زبان سانسکریت

Sanskrit
संस्कृतम् saṃskṛtam
The word Sanskrit (संस्कृतम्) written in Devanagari.
بیان	[sə̃skɹ̩t̪əm]
منطقه	Greater India
تعداد گویشوران	14,000  (۲۰۰۱)
تبار:	Indo-European Indo-Iranian Indo-Aryan Sanskrit
سامانه نوشتاری	No native script. Written in Devanāgarī, various Brāhmī-based alphabets, and Latin script
وضعیت رسمی
زبان رسمی در	هند, اوتاراکند one of the 22 scheduled languages of India
کدهای زبان
ایزو ۶۳۹-۱	sa
ایزو ۶۳۹-۲	san
ایزو ۶۳۹-۳	san

نوشته‌ای به زبان سانسکریت

سانسکریت یا سَنسکریت (saṃskṛtam संस्कृतम्) زبان باستانی مردم هندوستان و زبان دینی مذاهب هندوییسم، بودیسم و جاینیسم می‌باشد که از لحاظ زبان‌شناسی با پارسی باستان هم‌ریشه است. زبان سانسکریت؛ از خانوادهٔ زبان‌های هندواروپایی به‌حساب می‌آید. نسک ارجمند وداها به این زبان است. در دورهٔ نوین دانش سانسکریت کمک بسیاری به خوانش نبشته‌های این دو زبان باستانی نموده‌است. سانسکریت یکی از زبانهای رسمی ایالت اوتاراکند هند است. ویکی‌پدیا نسخه سانسکریت دارد که در سال ۲۰۰۳ راه‌اندازی شده‌است.

بن و ریشه‌شناسی

واژهٔ سانسکریت از واژهٔ «سامس‌کَرْتَه» (خودساخته) مشتق شده و به معنی خودسازه است. این واژه بعدها معنی «فرهنگی» به‌خود گرفت و زبان سانکریت (سانسکریت واک) به معنی زبان فرهنگ بالا استفاده شد. به این زبان اصطلاحاً دِوا باگا نیز گفته می‌شود که به معنی «زبان خدایان» است. نظریه جدیدی معتقد است که زبان سانسکریت در حوزه فلات ایران شکل گرفته و از جمله حوزهٔ تمدن جیرفت را از جایگاه‌های آن می‌دانند. زبان سانسکریت ارتباط بسیار نزدیکی با زبان اوستایی دارد.

تاریخ زبان

سانسکریت از خانوادهٔ زبان‌های هندو و ایرانی و آرین است. نزدیکترین زبان به آن زبان پارسی باستان و زبان اوستایی است. ریگ وِدا قدیمی‌ترین متنی است که از سانسکریت باقی مانده‌است.

سانسکریتِ وِدایی

Rigveda (padapatha) manuscript in دیواناگری، early 19th century

متن‌های این زبان به سالهای ۱۵۰۰–۱۲۰۰ پیش از میلاد مسیح برمی‌گردد.

سانسکریت کلاسیک

متونی است که به هزاره‌های پس از میلاد و ۱۵۰۰ سال پیش برمی‌گردد.

مرگ سانسکریت

سانسکریت اندک‌اندک رو به زوال گرایید و امروزه فقط ۱۴هزار گویش‌ور دارد.

نفوذ به سایر زبانها

Kashmiri شایویسم manuscript in the Sharada script (c. 17th century)

اهمیت زبان سانسکریت

زبان سانسکریت تا قرن هجدهم ناشناخته بود در این زمان استعمارگران انگلیسی که در هند به‌سر می‌بردند در منطقه گجرات و رود سند متوجه شدند که تشابه اوایی و واژگان بین زبان این منطقه با زبان‌های اروپایی وجود دارد و در این خصوص بیشتر تحقیق کردند و اعلام کردند که سانسکریت زبانی کهن و مادر زبان‌های آرین است. بعدها معلوم شد که واژگانی از این زبان در همهٔ زبان‌های شبه‌قاره وجود دارد و با زبان پارسی باستان مشابهت‌هایی وجود دارد؛ مثلاً واژگانی مانند: آواز - خاکی - خیمه -دروازه - درست - درگاه - دربار - دستور - دل - دلیر- پنج اب - روز - روزنامه - رهنامه - روغن - زور - سرخ - شاه - پادشاه - شکر - شمشیر- کمر- بازو- شوروا- صوفی - درویش - جشن - فرمان - فرار- گرم - میر - مهربان - ناودان - نماز (نمزته) - نمک - نیک - واپس - جوان- آهو - ابرو - استر - انبه - بازو (بهو) -ایزد- بور - بهره - پاره - پا - لنگ - پنج - پند - تار - جمشید- خاموش - چرم - چلو - داس - دختر - خوب - رام - رنگ - دیبا - دود (عود) -زار- ستون - شترنگ - شرتا (باد)- سومه نات- شالی - طاووس - فلفل- کافور - کر - کف - گاری - گرگ - لیمو - ماهی - مرد - زن - مزد - مست - نه - مه - به به (بهجه) ماست - ماه - میدان - میان - میز - نارگیل - ناو - نیلوفر - هزار - نمد - هفت - هشت - هسته - یاسمن/جاسمین/- یوغ/یوگ -، تارا (ستاره)- مهرو... با اختلافاتی در آوا، در اکثر زبان‌ها وجود دارد. در هند زبان سانسکریت بیشتر به خط برهمی نوشته می‌شد، اما امروزه زبان سانسکریت به خط دیواناگری نوشته می‌شود که خط رسمی زبان هندی است. دولت هند اخیراً توجه مهمی به رسمی کردن این زبان در تمام هندوستان نشان داده‌است. البته این توجه دولت ناریندرا مودی و خانم اسمرتی ایرانی وزیر علوم و منابع انسانی با واکنش‌های منفی نیز روبرو شده‌است. [۱]

مکان زبان مادری

در روستاها و مکان‌های زیر زبان مادری مردم سانسکریت است:

1. Mattur in کارناتاکا
2. Mohad, District: Narasinhpur, Madhya Pradesh
3. Jhiri, District: Rajgadh, مادایا پرادش
4. Kaperan, District: Bundi, Rajasthan
5. Khada, District: Banswada, Rajasthan
6. Ganoda, District: Banswada, راجستان
7. Bawali, District: Bagapat, Uttar Pradesh
8. Shyamsundarpur, District: Kendujhar, اوریسا

• • عددها در سانسکریت ار ۱ تا ۱۰

1. éka- اِکا
2. dva- دوا
3. tri- تری‌یِنی
4. catúr- چاتور
5. páñcan- پانچان
6. ṣáṣ- سس
7. saptán- سبتان
8. aṣṭá- اَشتا
9. návan- نَوَن
10. dáśan- دَشَن

جستارهای وابسته

• ادبیات هند

پیوند به بیرون

• جستجوگر دو لغت‌نامه سانسکریت-انگلیسی و انگلیسی-سانسکریت
• مستند تمدنی گم‌شده و به‌سرقت‌رفته و مرکز زبان سانسکریت ویدیو در یوتیوب
• الفبای سانسکریت/دیواناگری [۲]
• جدال در هند بر سر زبان سانسکریت [۳]
• «زبان سانسکریت» در دانشنامهٔ ایرانیکا
• Jiroft, Fabuleuse Decouverte en Iran, Dossiers Archeologica 287, October 2003.
• Yousef Mazidzadeh, Jiroft earliest oriental civilization (2004).
• O. White Muscarella, Jiroft and “Jiroft-Aratta”: A Review Article of Yousef Madjidzadeh, Jiroft: The Earliest Oriental Civilization, Bulletin of the Asia Institute 15 (2005) 173-198.
• Andrew Lawler, Ancient Writing or Modern Fakery?, Science ۳ اوت ۲۰۰۷: Vol. 317. no. 5838, pp.  ۵۸۸ – ۵۸۹.
• Andrew Lawler, Iranian Dig Opens Window on New Civilization, Science 2۱ مه ۲۰۰۴: Vol. 304. no. 5674, pp.  ۱۰۹۶–۱۰۹۷.
• M.R. Maheri The Early Civilizations Of Kerman (تمدّن‌های نخستین کرمان), Markaze Kerman Shenasaee (2000), 1st edition, ISBN 964-6487-21-1
• Jiroft and “Jiroft-Aratta” A Review Article of Yousef Madjidzadeh
• Jiroft civilization
• فرهنگ اوستایی-انگلیسی
• خودآموز خط اوستایی (به فارسی)