بساک

بُساک، یکی از طوایف بختیاری ایل ساکی است ، که در جنوب غربی ایران و در استان‌های خوزستان، لرستان و چهارمحال و بختیاری ساکن می‌باشند.

با توجه به ساختار اجتماعی ایل بختیاری، از دو شاخه هفت‌لنگ و چهارلنگ تقسیم می‌شود، که چهارلنگ از ۵ باب یا شعبه و هفت‌لنگ نیز از ۴ باب تشکیل شده‌است. طایفه بساک از شاخه چهارلنگ و از باب میوند می‌باشد و رئیس این طایفه، بهرام خان ضرغامی بوده است.

پیشینه

خاستگاه قبلی طایفه بساک در میانکوه بختیاری، نزدیک تنگ پنج، تا خوزستان و ماهرو، قسمت‌های زیادی از مناطق زز و ماهرو بوده است.

در حدود ۲۵۰ تا ۳۰۰ سال پیش، بعد از درگیری که میان طوایف مختلف بختیاری بوجود می‌آید، بخش اعظم از جمعیت طایفه بساک، به سمت بربرود کوچ می‌کنند، این منطقه قبلاً جایگاه گرجی‌ها و ارامنه بوده است. البته تعدادی از تیره گرگی‌وند و بهمنی، هنوز هم در بخش‌های زز و ماهرو، در روستاهای تاور، کدیور، چال، کونکره، گلی چاس، بنگ، برگ و زیبا، در کنار طوایف ایسوند و عبدالوند زندگی می‌کنند.

مهاجرت چهارلنگ به هفت‌لنگ، یا غرب به شرق و بلعکس، در نگاهی به تاریخ به روشنی در همه اقوام بختیاری پیداست، زیرا کوچ و مهاجرت‌های مختلف و مستمر در کتاب‌های تاریخ بخوبی بیان شده است؛ بنابراین کوچ و مهاجرت، بطور طبیعی یک نوع تنوع (دست یافتن به چراگاه‌های تازه) یا گریز از درگیری‌های درون طایفه‌ای یا سیاسی بوده است. از طوایف چهارلنگ و بویژه میوند، عدهٔ بسیاری بسمت طوایف دیگر کوچ کرده و ساکن شده‌اند و گاه هویت اصلی خود را کنار نهاده و تحت هویت طایفهٔ جدید درآمده‌اند.

از طایفه بساک هم مهاجرینی به سایر طوایف بختیاری از جمله شهرستان مسجدسلیمان کوچ کرده‌اند و در استخدام شرکت نفت مسجدسلیمان درآمده و بتدریج در سایر نواحی نفت‌خیز و صنعتی مشغول بکار شدند. در اطراف الیگودرز، «بردشیر» یا شیرسنگی و سنگ قبرهایی موجود است، که تاریخ دفن، مشخصات و نوشته‌های روی آنها گواهی مالکیت و سکونت دیرینه طایفه بساک و بویژه تیرهٔ ملک‌محمودی (مَذی مهمیذ) را ۷۰۰ الی۸۰۰ سال در این خطه نشان می‌دهند.

تقسیمات

بساک یکی از طوایف بزرگ ایل میوند، از چهارلنگ، بختیاری است، که بر پایه ساختار اجتماعی ایل بختیاری، باب میوند شامل ۵ طایفه می‌باشد، که عبارتند از: بساک، عبدالوند، حاجیوند، پولادوند و ایسوند.

علیقلی خان سردار اسعد، در کتاب تاریخ بختیاری طایفه بساک را بُسحاق نوشته و شعبات آن را: ملک محمودی، بزی، گرگیوند، جلیلوند، خان قائد، آدینه‌وند، شهریس‌وند، خانه صلاتین، اتابک و صوفی ذکر کرده است.

گروهی نیز طایفه بساک را مشتمل بر ۲۴ تیره می‌دانند.

طایفه بساک به دو شاخه یا در اصطلاح بختیاری، به دو تیره اصلی تقسیم می‌شود:

• تیره بساک
• تیره بزی

تیره بساک

تیره بساک از ۱۱ تش تشکیل شده است، که عبارتند از: ۱. جلیل‌وند ۲. جمشیدوند ۳. میرزایی ۴. پوری ۵. ملک محمودی ۶. علی مرادی ۷. شهریس‌وند ۸. سبزی‌وند ۹. میرزاوند ۱۰. قیاس‌وند ۱۱. عالی‌گر

تیره بزی

تیره بزی از ۱۳ تش تشکیل شده است، که عبارتند از: ۱. تشمالون صادقی ۲. کری‌وند ۳. گرگی‌وند ۴. شیخ‌میر ۵. محمد باقری ۶. اتابکی ۷. تودویی ۸. صوفی ۹. کردی ۱۰. پوری ۱۱. خانه صلاتین ۱۲. علی یتیم ۱۳. سارزن

محل زندگی

افراد طایفه بساک در منطقه شرق استان لرستان، غرب استان اصفهان، بخش‌هایی از استان چهار محال و بختیاری و شمال استان خوزستان مستقر هستند.

در گذشته این ایل بین جنوب شهرستان الیگودرز و شمال مسجدسلیمان، ییلاق (سردسیر) و قشلاق (گرمسیر) داشته‌است. کوچندگان بساک، بعد از گذر از کوه‌های صعب العبور زاگرس، رودخانه‌ها و جنگل‌های مسیر کوچ، دراطراف شهرهای دزفول، شوش، شوشتر، گتوند و روستاهای اطراف آنان بطور مال‌نشین در بین مزارع و کنار مراتع سپری می‌کنند.

تیره‌های بساک هم جوار طوایف موگویی، زلکی، سرلک و آسترکی در نواحی شهرستان الیگودرز، از چمن سلطان، صالح صغیر، قاسم‌آباد، سنگ سفید، جو خوش، مشکک،گل بهارشیخ میری شاپورآباد و زَزُم تا کوه‌های ازنا و تمندر بطور گسترده و پراکنده متوطنند.

امروزه پراکندگی این قوم بیشتر در شهرهای صنعتی و فعال چشمگیرتر است و افراد این طایفه در شهرهای تهران،ورامین،اندیشه کرج اصفهان، اراک، خمین، خوانسار، گلپایگان، فریدن، ذاران و شهرهای جنوبی دزفول، اندیمشک، شوشتر، گتوند، مسجدسلیمان، اهواز، روستاهای اطراف این شهرها ساکن و بکار مشغولند.

جستارهای وابسته

• موگویی
• چهارلنگ
• میوند
• شیخ میر

منابع

• سردار اسعد بختیاری. تاریخ بختیاری
• مهرزادقنبری سردار اکبری خرادآذر. سرگذشت ایل چهارلنگ ۱۳۸۶ چاپ اول
• شینی، داریوش. نگرشی بر ایل بختیاری و طایفه شهنی. اهواز: انتشارات معتبر:۱۳۸۵
• قائد مجید بنیادی. شجره نامه قائد شهریسوند