دنی دیدرو

دنی دیدرو

Diderot, by Louis-Michel van Loo, 1767.
زاده	۵ اکتبر ۱۷۱۳(1713-10-05) لانگر، Champagne, France
درگذشته	۳۱ ژوئیه ۱۷۸۴ میلادی (۷۰ سال) Paris, France
دوره	عصر روشنگری
منطقه	Western philosophy
مکتب	Encyclopédistes
مهمترین علایق	Science, Literature, Philosophy, and Art
متأثر از ارسطو باروخ اسپینوزا جان لاک ولتر میگل د سروانتس لورنس استرن نیکولو ماکیاولی ساموئل ریچاردسون آیزاک نیوتن لوکرتیوس رنه دکارت
اثرگذار بر اتین بونو دو کندیاک بارون دولباخ یوهان ولفگانگ فون گوته میلان کوندرا گونتر گراس Jacques Barzun کارل مارکس
امضا

دنی دیدرو، ۱۷۸۴–۱۷۱۳

دُنی دیدرو (به فرانسوی: Denis Diderot)‏ (۵ اکتبر ۱۷۱۳ لانگر - ۳۱ ژوئیه ۱۷۸۴ پاریس) نویسنده و فیلسوف فرانسوی عصر روشنگری است.

زندگی‌نامه

دنی دیدرو در ۵ اکتبر ۱۷۱۳ در لانگر فرانسه چشم به جهان گشود. پدرش در زمینه ساخت و فروش آلات برنده فعالیت داشت و در تجارت مردی موفق بود. دیدرو تحصیلات اولیه خود را نزد عالمان فرقه یسوعی طی کرد و در همین دوره بود که به مطالعه کتاب علاقه‌مند شد و در این میان آثار کلاسیکی مانند هوراس و هومر نزد او محبوبیتی خاص پیدا کرد. دیدرو در سال ۱۷۳۲ با اخذ درجه فوق لیسانس در رشته ادبیات و فلسفه از دانشگاه پاریس فارغ‌التحصیل شد و با اینکه پدرش او را به تحصیل در رشته پزشکی و حقوق توصیه می‌کرد او اکثر وقت خود را صرف مطالعه کتاب و تفریحات شبانه می‌کرد. با توقف حمایت‌های مالی پدر، دیدرو به ناچار در دفتر کار وکیلی به نام کلمان دوریس مشغول به کار شد و با گذشت دو سال کار در دفتر وکالت را رها و در یک کتابفروشی کار خود را آغاز کرد. پس از ۱۰ سال زندگی به سبک و سیاق خود در سال ۱۷۴۳ با آنتوانت شامپیون ازدواج کرد و برای تأمین مالی خانواده به ترجمه متون ادبی از زبان انگلیسی به فرانسه روی آورد.

پس از چندی زندگی مشترک آنها طعم تلخی به خود گرفت که سرآغاز آن جمله‌ای بود که آنتوانت بر زبان آورد: «من کتابی را که در تعالی روح آدمی تأثیری نداشته باشد حاضر نیستم حتی لمس کنم»؛ و دیدرو در مقابل برای تغییر عقیده او تنها آثار ادبی سطح پایین را برایش می‌خواند. در خلال همین کش و قوس بود که دیدرو دل به بانوی دیگری به نام مادلن دو پوئیزیو باخت که نویسنده‌ای توانا بود و بهترین اثرش با نام شخصیت‌ها طی رابطه‌اش با دیدرو پدید آمد. در طول تمام این دوران او رابطه‌ای نامشروع با سوفی والاند داشت که تا پایان عمرش ادامه پیدا کرد و نامه‌های او به «سوفی» به عنوان مستندترین مدارک زندگی شخصی او به شمار می‌رود که حاوی اطلاعات مهمی دربارهٔ طرز تفکر شخصی و همچنین اندیشه‌های آن دوره است.

دیدرو که از اوایل دهه ۴۰ به عنوان مترجم کار خود را آغاز کرده بود در طول این دوران «دیکشنری پزشکی» رابرت جیمز و آثار متنوع دیگری را به زبان فرانسه برگرداند. در سال ۱۷۴۶ او کتابی فلسفی نگاشت که مجموعه‌ای از کلمات قصار و حکیمانه نیز به شمار می‌آید. تمام نسخه‌های این کتاب به واسطه عقاید ضدمسیحی آن به دست پارلمان پاریس سوزانده شد. دیدرو در سال ۱۷۴۹ در کتابی با عنوان نامه یک کور به طرح پرسشی دربارهٔ وجود خدا پرداخت و به همین دلیل سه ماه به زندان افتاد. در ژوئیه ۱۷۴۹ با پُر شدن زندان باستیل او را به زندان دیگر در وینسنس منتقل کردند. دیدرو در جایی می‌نویسد: «فاصله بین تعصب و بربریت گامی بیش نیست.»

«دیدرو» دوستان فیلسوف زیادی داشت که بهترین آنها ژان ژاک روسو بود که دوستی این دو در سال ۱۷۵۷ پایان یافت. دنی دیدرو در ۳۱ ژوئیه ۱۷۸۴ از بیماری نفخ و ورم در پاریس درگذشت. او اندیشمند یکتای قرن خود بود که شهرتش در سایه نبوغ اندیشمندان معاصرش ولتر و روسو تاحدی رنگ باخت.

پروِژه دائرةالمعارف

آنسیکلوپدی، یا لغتنامه روشمند علوم، هنرها و صنایع (Encyclopedia, or a Systematic Dictionary of the Sciences, Arts, and Crafts) از آثار تأثیرگذار دیدرو است. او از اوایل سال ۱۷۴۵ تا اواخر ۱۷۷۲ به عنوان سردبیر و سرپرست گروه تدوین کننده دائرةالمعارف جامع مشغول به کار بود. در اوایل از همکاری ریاضی‌دان هم دوره خود ژان لو رُن دالامبر نیز بهره‌مند بود که بعدها با اعلام اینکه ریاضیات از زیست‌شناسی و علوم دیگر مهم تر و ریشه دارتر است از گروه کناره گیری کرد. مقدمه‌ای که دالامبر بر این دانشنامه نوشته‌است از اسناد مهم دوره روشنگری محسوب می‌شود. دنی دیدرو بیش از ۲۶ سال از عمر خود را صرف این اثر عظیم ۲۸ جلدی کرد و در نهایت ۱۷ جلد آن به صورت متن و ۱۱ جلد آن شامل تصاویر منتشر شد که به معرفی دستاوردهای گوناگون بشر در طول تاریخ می‌پردازد. در کنار اطلاعات مختصر و مفیدی که در این مجموعه در زمینه تمام علوم نظری آمده‌است در بخش دیگر نویسنده به مخالفت با قدرت و صلاحیت رهبری کلیساهای کاتولیک می‌پردازد. آثار ادبی، عقیدتی و فلسفی دیدرو به واسطه اندیشه‌های متفاوتش با آنچه در آن روزگار متداول بود یا قبل از انتشار ضبط می‌شد یا سوزانده می‌شد؛ از همین رو او اشتیاقی برای انتشار آن دسته از آثارش که به بیان اندیشه‌هایش می‌پرداخت نداشت؛ تا جایی که بسیاری از نوشته‌هایش پس از مرگش پیدا و منتشر شدند. او در یکی از آثار خود به شدت از سیاست‌های استعماری و برده داری روزگار خویش انتقاد می‌کند و به همین واسطه کتابش تا ۴۰ سال در انتظار انتشار می‌ماند.

این فیلسوف بزرگ در سال ۱۷۶۵ تمام کتابخانه خود را به کاترین دوم امپراتور روسیه فروخت. کاترین بهایی سخاوتمندانه و بیش از انتظار دیدرو پرداخت و مقرر نمود کتابخانه در زمان حیات دیدرو در اختیار خود او باقی بماند و تنها پس از مرگش به سن پترزبورگ منتقل گردد. دیدرو سال ۱۷۷۳ سفری یکساله به سن پترزبورگ کرد تا شخصاً از کاترین دوم تشکر کند و در طرح اولیه دانشگاه بزرگ روسیه شرکت کند.

منتخبی از آثار

برای دیدن لیست کامل آثار به فهرست کامل آثار به زبان انگلیسی رجوع کنید.

• آنسیکلوپدی ۱۷۵۰–۱۷۷۲
• ژاک قضا و قدری و اربابش (Jacques the Fatalist) رمانی است که بین سال‌های ۱۷۶۵–۱۷۸۰ نوشته شده‌است.
• برادرزاده رامو (Rameau's Nephew) گفتگویی است خیالی با محتوای فلسفی که بین سال‌های ۱۷۶۱ و ۱۷۷۲ میلادی نوشته شده‌است.

در زبان فارسی

• ژاک قضا و قدری و اربابش، ترجمه مینو مشیری، ۱۳۸۶
• راهبه، ترجمه گیورگیس آقاسی
• برادرزاده رامو، ترجمه احمد سمیعی گیلانی
• هنرپیشه کیست، ترجمه احمد سمیعی گیلانی، انتشارات فرانکلین، ۱۳۴۷

منابع

• چهره‌های تاریخ: دنیس دیدرو
• Diderot: Political Writings (Cambridge Texts in the History of Political Thought) by Denis Diderot, John Hope Mason, and Robert Wokler, Cambridge University Press، ۱۹۹۲

پیوند به بیرون

http://www.siasatrooz.ir/CNewsRDetail.aspx?QSCNDId=57248&QSDNId=777-دنی دیدرو، فیلسوف یا طنز پرداز؟ -حامد سعیدی راد

• درک دیرهنگام کشف‌های کهنه شده یا مردن بدون دیدرو و رابله
• جستاری موازی درباره ابر متن و ژاک قضا و قدری و اربابش