تروریسم

قربانیان عملیات تروریستی بزلان روسیه در سال ۲۰۰۴.

نقشه جهانی پراکندگی عملیات تروریستی، سال ۲۰۰۸

تِروریسم که در فارسی از آن با عنوان دهشت‌افکنی یا هراس‌افگنی نام برده شده‌است، به استفاده از خشونت و یا تهدید به استفاده از خشونت برای دستیابی به اهداف سیاسی٬ مذهبی٬ و یا ایدولوژیکی گفته می‌شود. در روزگار مدرن، تروریسم یکی‌ از‌ عوامل‌‌‌ اصلی تهدید جامعه به شمار می‌رود و طبق‌‌ قوانین ضد تروریسم در اکثر کشور‌های دنیا توسط سیستم قضایی جرم به حساب می‌آید.‌‌ همچنی چنانچه در جنگی علیه غیر جنگجویان مانند شهروندان عادی، نیروهای بی‌طرف، ویا اسیران جنگی بکار گرفته شده باشد جنایت جنگی به حساب می‌آید.

عملیات تروریستی تیموتی مک وی باعث نابودی ساختمان فدرال اوکلاهوما سیتی گردید.

طیف وسیعی از سازمان‌های سیاسی برای پیشبرد اهداف خود از تروریسم استفاده نموده‌اند.‌‌ از گروه‌های چپی، تا گروهای راستی، ناسیونالسیت‌ها، گروهای مذهبی، انقلابیون، و حتی دولت‌های حاکم از این حربه استفاده نموده‌اند.‌ سمبلیزم تروریسم استفاده از عامل ترس انسانی برای کمک به رسیدن اهداف است.

معنی کلمه

ترور در زبان فرانسوی، به معنای دهشت و دهشت افکنی است. اولین کاربرد واژه ترور در جهان مدرن، مانند بسیاری از مفاهیم نوین از جمله "پیشرفت و ترقی" از انقلاب فرانسه نشات می‌گیرد و البته بر عکس امروز، بار معنایی مثبت دارد. در لغت‌نامه دهخدا آمده‌است: «ترور مأخوذ از Terreur و به معنای قتل سیاسی به وسیله اسلحه در فارسی متداول شده‌است و تازیان معاصر إهراق را به جای ترور به کار می‌برند و این کلمه در فرانسه به معنای وحشت و خوف آمده و حکومت ترور هم اصول حکومت انقلابی است که پس از سقوط ژیروندن‌ها (از ۳۱ مه ۱۹۷۳ تا ۱۹۷۴م) در فرانسه مستقر گردید و اعدام‌های سیاسی فراوانی را متضمّن بود.»

تفاوت ترور و تروریسم

ستمگرکشی و دیگر شکل‌های ترور هرچند معمولاً در چارچوبی از وحشت‌گرایی (تروریسم) انجام می‌شوند، اما میان تروریسم و ترور تفاوت‌های مهمی وجود دارد.

مفهوم واژهٔ ترور یک منبع مهم ابهام‌زایی در مورد ماهیت ترور است. واژهٔ ترور (اعدام انقلابی) گاه برای مشروعیت بخشیدن به اقدامات تروریست‌ها استفاده می‌شود. برخی پژوهشگران همچون دیوید راپوپورت و ایویانسکی نظریه امروزین ترور را برگرفته از نظریه ستمگرکشی می‌دانند. امروزه گرایشی برای گنجاندن قتل سیاسی در چارچوب تروریسم پدید آمده و از سوی دیگر بسیاری از گروه‌های وحشت نیز از تاکتیک قتل سیاسی استفاده می‌کنند. آشکارترین تمایز ترور و تروریسم این است که هدف یک قاتل سیاسی یک شخصیت معین است و اسلحه برای از میان بردن او استفاده می‌شود، اما هدف یک اقدام تروریستی جمعی است.

راپوپورت برای تمایز قتل سیاسی از عمل تروریستی روش بدیعی را ارائه می‌دهد که در آن به جای «نفس اقدام» به «معنای اقدام» توجه می‌شود. او تروریسم را یک فرایند و قتل سیاسی را یک رویداد می‌داند؛ «قاتل سیاسی انسانی را نابود می‌کند که (به عقیده او) یک نظام را به فساد کشانده‌است، اما تروریست نظامی را نابود می‌کند که پیشتر هر کسی را که در خود جای می‌داده به فساد کشانده‌است. قتل سیاسی یک حادثه، یک کار گذرا و یک رویداد است ولی تروریسم یک فرایند و یک روش زندگی است».

ترور سیاسی

در سیاست به کارهای خشونت آمیز و غیر قانونی حکومت‌ها برای سرکوبی مخالفان خود و ترساندن آنها ترور دولتی می‌گویند و نیز کردار گروه‌های مبارزی که برای رسیدن به هدف‌های سیاسی خود دست به کارهای خشونت آمیز و هراس انگیز می‌زنند، تروریزم نامیده می‌شود. حملاتی مانند اقدام تروریست‌ها در منهدم کردن برج‌های دوقلوی سازمان تجارت جهانی در ۱۱ سپتامبر ۲۰۰۱ عملیاتی تروریستی به شمار می‌رود.

تروریسم دولتی

واژه تروریسم دولتی واژه‌ای جنجال بر انگیز است. تروریسم دولتی اصطلاحی است که برای دخالت دولت یا دولتهایی در امور داخلی یا خارجی دولتی دیگر که به وسیله اجرا یا مشارکت در عملیات تروریستی یا حمایت از عملیات نظامی برای زوال، تضعیف و براندازی دولت مذکور یا کل دستگاه حاکمه آن کشور انجام می‌شود.

کمکهای مادی و معنوی (مثل حمایت سیاسی) به گروههای مخالف و مشارکت در عملیاتی چون بمب‌گذاری، مین گذاری بنادر و سواحل، آدم‌ربایی، هواپیماربایی و ترور مقام های عالی مملکتی، نمونه‌هایی از تروریسم دولتی است.

برایان جنکینس از خبرنگاران مشهور در موضوع تروریسم، از تروریسم دولتی به عنوان «جنگ از طریق قائم مقام» یاد می‌کند. وی می‌گوید: «این کشورها (پیروان تروریسم دولتی) بر محدودیت های جنگ های متعارف واقف اند. بنابراین ترجیح می‌دهند از امکانات سازمان های تروریستی، که خود راساً آنها را ایجاد کرده اند یا تغذیه مالی آنها را بر عهده دارند، برای تهدید دشمن یا اخلال در ثبات سیاسی و اقتصادی آن کشور یا ایجاد بی ثباتی سیاسی و اقتصادی در آن مملکت بهره گیرند». جنکینس معتقد است که این شکل از تروریسم به سرمایه گذاری بسیار کمتری نسبت به یک جنگ متعارف نیاز دارد، دشمن را از پای می‌اندازد و می‌توان ارتباط با تروریست ها را به طور کلی منکر شد.

تفاوت عمده تروریسم دولتی و تروریسم غیردولتی در مجری آن است. بدین معنی که مجری و طراح اعمال تروریستی غیردولتی افراد، گروه ها و احزاب اند، و مجری و طراحی اعمال تروریستی دولتی، یک دولت یا چند دولت خاص هستند. علاوه بر این دخالت دولت یا دولت ها در اعمال تروریستی دو گونه‌است:

1. به صورت مستقیم؛ یعنی خود دولت اعمال تروریستی را علیه دولت دیگر انجام می‌دهد.
2. به صورت غیرمستقیم؛ یعنی به وسیله فرستادن کمکهای مادی مانند این که اسلحه، مهمات و وسایل پیشرفته نظامی در اختیار گروههای مخالف دولت مذکور قرار داده شود یا گستردن چتر حمایت معنوی از گروههای مزبور مانند حمایت سیاسی یا اقتصادی یا تبلیغاتی.

به اعتقاد مولفان کتاب فرهنگ اصطلاحات سیاسی و استراتژیک، سه مقوله را باید از تروریسم دولتی استثنا نمود و غیر دولتی تلقی کردː

1. گروههای آزادی بخش ملی
2. گروههای انقلابی
3. گروههای قومی یا مذهبی

گزارش شاخص جهانی تروریسم در سال ۲۰۱۳

یافته‌های گزارش "شاخص جهانی تروریسم" نشان می‌دهد که ۱۰ هزار حمله تروریستی در سال ۲۰۱۳ انجام شده که نسبت به سال ۲۰۱۲، ۴۴ درصد بیشتر شده است. این گزارش که توسط موسسه اقتصاد و صلح تهیه شده می‌گوید که در سال ۲۰۱۳ حدود ۱۸ هزار نفر در اثر حملات تروریستی جان خود را از دست داده‌اند که هشتاد درصد (۱۴ هزار و ۷۲۲ نفر) آنها در کشورهای عراق، سوریه، افغانستان، پاکستان و نیجریه قربانی شده‌اند. بنا بر این گزارش، عراق با ۶ هزار و ۳۶۲ قربانی (بیش از یک‌سوم کل کشته‌ها)، بزرگ‌ترین قربانی حملات تروریستی بوده و گروه‌های "دولت اسلامی"، القاعده، بوکوحرام و طالبان مسئول بیشترین کشتارها بوده‌اند. جنگ داخلی سوریه که از سال ۲۰۱۱ شروع شد، بیشترین تاثیر را در افزایش حملات تروریستی داشته است. در فهرست کشورهایی که بیشترین آسیب را از تروریسم دیده‌اند، ایران بعد از بریتانیا و قبل از یونان و ایالات متحده آمریکا در رده ۲۸‌ام قرار دارد. ایران همچنین جزو ۱۳ کشوری است که بنا بر این گزارش در کنار کشورهایی مثل مکزیک و اسرائیل در معرض خطر افزایش حملات تروریستی است.

جستارهای وابسته

• ترور
• تروریسم مالی
• تروریسم اسلامی
• تروریسم مسیحی
• تروریسم یهودی

منابع

• آشوری، داریوش. دانشنامهٔ سیاسی (فرهنگ واصطلاحات و مکتب‌های سیاسی). تهران: انتشارات مروارید.

پیوند به بیرون

• تروریسم چسیت؟(بی‌بی‌سی فارسی)