تورفان

تورفان 吐鲁番 高昌区 · قاراھوجا رايونى
District
تورفان 吐鲁番
مناره امین
موقعیت تورفان در نقشه
تورفان 吐鲁番 Location of the district centre in Xinjiang
مختصات: ۴۲°۵۹′ شمالی ۸۹°۱۱′ شرقی
کشور	People's Republic of China
Region	سین‌کیانگ
شهر مرکزی	ولایت تورفان
Township-level divisions	3 subdistricts 2 towns 7 townships
Municipal seat	Laocheng Subdistrict (老城街道)
جمعیت (۲۰۰۳)
• جمعیت	۲۵۴٬۹۰۰
منطقهٔ زمانی	China Standard (یوتی‌سی +۸)
Postal code	838000
پیش‌شماره(های) تلفن	0995

شهرستان تورفان در سین‌کیانگ

تورفان یا تُرفان یا طُرفان شهری واحه‌ای و مرکز ولایت تورفان در شرق ناحیه خودگردان سین‌کیانگ، در کشور چین است.

پیشینه

مناره و مسجد امین

ناحیه تورفان از زمان‌های قدیم هم از جهت اینکه واسطه داد و ستد بین چین و مغرب بود، و هم از لحاظ سیاسی اهمیت داشت. در سده ۲ پ.م این ناحیه امیرنشین بود و در ۶۰ پ.م چینی‌ها این امیرنشین را برانداختند. در هزاره اول میلادی ناحیه تورفان مرکز تمدن پرقدرتی بود که عناصر هندی و ایرانی در آن درهم آمیخته بود. در منابع چینی نام تورفان (بصورت تولوفن) اول بار در سال ۱۳۷۷م، و در منابع فارسی گویا اول بار در حدودالعالم (بصورت تصحیف شده طفقان) و نیز بعدها در جامع‌التواریخ رشیدی ذکر شده است.

اهمیت تاریخی تورفان، اساساً به دوره پیش از اسلامی آن باز می‌گردد. موقعیت تورفان وامدار قرار گرفتنش در مسیر جاده ابریشم است که از زمان باستان تا پایان سده‌های میانی، میان چین و غرب و هند، مبادله تجاری و فرهنگی برقرار می‌کرد. اسلامی شدن جمعیت این شهر و منطقه، بر خلاف بیشتر بخش‌های دیگر دارالاسلام، بعدها و بتدریج از پایان سده چهاردهم میلادی تا اوایل سده شانزدهم میلادی صورت گرفت. به علاوه جز در دوره کوتاهی از سده شانزدهم میلادی و اوایل سده هفدهم میلادی و دوره کوتاهتری در سده نوزدهم میلادی، تورفان اسلامی زیر سیطره غیرمسلمان‌ها، نخست جونگار(زونگار)های بودایی و پس از آن چینی‌ها، بود. این منطقه برای متن شناسان اهمیت ویژه‌ای دارد، زیرا باستان شناسان کشورهای گوناگون، به ویژه آلمان متن‌های ایرانی باستان را در آنجا یافتند.

طومارهای مکشوفه تورفان

در صحرای گوبی در آسیای مرکزی چندین شهر تمام در نتیجه توفان مخصوصی زیر شن رفته و مردم آن شهرها سرزمین خود را رها کرده و از آنجا رفتند و خانه‌های ایشان هم چنان در زیر شن ماند. از اواخر قرن نوزدهم میلادی برخی از مسافران متوجه شدند که کاغذ پاره‌هایی گاهی از زیر شنها بیرون می‌آید و بومیان برخی از آنها را به جای شیشه در و پنجره بکار می‌برند و خطوطی بر آن هست. انجمن جغرافیایی سن پطرزبورگ از سال ۱۸۹۳ تا ۱۸۹۵ در آنجا حفریات علمی کرد و سه سال دکتر کلمنتز فرستاده فرهنگستان علوم روسیه دنباله کار را گرفت و سپس چند تن دیگر از دانشمندان روسی در آنجا کار کردند. جایی که در آن حفریات کردند در شمال تورفان یعنی در جایگاه شهریست که سابقاً به آن کوشان می‌گفتند و مردم محلی به آن " خوچو" و مردم چین به آن "کائو چانگ" می‌گفتند. پس از چندی دولت آلمان دسته‌ای از دانشمندان خود را سه بار پی در پی به آنجا فرستاد. در ۱۹۰۲ هیئتی به ریاست " گرونودل" با اعانه فرهنگستان علوم مونیخ در سال ۱۹۰۴ هیئت دیگری به ریاست "فن لو کوک" به سرپرستی فرهنگستان برلن و در ۱۹۰۵ هیئت سومی به ریاست گرونودل و عضویت فن لو کوک به آنجا رفتند. سرانجام هیئت دیگری از فرانسه به ریاست پول پلیو مأمور این کار شد و نتایج مهمتری بدست آمد. از آن جمله در غاری در "تون-هوانگ" یک جایگاه پنهانی کشف کردند و طومارهای خطی بسیار گرانبها در آن جا یافتند که اکنون در کتابخانه پاریس است. در میان اسنادی که بدست آمده تعدادی متون مانوی است که کارل زالمان دانشمند مشهو روسی و "ف. و. ک. مولر دانشمند آلمانی متون زبان‌های ایرانی آنها را با رنج فراوان خوانده‌اند. در میان طومارهایی که در توئن هوانگ بدست آورده‌اند و مسافران اروپایی نتوانسته‌اند با خود ببرند و دولت چین آنها را به پکن برده و در کتابخانه مخصوصی که در آنجا ترتیب داده گذارده است طومار بزرگی است که تقریباً کامل است و چیزی از آن از میان نرفته است. شاوان و پلیو دانشمندان فرانسوی پی برده‌اند که این طومار یکی از کتابهای مانوی است و تفسیر آنها در مجله آسیایی پاریس منتشر کرده‌اند. اسناد دیگری به پارسی میانه و سغدی و چینی است.

منابع

• سرچشمه تصوف در ایران،سعید نفیسی،چاپ فروغی،1343

پیوند به بیرون

• سفرهای اکتشافی تورفان - دانشنامهٔ ایرانیکا(انگلیسی)