بم

بم
کشور	ایران
استان	کرمان
شهرستان	بم
بخش	بخش مرکزی
مردم
جمعیت	۱۰۷٬۱۳۱ نفر در سال ۱۳۹۰
آب‌وهوا
روزهای یخبندان سالانه	۳۲روز
اطلاعات شهری
ره‌آورد	خرما، مرکبات
پیش‌شماره تلفنی	۰۳۴
وبگاه	شهرداری بم
تابلوی خوش‌آمد به شهر
بم، دروازه تاریخ ایران زمین
بم روی نقشه ایران ۲۹.۱۰۷۷۷۷° شمالی ۵۸.۳۶۱۹۴۴° شرقی / 29.107777; 58.361944

بم و منظر فرهنگی آن
میراث جهانی یونسکو
اطلاعات اثر
کشور	IRN
نوع	فرهنگی
معیار ثبت	ii, iii, iv, v
شمارهٔ ثبت	۱۲۰۸
منطقه	آسیا و اقیانوس آرام
میراث در خطر؟	خیر، (خروج از لیست میراث در خطر در ۲۸ خرداد ۱۳۹۲ طی نشست سی و هفتم)
تاریخچه
تاریخچهٔ ثبت	۲۰۰۴ (طی نشست بیست‌وچهارم)
میراث در خطر؟	خیر، (خروج از لیست میراث در خطر در ۲۸ خرداد ۱۳۹۲ طی نشست سی و هفتم)
نام اظهارشده در فهرست میراث جهانی یونسکو † منطقهٔ بر پایهٔ دسته‌بندی یونسکو

بَم یکی از شهرهای مهم در استان کرمان در جنوب شرقی ایران است. بم دومین شهر بزرگ استان کرمان بعد از کلانشهر کرمان است. شهر بم تنها شهر ثبت شده ایران در میراث جهانی یونسکو است و ارگ تاریخی بم این روزها در صدر مراکز گردشگری استان کرمان قرار گرفته و به قلب تپنده جذب مسافر در جنوب شرق تبدیل شده است.

بم در بخش مرکزی شهرستان بم قرار دارد. این شهر در ۵۸ درجه و ۲۱ دقیقه درازای خاوری و ۲۹ درجه و ۶ دقیقه پهنای شمالی و در ارتفاع ۱۰۶۰ متری از سطح دریا قرار دارد. شهر بم در ۱۸۰ کیلومتری جنوب خاوری کرمان واقع شده‌است. محصولاتی همچون خرما، مرکبات، حنا، کماچ سهن، کلمپه و قاووت از جمله سوغات معروف و مهم بم به حساب می‌آیند.

پیشینه

بم یکی از شهرهای تاریخی ایران و استان کرمان است طوری که اگر بخواهند به یک جهانگرد دو سه عکس تاریخی از ایران نشان دهند حتماً یکی از آنها ارگ بم است. (ارگ بم بزرگترین بنای خشتی جهان است که از لحاظ عظمت و زیبایی با دیوار چین مقایسه می‌شود). همچنین بم در گذشته به پاریس ایران شهرت داشت. شهر بم به فاصله تقریبی ۱۲۰۰ کیلومتری پایتخت قرار دارد، این شهر به لحاظ تاریخی و محصولات کشاورزی (به‌ویژه خرما)، معروفیت جهانی دارد. همچنین بم در گذشته به پاریس ایران شهرت داشت. شهر قدیم بم یکی از پنج کورهٔ ایالت فارس بود و به دروازه شرق ایران شهرت داشته‌است. بم در مقطع حساسی از تاریخ (اواخر پادشاهی لطفعلی خان زند در زمان فرار او به بم) حتی از طرف لطفعلی خان پایتخت ایران نیز اعلام شد و برای مدتی پایتخت ایران بود.

وقتی پاتی نجر جهانگرد انگلیسی در حدود ۱۱۸۹ خورشیدی وارد بم شد، قلعه آنرا مستحکم دیده و ذکر می‌کند: بقدری آنرا مستحکم کرده‌اند که شاید در همه ایران ازین حیث بی‌نظیر باشد.

بنوشته بارتولد: بم مرکز صنعتی کرمان بوده و پارچه‌های نخی که در بم می‌بافته‌اند بهمه جا حتی تا مصر می‌رفت...»

یعقوبی که در ۲۷۸ ه.ق. از نطقه کرمان سخن به میان آورده از قلعه بم نیز یاد کرده است که از نوشته‌های او، این چنین بر می‌آید که استحکامات خوبی نیز داشته است.

جغرافی نویسان عرب قرن دهم به ویژه مقدسی شرح خوبی دربارهٔ اهمیت اقتصادی بم به دست ما می‌دهند و مقدسی می‌نویسد: بم یک مرکز ولایتی با اهمیت و دلکش و بزرگ است مردم آن کارشناس و دارای مهارتند. این شهر بازارگاهی است و مردم را از راه دور به خود می‌کشاند و پارچه‌ای که در اینجا تولید می‌شود در کشورهای بسیاری شهرت دارد و آوازه بم در همه جهان اسلام پیچیده و مایه سرفرازی کشور می‌باشد و بیشتر اهالی شهر بافندگانند و بیشتر رخت‌های صادراتی بم در دهکدهٔ بزرگی نزدیک آن فراهم می‌شود و در خاور و باختر جهان اسلام این رختها را به عالی‌ترین همه لباس‌ها می‌دانند و علاوه بر اینها دستار و پیراهن و لباسهای فاخر که طالب بسیار دارد و البسه‌ای که از مرو بیرون می‌آید در بم تولید می‌گردد.

دکتر مظاهری: «... پرورش کرم ابریشم و کارگاه‌های ابریشم بافی متعددی از قرن ششم میلادی در نواحی یزد، بم، شوشتر و خوزستان شروع بکار کرده‌اند و احتمال بسیار دارد که صنعتی نساجی قدمت بیشتری در ناحیه بم داشته باشد.

کتاب بدایع الزمان؛ ولایت بم حکایت از بهشت می‌کرد، خطه‌ای مشتمل بر الوان نعیم...

ساکنان نخستین بم اطلاعات ساکنان نخستین بم بدرستی شناخته نیست اما از روی سکونتگاه‌های دسته جمعی بویژه ایجاد برج و بارو‌های مستحکم در اطراف آنها، می‌توان حدس زد که این شیوه فرهنگ آریائی باشد (زیرا بومیان ایران چنین استحکاماتی را لازم نمی‌دانستند) و با توجه به سکونت مداوم مردم در ارگ از هزاره‌های گذشته تا ۱۵۰ سال پیش می‌توان حدس زد مردم کنونی بم از نژاد آریایی نسبتاً اصیل باشند. تیره‌ای آریائی نژاد که بر بم تاختند با بومیان مقاوم روبرو شدند و چون بر آنان پیروز گشتند بساختن برج و بارو و استحکاماتی پرداختند.

همچنین چندی پیش تحقیق و پژوهش یک محقق در مورد مردم بخش دهبکری و روستاهای تابع آن و آزمایش از آنها نشان داد DNAمردم دهبکری و توابع آن با DNAاجساد مدفون در ارگ بم یکی است و این موضوع به این معنا است که مردم دهبکری و توابع آن همان مردم قدیم ارگ بم هستند که صدها سال قبل به دلایل نامعلومی مثل خشکسالی یا گرمی هوا و غیره.. به مرور زمان و طی سالیانی از داخل ارگ بم به این منطقهٔ پرآب و خوش آب و هوا نقل مکان کرده‌اند که عدهٔ بیشتر آنها در همان ارگ مانده‌اند.

بنای این شهر قدیمی را در اساطیر ایرانی به بهمن ابن اسفندیار نسبت می‌دهند.

هفتواد اسطورهٔ بمی شاهنامه

باستناد داستان هفتواد در شاهنامه و کتاب کارنامک اردشیر بابکان می‌توان دریافت که با نام کجاران یا کوزران، که اکنون محله‌ای به همین نام در شمال غربی بم می‌باشدکه بطور حدس و گمان آنرا می‌توان بعنوان نخستین هسته شهر بم پنداشت. در روزگار ساسانیان هفتواد مرد فقیر ساکن در شهر کجاران سرو سامانی یافته و حاکم را از میان برمی‌دارد و برای خود برج و باروئی بر بالای تپه مجاور قلعه حاکم قبلی می‌سازد که همین ارگ کنونی بم است... بنابراین هفتواد شهر را توسعه نداد، بلکه محل تجمع سکونتگاهی را تغییر داد و مردم را از شهر کجاران به پای تپه کشانید و خود بر بالای تپه و در برج بحکمرانی پرداخت.

بم در گذشته یکی از پنج کورهٔ ایالت فارس بود. ابن حوقل مؤلف کتاب صورةالارض در قرن چهارم هجری از بم به نام شهری که از جیرفت بزرگ‌تر و هوایش از آن سالم‌تر و دارای نخلستان‌های زیاد بوده، یاد کرده‌است. همچنین از سه مسجد بم به نام‌های مسجد خوارج و مسجد هزاران و مسجد قلعه نام برده و به تفصیل پارچه‌های مرغوب و زیبایی را که در آن جا بافته می‌شد، ذکر کرده‌است. بنا به گفته مقدسی در کتاب احسن‌التقاسیم، باروی شهر بم چهار دروازه به نام‌های نرماشیر، کوسکان، آسبیکان و کورجین داشته‌است. طبق گفتهٔ وی بیشتر بازارهای بم در خارج شهر و تعدادی هم در داخل شهر قرار داشته‌اند. بم در مسیر جاده‌هایی که جنوب خاوری ایران را با سیستان، افغانستان و بلوچستان مرتبط می‌کند قرار دارد. به همین جهت این شهر از دوره ساسانیان اهمیت نظامی و بازرگانی زیادی داشته‌است. شهر بم در سال ۱۱۳۱ ه. ق به تصرف محمود افغان درآمد، ولی به علت شورشی که در قندهار روی داد آنجا را رها کرده عازم قندهار شد؛ ولی بار دیگر در سال ۱۱۳۴ ه. ق بر بم استیلا یافت و این وضع تا سال ۱۱۴۳ ه. ق که نادر، اشرف افغان را شکست داد، ادامه داشت. در سال ۱۲۰۹ ه. ق، لطفعلی‌خان زند، در همین شهر توسط عمال آقا محمد خان قاجار دستگیر شد. خان قاجار به یادگار این موفقیت مناره‌ای از سرهای ۶۰۰ تن از مخالفین خود در بم برافراشت.

اقلیم و آب و هوا

آب و هوای بم گرم و خشک است اما به علت مجاورت با کویر آب و هوای متغیری دارد، به طوری‌که گاهی اوقات در تابستان‌ها گرم‌ترین و در زمستان‌ها سردترین نقطه کشور گزارش شده‌است. میزان بارندگی سالانه بطور متوسط ۶۸ میلی‌متر است.

یکی از جاذبه‌های بی نظیر بم بخش خوش آب و هوا و توریستی گردشگری دهبکری است. دهبکری زیباترین منطقهٔ سرسبز و چشم نواز است که در شهرستان کویری بم خود نمایی می‌کند و به همین دلیل نزد مردم بم بسیار محبوبیت دارد. علاوه بر مردم بم در همهٔ فصول سال دهبکری پذیرای مسافران بیشماری است. دهبکری دارای ارتفاعات بکر و دست نخوردهٔ بسیاری است به طوری که همه ساله گروه‌های کوه نوردی و گردشگری بسیاری در استان کرمان به ارتفاعات دهبکری قدم می‌گذارند. از جمله این ارتفاعات می‌توان به کوه شیر و منطقهٔ زیبای مرغک اشاره کرد.

یکی دیگر از جاذبه‌های زیبا و دست نخوردهٔ بم منطقهٔ مرغک از توابع دهبکری است که همهٔ این مناطق دارای جنگل‌های پسته وحشی-بادام وحشی و سرسبزی بسیاری است. در مرغک نیز در گذشته موسیقی سنتی ایرانی اصیلی رواج داشته. از منطقهٔ دهبکری از گذشت‌های دور در نوشته‌های نویسندگان و ادیبان به عنوان بهشت میان دو جهنم یاد شده است و همه در وصف سر سبزی آن سخن رانده‌اند. یکی از مسائل گردشگری و مدرن مورد بحث دربارهٔ دهبکری ساختن تله کابین در دهبکری است که البته این طرح همواره با بی‌توجهی مسئولین همراه بوده است. همچنین دریجان و روستاهای تابعه از دیگر مناطق خوش آب و هوای کوهستانی اطراف بم به شمار می‌آیند.

بم و تاریخ

ارگ بم

نوشتار اصلی: ارگ بم

پانورامای ارگ بم

ارگ بم در گوشه شمال شرقی و چسبیده به شهر و در مجاورت جادهٔ ابریشم قرار دارد و بنا به روایات متعدد، مربوط به دوران اشکانی و یا هخامنشی است. تا اواخر دوره قاجار، ارگ بم همچنان مسکونی بوده‌است. ارگ بم در تاریخ ۱ فروردین ۱۳۴۵ به شماره ۵۱۹ در فهرست آثار ملی و شهر بم با عنوان بم و منظر فرهنگی آن در ژوئن ۲۰۰۴ در فهرست آثار میراث جهانی به ثبت رسیده‌اند.

ارگ بم بزرگترین بنای خشتی جهان است که از لحاظ عظمت و زیبایی با دیوار چین مقایسه می‌شود اما متأسفانه در زلزله دی ماه سال۱۳۸۲ این بنای بی نظیر آسیب جدی دید

مأموریت بازسازی ارگ بم که نماد مقاومت مردم بم لقب دارد به ۱۲ کشور خارجی از جمله ایتالیا، آلمان، فرانسه، ژاپن و دیگر کشورهای عضو میراث جهانی یونسکو سپرده شد.

تل آتشین دارستان بم

طی کاوشهای اخیر که در بخش دارستان انجام گرفت نشانه‌هایی از دوران نوسنگی کشف شده که به هزاره هفتم قبل از میلاد مسیح می‌رسد به طوریکه می‌تواند تکمیل کننده حوزه فرهنگی هلیل که مربوط به هزاره سوم قبل از میلاد است باشد. سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری پیرامون مطالعات تخصصی این متحول گر تاریخ بشریت گمانه زنی و لایه نگاری با مسئولیت دکتر گاراژیان و دکتر مختاری اقداماتی را انجام داده‌است. نشانه‌های دیگری از این دوران در فلسطین وجود دارد که از جمله تفاوتهای آن با آثار به دست آمده در بم می‌توان به وجود سفال در منطقه دارستان بر خلاف فلسطین اشاره نمود.

هتل‌ها و مراکز اقامتی

• هتل ۴ ستاره پارسیان آزادی
• هتل ۴ ستاره ارگ جدید
• هتل ۳ ستاره ارم
• هتل ۳ ستاره کورش
• هتل ۲ ستاره جهانگردی بم
• هتل ۵ ستاره ارگ (در حال ساخت)
• مهمانپذیر ۱ ستاره جهانگرد

صنعت و اقتصاد

ارگ جدید و منطقه ویژه اقتصادی

منطقه ویژه اقتصادی ارگ جدید، با هدف ایجاد و توسعه زمینه‌های لازم برای فعالیتهای کارامد صنعتی، جذب فناوری‌های نوین و افزایش زمینه‌های اشتغال از طریق جلب و هدایت سرمایه‌گذاری داخلی و خارجی در دهه فجر سال ۱۳۷۶، تأسیس و رسماً کار خود را آغاز کرد. مساحت این منطقه بالغ بر ۱۱۰۰هکتار است که در فاصله ۱۰ کیلومتری شرق شهرستان بم (در جاده بم -زاهدان) در استان کرمان واقع شده‌است. این منطقه قبل از پیوستن به مناطق ویژه اقتصادی، سرمایه‌گذاری خارجی را از طریق همکاری با شرکت خودروسازی دوو کره جنوبی جذب و به تدریج زمینه لازم را برای فعالیت سایر شرکتها فراهم نمود.

براین اساس، با مشارکت وسرمایه گذاری‌های گسترده انجام شده و همت متخصصان داخلی، در حال حاضر منطقه ویژه اقتصادی ارگ جدید، تنها منطقه ویژه اقتصادی تخصصی در زمینه صنایع خودروسازی، قطعه سازی و صنایع وابسته به آن درکشور محسوب می‌شود به طوریکه در حال حاضر چندین مدل از خودروهای تولیدی در کشور توسط شرکتهای حاضر در این منطقه ساخته می‌شود. شرکت عمران ارگ بعنوان سازمان مسئول منطقه ویژه اقتصادی ار گ جدید به منظور تحقق بخشیدن به توسعه فعالیتهای صنعتی، اقتصادی و گردشگری از ابتدای تأسیس بخش عمده‌ای از فعالیت خود را در این منطقه آغاز کرد. از جمله اقدامات این شرکت ایجاد زیر ساختها و امکانات پشتیبانی مورد نیاز از قبیل احداث ترمینال اختصاصی درفرودگاه بم، تأسیس ترمینال مسافری و باربری، راه آهن و انبارهای مجهز کالا، تأمین آب، برق و مخابرات، ساخت هتلها، امکانات ورزشی، تفریحی، آموزشی و سایر تسهیلات بوده‌است که علاوه بر فراهم آمدن زمینه‌های لازم برای توسعه پیش از پیش سرمایه‌گذاری‌های صنعتی، امید می‌رود تا این منطقه با توجه به پتانسیل‌های لازم در آینده‌ای نزدیک به یکی از قطبهای توریستی و تفریحی کشور نیز تبدیل شود.

صنایع خودروسازی

• خودروسازان بم
• گروه خودرو سازی مدیران خودرو
• گروه خودروسازی کرمان موتور
• گروه خودرو سازی راین
• ارگ دیزل
• بم خودرو

و بیش از ۲۰ کارخانه تولید قطعات خودرو

زمین‌لرزه بم

نوشتار اصلی: زمین‌لرزه بم

قلعه بعد از زلزله

تصویر ماهواره‌ای بم

زمین‌لرزه بم، زمین‌لرزه‌ای بود به شدت ۶٫۶ ریشتر که در ساعت ۵:۲۸ بامداد ۵ دی ۱۳۸۲ شهر بم را لرزاند. کشته‌شدگان این زمین‌لرزه در آمارهای مختلف، بین ۵۲٬۰۰۰ تا ۷۰٬۰۰۰ نفر بیان شده‌اند. (در آمار رسمی ۵۲٬۰۰۰ قربانی، ۳۰ هزار مجروح و بیش از صدهزار نفر بی‌خانمان) همچنین در این زمین‌لرزهٔ ویرانگر، ارگ تاریخی بم تا حدود زیادی تخریب شد.

مشاهیر و شخصیت‌ها

• ایرج بسطامی
• داریوش رفیعی
• کوروس سرهنگ‌زاده
• مهدی بهزادپور
• محمدعلی علومی
• طیان ژاژخای (طیان بمی)

مکان‌های تفریحی و گردشگری

• مجموعه قلعه شادی
• دشت بهشت
• رودخانه آدوری
• منطقه ییلاقی دهبکری
• پیست آفرود کپوت
• پارک ۲۲ بهمن
• ارگ جدید
• باغ رستوران البرز

دانشگاه‌ها و مراکز آموزش عالی

بم شهری دانشگاهی است. دانشگاه‌های این شهر به شرح ذیل است:

• دانشگاه علوم پزشکی بم
• دانشگاه پیام نور واحد بم
• دانشگاه آزاد اسلامی واحد بم
• مجتمع آموزش عالی بم
• دانشکده فنی علی بن ابیطالب بم
• دانشگاه جامع علمی کاربردی بم
• دانشگاه علوم بهزیستی بم
• مرکز مخاطرات زمین شناختی بم.

جستارهای وابسته

• خرمای مضافتی بم
• پده (بم)

منابع

• بختیاری، سعید. اطلس گیتاشناسی استان‌های ایران. چاپ یکم. تهران: مؤسسه جغرافیایی و کارتوگرافی گیتاشناسی، ۱۳۸۳ خورشیدی. شابک: ‎ISBN 964-342-165-1‏.