اقیانوس
اُقیانوس به پیکرههای بزرگی از آبهای شور گفته میشود که جزوی از آب کره میباشد و مرز آبی میان چند خشکی بزرگ و قاره را میسازد.[۱]
این واژه گاهی به قسمتهای بزرگی از آنچه اقیانوس جهانی خوانده میشود، گفته میشود. واژه دریا و اقیانوس گاهی به جای یکدیگر به کار برده میشوند اما دریا پیکرهای از آبهای شور است (غالباً بخشی از اقیانوس جهانی) که به خشکیها نزدیک است.[۲]
اقیانوس زمین بزرگترین اقیانوس سطحی تأیید شده سیارههای قابل رویت است. تقریباً ۷۱ درصد از سطح کره زمین (که مساحتی حدود ۳۶۱میلیون کیلومتر مربع را شامل میشود) را آبهای شور پوشاندهاند که به طور کلی به چند اقیانوس و تعدادی دریا تقسیم میشوند. حجم کلی اقیانوسها حدود ۱٫۳ میلیارد کیلومتر مربع[۳] با عمق متوسط ۳۷۹۰ متر است. در اقیانوسها حدود ۲۳۰٬۰۰۰ گونهٔ جانوری شناخته شده وجود دارد، البته قسمت عمدهای از ژرفای اقیانوسها کشف نشده باقیمانده و تخمین زده میشود که بیش از دو میلیون گونهٔ جانوری آبزی وجود داشته باشد.[۴] منشأ اقیانوسهای زمین ناشناخته باقیمانده است، البته دانشمندان معتقد هستند که نخستین بار در دوران هادئن تشکیل یافته و ممکن است که منشأئی برای آغاز حیات در زمین بوده باشند. بیش از نیمی از این اقیانوسها دارای عمقی بالغ بر ۳۰۰۰ متر (۹۸۰۰ فوت) هستند. میزان شوری آب اقیانوسها غلظتی حدود ۳۵ نقطه از هزار را دارا هستند و در نزدیکی دریاها این غلظت شوری به میزان ۳۰ الی ۳۸ نقطه تغییر پیدا میکند.
اقیانوسهای جهان (به ترتیب وسعت):
- اقیانوس آرام یا اقیانوس کبیر.
- اقیانوس اطلس
- اقیانوس هند
- اقیانوس منجمد جنوبی
- اقیانوس منجمد شمالی
محتویات
نامشناسی[ویرایش]
واژه اقیانوس از واژه یونانی okeanus) Ωκεανός) گرفته شدهاست. در متون قدیمیتر فارسی به آن دریای مُحیط یا بحر محیط میگفتند.[۵] بحر محیط به معنای «دریای دربرگیرنده (خشکیها)» است.
در متون قدیمیتر، با اینکه از لحاظ نظری دریای محیط اقیانوسی محیط بر ربع مسکون به شمار میرفت، غالباً مراد از آن فقط اقیانوس اطلس بود. در این متون، وقتی که بحر محیط به معنای اقیانوس اطلس به کار میرود با بحر مُظْلِم یا بحر ظُلْمَة یا بحر ظُلُماتْ (دریای تاریکی) مترادف است و به شمال اقیانوس اطلس اطلاق میشود و این اسامی از هوای نامساعد و مخاطرات آن اقیانوس حکایت میکند.[۶]
دید کلی[ویرایش]
برخلاف دریاهایی که هم اکنون میبینید و ممکن است تکهتکه باشند و هیچ ارتباطی بایکدیگر نداشته باشند، اقیانوسها یکپارچه هستند و با یکدیگر در ارتباط هستند. قسمت متصل این آب نمکها اکثراً به اقیانوس جهانی یاد میشود. مفهوم «اقیانوس جهانی» بمعنی تکههای آبی پهناوری است که با یکدیگر در ارتباط هستند و از لحاظ اقیانوس سنجی دارای ارزش بسیار میباشند. تکههای عظیم این اقیانوسها، در قارههای مختلف پراکنده هستند و شامل مجمع الجزایرهای گوناگون و معیارهای دیگر میگردد.
اقیانوس آرام و اقیانوس اطلس شامل زیر مجموعههایی بر روی خط استوا، قسمتهای شمالی و جنوبی آن است. در زمینشناسی قسمتهای کوچکتر اقیانوس به نامهایی مانند "دریا"،"ساحل"،"دلتا" و سایر اسامی شناخته میشوند. همچنین بعضی از بخشهای اقیانوس در خشکی وجود دارند که با اقیانوس جهانی در ارتباط نیستند مانند دریاچهٔ خزر در فلات ایران، دریاچه خوارزم (آرال) در آسیای میانه و دریاچه نمک در ایالت یوتا در ایالات متحده آمریکا که ممکن است با نام دریا شناخته شوند ولی در حقیقت دریاچه شور هستند.
از آنجاییکه اقیانوسها قسمتهای بزرگی از کره زمین را میپوشانند از اینرو تأثیرات مهمی بر روی زیست کره دارند. تبخیر آب اقیانوس (بعنوان عضوی از چرخه آب) نقش مهمی در ایجاد بارش دارد و در واقع دمای اقیانوس یکی از مهترین کلیدهای تغییر آب و هوا در کره زمین است. قدمت اقیانوسها، چیزی حدود ۳ میلیارد سال تخمین زنده شده و پس از آن بود که گیاهان و موجودات زنده بر روی آن پدید آمدند. لجه اقیانوسها محل زندگی گونههای متفاوتی از حیوانات و گیاهان آبزی است و قسمت مهم اقیانوسها در فواصلی بسیار دور از سواحل قرار دارند که تعیینکنندهٔ نوع زیستبومها در خشکیهای سطح کره زمین هستند.
پنج اقیانوس جهان[ویرایش]
اقیانوس آرام | اقیانوس آرام یا اقیانوس کبیر بزرگترین اقیانوس جهان است و یکسوم مساحت کره زمین را پوشانده است. تا پیش از سده شانزدهم میلادی مردمی از اندونزی و تایوان به مرور جزیرههای پراکنده و دوردست اقیانوس آرام را کشف کرده و در بسیاری از آنها سکونت گزیدند. دریانوردان اروپایی بین سالهای ۱۵۲۰ تا ۱۷۹۹ میلادی با کشفیات خود به پهناوری این اقیانوس پی بردند.[۷] اقیانوس آرام همچنین با عمق متوسط حدود ۳۸۰۰ متر، ژرفترین اقیانوس جهان است. بیشترین آتشفشانهای جهان (حدود ۷۵ درصد) نیز در پهنه اقیانوس آرام واقع شدهاند. بیشترین جزایر جهان نیز در این اقیانوس واقع شدهاند. تعداد جزایر این اقیانوس حدود ۲۵ هزار جزیره است که بیشترشان در جنوب خط استوا قرار گرفتهاند.[۸] | |
---|---|---|
اقیانوس اطلس | نام اقیانوس اطلس از اسطورههای یونانی گرفته شده و کهنترین اشاره به این نام در نوشتههای هرودوت دیده میشود. اقیانوس اطلس دومین اقیانوس بزرگ جهان است و یکپنجم سطح کره زمین را پوشانده است. این اقیانوس در دوره بردهداری تا سده بیستم کانون بازرگانی جهان بود. امروزه آبهای این اقیانوس با صید بیش از حد ماهی مواجهند.[۹] از نقاط معروف کنارههای این اقیانوس میتوان به جزایر قناری، جزایر باهاما، گرینلند، جبلالطارق، نیویورک، لندن، میامی، بوئنوس آیرس و هامبورگ اشاره کرد.[۱۰] | |
اقیانوس هند | اقیانوس هند سومین اقیانوس بزرگ جهان است و از جنوب آسیا تا آبهای جنوبگان ادامه پیدا میکند. اقیانوس هند حدود ۲۰ درصد از پهنه اقیانوسهای جهان را بهخود اختصاص داده است. شهرهای سنگاپور، بمبئی، جاکارتا و جزیرههای سریلانکا و ماداگاسکار از نقاط مهم این اقیانوس هستند. بازرگانان و دریانوردان عرب و ایرانی در دورهای در اقیانوس هند فعالیت زیادی داشتند و از این طریق دین اسلام را از کرانههای شمالیتر این اقیانوس به مناطقی در جنوب چون اندونزی و مالدیو و زنگبار گسترش دادند.[۱۱] | |
اقیانوس منجمد جنوبی | اقیانوس منجمد جنوبی یا (در برخی متون فارسی دری افغانستان) اقیانوس یخبسته جنوبی، نامی است که بخشهای جنوبی اقیانوسهای آرام، اطلس، و اقیانوس هند داده شدهاست. اقیانوس منجمد جنوبی چهارمین اقیانوس بزرگ جهان است. این اقیانوس تنها ۳۰ میلیون سال پیش شکل گرفته و به این خاطر «جوانترین» اقیانوس جهان بهشمار میآید. به خاطر تفاوت زیاد دما بین یخپهنههای قاره جنوبگان با آب پیرامون آن، این اقیانوس توفانهای شدیدی را تجربه میکند که شدیدترین بادهای جهان را دارند و این خطر بزرگی را متوجه دریانوردان این آبها میکند.[۱۲] | |
اقیانوس منجمد شمالی | اقیانوس منجمد شمالی یا (در برخی متون فارسی دری افغانستان) اقیانوس یخبسته شمالی، کوچکترین اقیانوس جهان است و سطح آن به طور کامل در داخل مدار شمالگان قرار گرفته است. پیرامون این اقیانوس تقریباً به طور کامل با خشکی احاطه شده است. حوزه این اقیانوس تا سال ۱۹۲۶ که برای نخستین بار یک ناو هوایی به نام نورگه از فراز آن گذشت کاملاً ناشناخته مانده بود.[۱۳] از خشکیهای معروف این اقیانوس میتواند به گرینلند و نوایا زملیا اشاره کرد. میانگین ژرفای این اقیانوس ۹۷۸ متر است.[۱۴] بسیاری از یخهای این اقیانوس به خاطر گرمایش زمین در حال آب شدناند. |
لایهها و ژرفاها[ویرایش]
|
|
لُجّه | |
بخش نورگیر | |
برلجه | |
بخش بینور | |
میانلجه | |
ژرفلجه | |
مُغاک | |
زیرمغاک | |
روبُن | |
دریابُن | |
|
|
لایه شیب چگالی | |
لایه همچگال | |
دماشیب | |
لایه شیب شوری | |
مادهشیب | |
|
|
|
اقیانوس شناسان، اقیانوس را بر اساس ویژگیهای فیزیکی و زیستشناسی تقسیمبندی میکنند. لایهٔ لجه شامل همهٔ قسمتهای باز اقیانوس میشود و خود میتواند بسته به عمق یا فراوانی نور به زیر لایههایی تقسیم کردد. بخش نورگیر از سطح آب تا ژرفای ۲۰۰ متری را شامل میشود. این لایهای است که امکان فتوسنتز در آن وجود دارد و از همین جهت بیشترین گونهٔ جانوری را داراست. از آنجا که گیاهان به فتوسنتز نیاز دارند، زندگی در پایینتر از این ژرفا باید به یک منبع دیگر وابسته باشد. در بخش بی نور این منبع میتواند ریزش آبزیان یا مجراهای گرمایی درون آب باشد. قسمت لجهای بخش نورگیر را برلجه میگویند. قسمت لجهای بخش نورگیر خود میتواند به زیر لایههایی بر حسب دما تقسیم گردد. میان لجه قسمت بالایی را تشکیل میدهد. مرز پایینی آن را دما شیب °۱۲ تشکیل میدهد که در مناطق گرمسیری حدوداً در ژرفای ۷۰۰ تا ۱۰۰۰ متری است. ناحیهٔ بعدی ژرف لجه است که در محدوده دمایی ۱۰ تا ۴ درجه سانتیگراد قرار گرفته و معمولاً ۱۰۰۰ تا۴۰۰۰ متری را شامل میشود. بالای صفحهٔ مغاک، لایهٔ مغاک قرار گرفته که مرز پایینی آن در ژرفای ۶۰۰۰ متری قرار گرفته است. آخرین لایه زیر مغاک است که گودالهای بستر اقیانوس را شامل میشود. این لایه در ژرفای ۶۰۰۰ تا ۱۱۰۰۰ متری قرار گرفته است. به موازات بخش بی نور لجه، بخش بی نور دریابن نیز قرار داردکه از سه ناحیه عمیق بستر دریا تشکیل شده است.
جستارهای وابسته[ویرایش]
- موجودیت آب در کره زمین
- امواج سطح اقیانوس
- روز جهانی اقیانوسها
- آب لبشور
- سازمان بینالمللی دریانوردی
- زباله دریایی
- آلودگی دریایی
- جریان اقیانوسی
- اقیانوسنگاری
- لجه
- افزایش سطح آب دریاها
- سطح آبهای آزاد
- نمک دریایی
- هفت دریا
- کنوانسیون ملل متحد در مورد حقوق دریاها
- دریاها
منابع[ویرایش]
- ↑ "WordNet Search — ocean". Princeton University. Retrieved February 21, 2012.
- ↑ "WordNet Search — sea". Princeton University. Retrieved February 21, 2012.
- ↑ Qadri, Syed (2003). "Volume of Earth's Oceans". The Physics Factbook. Retrieved 2007-06-07.
- ↑ Drogin, Bob (August 2, 2009). "Mapping an ocean of species". Los Angeles Times. Retrieved August 18, 2009.
- ↑ لغتنامه دهخدا: بحر محیط.
- ↑ لغتنامه دهخدا: بحر محیط.
- ↑ encyclopedia.com
- ↑ pacific-ocean-facts. بازدید: اکتبر ۲۰۱۶.
- ↑ newworldencyclopedia. بازدید: اکتبر ۲۰۱۶.
- ↑ atlantic-ocean-facts. بازدید: اکتبر ۲۰۱۶.
- ↑ indian-ocean-facts
- ↑ Antarctic_Ocean
- ↑ arctic-ocean
- ↑ britannica.com
پیوند به بیرون[ویرایش]
در ویکیانبار پروندههایی دربارهٔ اقیانوس موجود است. |
|
|
|