسان». 
  27. "وب سایت صنایع سیمان شهرکرد (سهامی خاص)". 
  28. "کارخانه بِه مالت هفشجان". کارخانه بِه مالت هفشجان. 
  29. "سایت شرکت فراورده‌های غذایی و قند چهارمحال". تاریخچه، فعالیت و توان تولید کارخانه قند. 
  30. "خبرگزاری فارس". قبل از انقلاب در استان چهارمحال و بختیاری تنها یک کارخانه قند در هفشجان شهرکرد داشتیم. 
  31. «۲۱ درصد گوشت سفید کشور در چهارمحال و بختیاری تولید می‌شود». خبرگزاری فارس. ۹۱/۰۲/۳۱. بازبینی‌شده در می ۲۰۱۲. 
  32. «تولید ۲۰ درصد ماهی سردآبی کشور در چهارمحال و بختیاری». خبرگزاری فارس. ۹۰/۰۸/۰۴. بازبینی‌شده در می ۲۰۱۲. 
  33. «چهار محال و بختیاری قطب تولید ماهیان سردابی». سرویس اقتصادی باشگاه خبرنگاران. ۲۰ فروردین ۱۳۹۱. بازبینی‌شده در می ۲۰۱۲. 
  34. «ایران دارای رتبه دوم جهان در آبزی‌پروری است». جام جم، ۰۵ اردیبهشت ۱۳۸۹. بازبینی‌شده در می ۲۰۱۲. 
  35. «چهارمحال و بختیاری سالانه ۳۵ هزار تن گوشت تولید می‌کند». جام جم، ۰۹ خرداد ۱۳۹۱. بازبینی‌شده در می ۲۰۱۲. 
  36. «چهارمحال و بختیاری بهترین مکان کشت بادام». خبرگزاری فارس. 90/07/16. بازبینی‌شده در می 2012. 
  37. «تولید 20 درصد بادام کشور در چهارمحال و بختیاری». جام جم، 6/7/90. بازبینی‌شده در می 2012. 
  38. http://www.magiran.com/npview.asp?ID=2366216.  Missing or empty |title= (help)
  39. «سایه بی‌آبی بر سر پرآب‌ترین استان کشور». مسعود بُربُر، روزنامه جام جم، 9 امرداد 1391. 
  40. «چشمه-زنه-هفشجان-در-ایام-نوروز-10-هزار-بازدید-کننده-داشته-است». خبرگزاری مهر، دوشنبه ۱۹ فروردین ۱۳۹۲. 
  41. «چهارمحال و بختیاری بام ایران، سرزمین هزار چشمه + تصاویر». خبرگزاری تسنیم، 16 خرداد 1393. 
  42. «انتقال آب، تالاب چغاخور را غرق می‌کند». مسعود بُربُر، روزنامه جام جم، 9 مرداد ۱۳۹۱.. 

منابع[ویرایش]

پیوند به بیرون[ویرایش]