زبان آسی
آسی | |
---|---|
Ирон æвзаг (ایرُن اَوزاگ) | |
زبان بومی در: | روسیه (اوستیای شمالی-آلانیا), اوستیای جنوبی (partially recognized), گرجستان, ترکیه |
قومیت | مردم آسی |
تعداد گویشوران
|
e18 |
شکلهای اولیه
|
|
گویشها | |
الفبای سیریلیک (Ossetian alphabet) خط گرجی (c. 1820–1954) الفبای لاتین (1923–1937) |
|
وضعیت رسمی | |
زبان رسمی در
|
اوستیای جنوبی |
کدهای زبان | |
ایزو ۶۳۹-۱ | os |
ایزو ۶۳۹-۲ | oss |
ایزو ۶۳۹-۳ | oss |
گلاتولوگ | osse1243 [۲] |
زبانشناسی | 58-ABB-a |
Ossetian text from a book published in 1935. Part of an alphabetic list of proverbs. Latin script.
|
|
آسی یا اوسِتی یا اُسِّتی (به زبان آسی: Ирон ایرُن، یا ирæтты æвзаг ایرَتّی اَوزاگ (به معنی زبان مردم آسی) [۱]) یکی از زبانهای ایرانی شاخهٔ شرقی است که امروزه در قفقاز در منطقهای میان روسیه و گرجستان صحبت میشود. آسی و تاتی تنها زبانهای ایرانی هستند که به صورت بومی در بخشی از قاره اروپا رایجاند.[۳]
گویندگان این زبان قسمتی در جمهوری اوستیای شمالی-آلانیا و قسمتی در جمهوری گرجستان که ناحیه خودمختار اوستیای جنوبی خوانده میشود، سکونت دارند. گویشی که بیشتر جنبه ادبی دارد «ایرونی» است. زبان آسی را دنباله زبان سکائی باستان میشمارند. شماره گویشوران به این زبان، در حدود ۷۰۰ هزار نفر است که عمدتاً در آلان سکونت دارند. همچنین شماری از گویشوران زبان آسی در کشور ترکیه بسر میبرند. زبان آسی وامواژههایی از زبانهای گرجی و روسی در درون خود دارد.
گویشها[ویرایش]
دو گویش اصلی زبان آسی، گویش ایرونی در خاور اوستیا و دیگوری (دیغوری) در باختر آن میباشند. بیشتر آسها به گویش ایرونی سخن میگویند که گویش ادبی هم به شمار میآید. غیرازاین دو گروه یک لهجه آسی دیگر هم در مجارستان وجود داشته که بدان یاسی (jassic) میگفتهاند. زبان یاسی اگرچه از میان رفته اما یاسیها هنوز در مجارستان زندگی میکنند. درکل شمار گویشوران آسی زبانِ لهجه ایرونی بیش از لهجه دیگوری است و از این رو لهجه معیار آسی نیز بهشمار میآید. اخیراً آثار و نوشتههایی نیز به گویش دیگوری ترجمه شدهاست. گویشوران دیگوری بیشتر در غرب اوستیا زندگی میکنند و ایرونی لهجه شرقیتر این زبان است.
گویش دیگوری به لحاظ تغییرات زبانی نسبت به همتای خود تا اندازهای قدیمی تر و کهنتر بنظر میرسد. تفاوتها حتی در نظام شمارشی بیستگانه دیگوری در مقایسه نظام دهگانی ایرونی وجود دارد و اختلافهایی در صرف و نحو افعال نیز دارند با این حال هردو گویشهایی از یک زبان واحد شمرده میشوند و خود نیز بر این اعتقاد هستند.
تاریخچه[ویرایش]
از زبان آسی در دورهٔ باستان اثری در دست نیست. در دورهٔ کلاسیک و میانه از زبان سکایی غربی جدا میگردد. نزدیکی این زبان با پشتو و یغنابی این رااثبات میکند. اولین اثر بجای مانده از این زبان در دورهٔ کلاسیک نبشتار سنگ قبری در قفقاز است که به خط یونانی. این زبان تنها زبان ایرانی جدید است که از زبان فارسی تأثیر نپذیرفتهاست. آسی زبانان نماینده امروزی زبان قدیم اسکیتها محسوب میشوند. این زبان که از زبانهای ایرانی شرقی بشمار میرود با زبانهای پامیری و زبان پشتو نزدیکی فراوان دارد. زبان آسی بهمراه زبانهای تاتی، تالشی و کردی زبانهای ایرانی رایج در قفقاز محسوب میشوند. آسیها را بازماندگان ماساژتها و سرمتیها نیز دانستهاند که همگی تیرههای سکایی بودهاند. در دورههای متاخر آثاری از زبان آسی میانه به خط لاتین یا یونانی بدست آمدهاست که همگی تحت تأثیر زبان یونانی بودهاند. همچنین مطالعه آثار میانه آسی نشان میدهد که این زبان آموزه دارای دگرگونی آواشناسی شدهاست و آواهای این زبان تحت تأثیر زبانهای قفقازی تا حد زیادی تغییر یافتهاند. همچنین آسیهای مهاجر در مجارستان نیز آثاری به این بان خلق کرده و گویشی ویژه برای خود داشتند.
ادبیات و نگارش[ویرایش]
این زبان از آنجا که از خانوادهٔ زبانهای ایرانی است شباهتهایی با فارسی دارد. ابایف زبانشناس شوروی سابق بیان داشته باوجود شباهتهای موجود میان آسی با زبانهای قفقازی در اثر ممارست در طول تاریخ، زبان آسی ویژگی خودرا به عنوان یک زبان ایرانی نگاه داشتهاست؛ و این در ریشهیابی واژهها و ساخت دستوری به چشم میآید.[۴]
خط در این زبان هم سرگذشت طولانی ندارد. عنوان شد که در قرون میانه سنگ قبری آسی با الفبای یونانی بهدست آمد. پس از غلبه روسها در قفقاز الفبای روسی در آنجا گسترش یافت. نخستین کتاب آسی با الفبای سیریلیک در سال ۱۷۹۸ بنام توضیح المسائل پدر روحانی گای در مسکو منتشر شد. در ابتدای قرن نوزدهم ایوان یالغوزیژه متون کهن کلیسایی را از گرجی به آسی ترجمه نمود و به خط گرجی با اندکی تغییرات به چاپ رساند.[۵] اولین نشریه آسی بنام ایرون گازت به سال۱۹۰۶ در ولادی قفقاز به چاپ رسید. در همان دوران ادبیات نوین آسی در روسیه پایهگذاری شد. بنیانگذار ادب آسی کاستاختاگوروف میباشد.[۶] تا پیش از فروپاشی اتحاد شوروی دو نشریه روزانه آسی چاپ میشد: ۱- راست زیناد (راستی) در شمال و ۲- خورزرین (بهمعنی: خورشید زرین یا آفتاب طلایی یا رنگینکمان) که در کل به داستانها و اشعار معاصر اوستی علاقه نشان میدهند.
واژگان[ویرایش]
واژگان زبان آسی به دلیل اینکه از گروه زبانهای ایرانی شمال شرقی میباشد بیش از هر زبان دیگری شبیه گویشهای مختلف پامیری و یغنابی و نیز پشتو میباشد. وامواژههای زبانی دیگر و تغغیرات آوایی به دلیل همجواری با زبانهای غیر ایرانی در واژه شناسی آسی دخیل بودهاست اما از نظر واژگان همچنان ویژگی ایرانی خود را حفظ نمودهاند. زبان آسی مانند زبان فارسی فاقد جنس و تثنیه میباشد. ضمائر مالکی مانند گویشهای کناره دریای خزر در ایران پیش از اسم و مضافٌالیه پیش از مضاف میایستد. گاهی جملات با گروههای اسمی همراه میشود.
معنی | آتش | ماه | نو | مادر | خواهر | شب | بینی | سه | سرخ | زرد | سبز | گرگ |
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
ترجمه به زبانهای دیگر | ||||||||||||
آسی | арт art |
мæй mæj |
нæуæг næwæg |
мад mad |
хо xo |
æхсæв æxsæv |
фындз fyndz |
æртæ ærtæ |
сырх syrx |
бур bur |
цъæх ts'æx |
бирæгъ biræh |
سنسکریت | agni/atar | māsa | nava | matar | svasā | rātri | nāsa | traya | rudhira | peeta | vrkis | |
پشتو | اور or |
میاشت mjāšt |
نوی nəwai |
مور mōr |
خور xōr |
شپه špa |
پوزه pōza |
درې drē |
سور sur |
ژړ žəṛ |
شین šin |
لېوه lewə |
هندی | āg | mahīna | nayā | mā | behn | rāt | nāk | tīn | lāl | pīlā | harā | bheyrryā |
انگلیسی | fire | month | new | mother | sister | night | nose | three | red | yellow | green | wolf |
آلمانی | Feuer | Monat | neu | Mutter | Schwester | Nacht | Nase | drei | rot | gelb | grün | Wolf |
لاتین | ignis | mēnsis | novus | māter | soror | nox | nasus | trēs | ruber | flāvus، gilvus | viridis | lupus |
فرانسه | feu | mois | nouveau | mère | sœur | nuit | nez | trois | rouge | jaune | vert | loup |
ایتالیایی | fuoco | mese | nuovo | madre | sorella | notte | naso | tre | rosso | giallo | verde | lupo |
اسپانیایی | fuego | mes | nuevo | madre | hermana | noche | nariz | tres | rojo | amarillo | verde | lobo |
کاتالان | foc | mes | nou | mare | germana | nit | nas | tres | roig / vermell | groc | verd | llop |
رومانیایی | foc | luna | nou | mamă | soră | noapte | nas | trei | roşu | galben | verde | lup |
یونانی | φωτιά fotiá |
μήνας minas |
νέος neos |
μητέρα mitera |
αδελφή adhelfi |
νύχτα nihta |
μύτη miti |
τρία tria |
ερυθρός erithros |
κίτρινος kitrinos |
πράσσινος prassinos |
λύκος likos |
لیتوانیایی | ugnis | mėnuo | naujas | motina | sesuo | naktis | nosis | trys | raudona | geltona | žalias | vilkas |
بلغاری | огън ogən |
месец mesets |
нов nov |
майка maika |
сестра sestra |
нощ nosht |
нос nos |
три tri |
червен cherven |
жълт zhălt |
зелен zelen |
вълк vălk |
روسی | огонь ogón’ |
месяц miesyats |
новый novyi |
мать mat' |
сестра siestra |
ночь noch' |
нос nos |
три tri |
красный، рыжий krasnyi، ryzhyi |
жёлтый zholtyi |
зелёный zielionyi |
волк volk |
پرسشواژهها[ویرایش]
- чи (چی) - کی؟، چه کسی؟
- цы (تسی) - چه؟
- кæд (کَد) - کِی؟
- кæм (کَم) - کجا؟
- цæмæн (تسَمَن) - چرا؟
- куыд (کوید- Kwid) - چطور؟
- куыд æгъдауæй (کوید اَهداوَی- Kwid əhdawəy) - چگونه؟
- цал (تسال) - چند؟
- кæцы (کَتسی) - کدام؟
منابع[ویرایش]
- ↑ Windfuhr 2013.
- ↑ Nordhoff, Sebastian; Hammarström, Harald; Forkel, Robert; Haspelmath, Martin, eds. (2013). "Ossetian". Glottolog 2.2. Leipzig: Max Planck Institute for Evolutionary Anthropology.
- ↑ Dorren, Gaston, and Jenny Audring. 2012. Taaltoerisme: feiten en verhalen over 53 Europese talen. Schiedam: Scriptum.
- ↑ Abaev, V. I. A Grammatical Sketch of Ossetic translated by Stephen P. Hill and edited by Herbert H. Paper, 1964
- ↑ رودیگر اشمیت. راهنمای زبانهای ایرانی. ص۷۴۶.
- ↑ تاریخ زبان فارسی. دکترابولقاسمی. تهران. نشرسمت. ۱۳۷۳
- رودیگر اشمیت. راهنمای زبانهای ایرانی. جلد دوم. ترجمه حسن رضایی باغ بیدی و همکاران. تهران. نشر ققنوس. چاپ دوم. ۱۳۸۷
- ویکیپدیای انگلیسی.
پیوند به بیرون[ویرایش]
|
|
|
الگو:کد زبانهای معرفیشده در ایزو ۶۳۹–۳ که حرف اول عنوان بینالمللی آنها حرف O است
|