رامایانا

صحنه‌ای از رامایانا.

رامایانا (دِوَناگَری: रामायण) حماسه باستانی هندوستان است که تقریباً در بین سالهای ۴۰۰ پیش از میلاد تا ۲۰۰ پس از میلاد نگاشته شده‌است. رامایانا که در کنار مهاباراتا، دو منظومهٔ بزرگ حماسی هند را به وجود می‌آورد، رکن مهمی در ادبیات حماسی هند به شمار می‌رود. برخلاف مهاباراتا، رامایانا تنها به داستان‌های رزمی نمی‌پردازد بلکه در میان داستان‌ها، به آموزه‌های دانشمندان و حکیمان هندی و دیدگاه‌های فلسفی و دینی می‌پردازد. نظم رامایانا را به والمیکی نسبت داده‌اند که در حدود سده سوم پیش از میلاد مسیح می‌زیسته و گفته شده که سرودن شعر را بی هیچ پیش زمینه، و به صورتی شهودی و خودجوش آغاز کرده؛ و تلسی داس، شاعر نامدار و صاحب سبک هندی که در حدود سال‌های ۱۵۳۲ تا ۱۶۲۳ میلادی می‌زیسته نیز این منظومه را از زبان سانسکریت به نظم هندی مردمی در آورده‌است.

مهمترین شخصیت‌های این حماسه عبارتند از: راما، سیتا، هانومان، لاکشمانا و بهاراتا. رامایانا که از حیث اهمیت احترام و ارزش همپایه مهاباراتا است حاوی ۲۴۰۰۰ بیت (اشلوکا) می‌باشد و از مهاباراتا به مراتب کوتاه‌تر است. رامایانا از دو واژه «رام»و «اینه» ترکیب یافته که روی هم به معنای «سفر راما» است اما به طور مجازی، سرگذشت رام و آنچه از رخدادها بر سر او آمده را شامل می‌شود.

درون‌مایه

داستان اصلی متعلق به راما، هفتمین تجسم ویشنو، و پسر دشرت پادشاه ایودهیا در هند شمالی است و او در سراسر داستان بعنوان رب‌النوع یاد شده و کارهای دلیرانه و قهرمانانه وی مورد ستایش پیروان دین هندو قرار گرفته‌است. چکیده داستان عبارت است از اینکه: راجه دشرت با دختری جوان از اهالی نواحی غربی هندوستان ازدواج کرده بود. این زن می‌خواست برخلاف سنن دیرینه راجگان بجای پسر ارشد راجه که راما بود پسر خودش را جانشین وی سازد و موفق می‌شود با نیرنگ نقشهٔ خود را عملی سازد. راجه دشرت درنتیجهٔ صدمه این دسیسه مرد و راما همراه زن و یکی از برادرانش به جنگل تبعید شد. راما در جنگل‌های وسط هند بسر می‌برد که راجه سیلان زن زیبایش سیتا را دزدید ولی سرانجام راما پس از جنگ علیه راجه سیلان وی را آزاد ساخت و پس از چهارده سال تبعید به ایودهیا برگشت، حق خودش را دریافت و پادشاه شد و دنیا را از بدی‌ها نجات داد.

جزئیات بیشتر: راما پسر ارشد پادشاه آیودهیا در هند شمالی بود. چون پدرش سالخورده شد، عزم کرد که او را به ولیعهدی خود برگزیند، اما دومین زوجهٔ وی که زنی حلیه‌گر بود، با یادآوری وعده‌ای که شاه قبلاً داده بود، شوهر را واداشت تا پسراورا ولیعهد کند. راما مدت ۱۴ سال در تبعید به سر برد، و با زوجهٔ خود سیتا و برادر خود لاکشمان سر به جنگل گذاشت، و به حمایت مرتاضین پرداخت. پادشاه سیلان، که دیوی بود به نام راوانا، از فعالیت‌های راما خشمگین شد، و سیتا را ربود، و به سیلان برد. راما با یاران خود به سیلان تاخت، و راوانا را به قتل رسانید، و زن و شوهر به هم پیوستند. پس از بازگشت به آیودهیا، راما در میان شور و شعف اتباع خود تاج شاهی بر سر نهاد، و در فرمانروایی او رفاه مادی و معنوی تعالی یافت. چون به سبب سکونت طولانی سیتا در کاخ روانا سخنان ناشایسته‌ای در باب او رایج شده بود، راما به حکم وظیفه و بر خلاف میل خود زوجهٔ خویش را به دیر والمیکی در جنگل فرستاد. در آنجا سیتا دو پسر دوقلو به دنیا آورد، که بعدها والمیکی رامایانا را به آنان آموخت. سرانجام خاندان راما به هم پیوستند.

در رامایانا اطاعت از بزرگان، زندگی کمال مطلوب خانوادگی و پیوندهای خوب خانوادگی درس داده شده‌است. سیتا، نشانهٔ عصمت و عشق به همسر، یکی از قطب‌های قوی این داستان است که همراه با قطب دیگر آن یعنی شوهر و شجاعت و شیدایی او نسبت به وی، منظومهٔ رامایانا را شکل می‌بخشد. این دو همسر که نماد دو انسان برگزیده و کاملند، به مثابهٔ دو رب‌النوع، نزد هندیان مورد ستایش هستند و افسانهٔ عشق و ایثارشان، خاستگاه پیدایش بسیاری باورها و آفرینش‌های هنری بوده‌است. وفاداری لاکشمان نسبت به راما نیز به عنوان فضیلتی اخلاقی مورد احترام و ستایش اهل هند است.

بخش‌ها

این منظومه، بر هفت «کاند» یا «بخش» یا نظایر آن تقسیم شده که هر یک، یکی از رویدادهای مهم داستان را در بر می‌گیرد و آن هفت، عبارتند از:

۱-بال کاند (بخش کودکی رام).

۲-اجودهیا کاندیا (ایودهیا کاند) (بخش تبعید رام).

۳-بن کاند یا ون کاند (بخش زندگی رام در جنگل).

۴-کسکندها کاند (بخش توقف رام در کسکندها).

۵-سندر کاند (بخش رفتن هنومان به لنکا و آتش زدن).

۶-لنکا کاند (بخش جنگ و نبرد).

۷-اوتر کاند (بخش پایانی زندگی رام و تبعید سیتا و...).

به باور برخی از پژوهندگان، گفتار یکم و هفتم، جزو منظومهٔ اصلی نبوده و بعدها به آن پیوست گردیده‌است.

برگردان‌های فارسی

برگی از یک برگردان فارسی رامایانا.

رامایانا از زمان اکبر شاه، ترجمه‌های گوناگون از افراد متفاوت به خود دیده و بارها از زبان سانسکریت به نظم و نثر فارسی در آمده؛ که نسخه‌هایی از آن در هند و ایران و خارج از این دو کشور موجود است. این داستان را در روزگاران گذشته بیش از بیست نفر از سانسکریت به فارسی ترجمه کرده‌اند. از میان اینها، یکی از ترجمه‌های کامل، به امر سنگهه تعلق دارد که با تصحیح امر پرکاش، در لکهنو به چاپ رسیده و نیز در سال ۱۲۵۰ خورشیدی به کوشش عبد الودود اظهر دهلوی در تهران چاپ شده‌است.

دیگر برگردان‌ها:

• عبدالقادر بدایونی بامتثال امر شاهنشاه اکبر در سال ۹۹۵ هجری ترجمه رامایانا را شروع کرد و در سال ۹۹۹ بپادشاه تقدیم نمود: اتمام ترجمه رامایانا موجب کمال خرسندی اکبرشاه گردید.
• ترجمهٔ دیگر بنام رام و سینا که منظوم بوده‌است در زمان سلطنت جهانگیرشاه بوسیله شیخ سعدالدوله مسیح (یا مسیحا)خیرانوی‌پانی‌پتی صورت گرفت.
• ترجمهٔ دیگر در زمان سلطنت جهانگیرشاه بوسیله گردهرداس کالیسته دهلوی بسال ۱۰۳۳ هـ. ترجمه شد و به شاهنشاه وقت هدیه گردید.
• ترجمهٔ دیگر بوسیله دیبی داس کایته در قرن بسال ۱۰۹۷ هـ. توسط چندرمن پسر سری رام انجام گرفت.
• ترجمهٔ دیگر بنام «امربدپرکاش» در زمان سلطنت اورنگ‌زیب عالمگیر در سال ۱۱۱۷ هـ بوسیلهٔ امرسینگ منشی بعمل آمد.
• ترجمهٔ دیگر بوسیله دیبی ددس کایته در قرن یازدهم هجری صورت گرفت.
• ترجمهٔ دیگر که منظوم بود بوسیلهٔ منشی منوهرسینگ در قرن نوزدهم میلادی بوقوع پیوست.
• ترجمهٔ دیگر توسط راجیسوررا و متخلص به اصغر مؤلف کتب عدیده‌ای بفارسی بعمل آمد، و بسال ۱۳۴۳ هـ در مطبع اختر دکن حیدرآباد انتشار یافت.

منابع

• «رامایانا» ‎(انگلیسی)‎. ویکی‌پدیای انگلیسی. بازبینی‌شده در ۲ نوامبر ۲۰۰۸. 
• بختیار، مظفر: برخی از تراجم آثار سانسکریت بفارسی. در: نشریه «معارف اسلامی (سازمان اوقاف)»، فروردین ۱۳۵۰ - شماره ۱۲. (از صفحه ۱۶۳ تا ۱۸۵).
• غنی‌نژاد، فهیمه: رامایانا و آرمان‌ها. در: «کتاب ماه دین». اردیبهشت ۱۳۸۰ - شماره ۴۳. (از صفحه ۱۳ تا ۱۴).