تابران

ولایت توس در قرون پیشین به منطقه‌ای در میان دو رشته کوه بینالود در جنوب و هزار مسجد در شمال اطلاق می‌شده‌است. این ولایت مشتمل بر چهار شهر تابران، رادکان، نوغان و تروغبذ بوده و تابران که اکنون به توس مشهور است در قرن ۴ هجری قمری بزرگترین شهر منطقه محسوب می‌شده‌است. آنچه از تابران توس قدیم بر جای مانده عبارتند از: باروی شهر، ارگ توس، گنبد هارونیه، بقایای مسجد جامع تابران باغ و بنای نوساز آرامگاه فردوسی.

این شهر مولد شاعر شهیر فردوسی توسی است.

حصارکهن دژ تابران توس

بارو یا حصار توس دیوار عظیمی از خشت و گل است که حدود ۶ کیلومتر بر گرد شهر تابران کشیده شده و امروزه در ۲۴ کیلومتری شمال شهر مشهد واقع است. این بخش از شهر در زمان رونق خود دارای ۹ دروازه و ۱۰۶ برج بوده و در حال حاضر ۴ دروازه آن قابل تشخیص است. کهن دژ در گذشته شامل ابنیه حکومتی و عمارات شاهی و… بوده‌است.

بنای هارونیه

این مکان تاریخی در حدود ۶۰۰ متری از آرامگاه حکیم ابوالقاسم فردوسی قرار گرفته و منحصراً خانقاه یا مقبره‌ای است که در سده هشتم هجری بر روی بناهای کهن شهر تابران بنیاد گردیده‌است. در کنار این بنا سنگ سیاهی به عنوان یادبود امام محمد غزالی از عرفای سده پنجم و ششم هجری دیده می‌شود.

بقایای مسجد جامع تابران

در جریان کاوش‌های باستان‌شناسی در ۱۵۰ متری جنوب غربی هارونیه قدیمی‌ترین مسجد موجود در خراسان و یکی از منحصربه‌فردترین مساجد اولیه ایران کشف گردید. بقایای این مسجد با طول ۹۴ متر و عرض ۵۳ متر به سبک شبستانی ستوندار اولیه (خراسانی) ساخته شده و احتمالاً متعلق به اواسط سده پنجم هجری است. امروزه این مکان به صورت یک سایت باستان‌شناسی مورد بازدید گردشگران قرار می‌گیرد.

منابع

• دهخدا و دیگران، علی‌اکبر. «طابران». در لغت‌نامه دهخدا. ۱۳۹۱. بازبینی‌شده در ۹ خرداد ۱۳۹۱.