صلح حدیبیه

صلح حدیبیه پیمانی است که پیامبر اسلام و پیروان او از مدینه با بت‌پرستان قریش بستند. این پیمان در سال ۶۲۸ پس از میلاد برابر با ذوالقعده ۶ هجری بسته شد.

پیشینه

محمد، پس از انجام چند جنگ با قبایل بت‌پرست اطراف یثرب، مدتی را در آن شهر ماند؛ آن‌گاه به همراه عده‌ای از پیروانش برای به‌جا گزاردن عمره راهی مکه شد. محمد، در نزدیکی عسفان با افرادی از بنی‌خزاعه برخورد، و ایشان محمد را آگاهانیدند که سران قریش نیروهای خود را گردآورده و خواسته‌اند از ورود مسلمانان به مکه جلوگیری کنند. آنان همچنین خالد پسر ولید را با ۲۰۰ سوار تا کراع‌الغمیم فرستادند. محمد از این‌جا مسیر خود را تغییر داد و در نقطه‌ای به نام حدیبیه فرود آمد. خالد نیز به سمت حدیبیه حرکت کرد و در روبه‌روی مسلمانان موضع گرفت. قریش، در مدت اقامت محمد در حدیبیه، ۴ نماینده نزد وی فرستادند. این ۴ نماینده به نام‌های بدیل خزاعی، مکرز، حلیس بن علقمه و عروة بن مسعود ثقفی به مذاکره با محمد پرداختند اما این مذاکرات نتیجه ای نداشت و به صلح نینجامید

نمایندگان محمد در بین قریش

محمد عثمان بن عفان را به مکه فرستاد تا نماینده او در آن شهر باشد. عثمان در پناه ابان بن سعید وارد مکه شد و پیام محمد را به سران قریش رسانید. پس از چندی، گروهی این خبر را به محمد رسانیدند که عثمان کشته شده‌است. محمد نیز از همگان زیردرختی به نام سمره بیعت گرفت. این بیعت به بیعت رضوان مشهور شد. پس از چندی، روشن شد که عثمان کشته نشده‌است؛ هم‌زمان با بازگشت عثمان نماینده پنجم قریش به نام سهیل بن عمرو فرمان یافت به سوی پیامبر برود و پیمان‌نامه صلحی را با وی امضا کند و قرارداد چنین باشد که محمد امسال به مدینه بازگردد و سال دیگر به مکه بازآید.

مفاد صلح‌نامه حدیبیه

• قریش و مسلمانان پیمان می‌بندند که در ده‌سال، با یک‌دیگر نجنگند و به یک‌دیگر شبیخون نزنند.
• هرگاه فردی از مکه از میان قریش بگریزد و به مسلمانان پناه آورد، محمد باید او را به قریش بازگردانند، ولی اگر یکی از مسلمانان به سوی قریش گریخت، قریش موظف به بازگرداندن او نیست.
• قریش و مسلمانان آزادند با هر قبیله‌ای که خواستند پیمان ببندند.
• محمد و پیروان او بایست این سال به مدینه بازگردند و در سال آینده و سال‌های پس از آن، می‌توانند برای زیارت کعبه به مکه بیایند، به شرط آن‌که سه روز بیشتر در مکه نمانند و سلاحی جز شمشیر در غلاف، به همراه نداشته باشند.
• مسلمانانی که در مکه هستند، به موجب این پیمان، در انجام تکالیف و اعتقادات مذهبی خود آزادند و کسی حق ندارد به آنان آزار برساند و یا آن‌ها را مسخره کند، و یا آنان را به رها کردن آئین اسلام، بازدارد؛ بت‌پرستان قریش نیز در انجام عبادات مذهبی در مدینه آزاد هستند و مسلمانان حق تعرض به آن‌ها را ندارند.
• قریش و مسلمانان پیمان می‌بندند که اموال یک‌دیگر را به رسمیت بشناسند.
• مسلمانانی که از مدینه به مکه وارد می‌شوند، جان و مالشان محترم است و کسی حق تعرض به آنان را ندارد.

نتایج

در سال ششم هجرت، این پیمان صلح سبب انتشار اسلام در بین عربستان و در خارج از مرزهای عربستان شد. محمد، دست به تبلیغات گسترده‌ای زد و حتی برخی از پادشاهان کشورهای بزرگ جهان از جمله هراکلیوس امپراتور بیزانس و خسروپرویز شاه ایران را به اسلام فراخواند. محمد، در سال هفتم هجرت بنا به پیمانی که با قریش بسته بود به مکه رفت و عمره را به‌جای آورد. ۲ سال پس از زیارت اول، محمد موفق به فتح مکه شد.

منابع

• تاریخ اسلام، دکتر علی اکبر فیاض، موسسه انتشارات دانشگاه تهران، سال ۱۳۷۸
• تاریخ تحلیلی اسلام، سید جعفر شهیدی، مرکز نشر دانشگاه تهران ، ۱۳۶۲
• تاریخ سیاسی اسلام، رسول جعفریان، انتشارات دلیل، سال ۱۳۸۰