آبخاز

جمهوری آبخاز Аҧсны Абхазия აფხაზეთი
کشور
Republic of Abkhazia
پرچم نشان
شعار: "Aiaaira"
جایگاه جمهوری آبخاز بر روی نقشه
مختصات: ۴۳°۰۰′ شمالی ۴۰°۵۹′ شرقی
بزرگترین شهر	سوخومی
جنگ اوستیای جنوبی	۲۰۰۸
مرکز	سوخومی
حکومت
• نوع	جمهوری با پارلمان واحد
• رئیس جمهور نخست وزیر	سرگئی باگاپش سرگئی شامبا
مساحت
• کل	۸٬۶۶۰ کیلومتر مربع (۳٬۳۰۰ مایل مربع)
جمعیت (۲۰۱۱)
• جمعیت	۲۴۲٬۸۷۹
• تراکم	۲۸/کیلومتر مربع (۷۳/پا)
نام اهلیت	Abkhaz, Abkhazian
نژاد
منطقهٔ زمانی	MSD (یوتی‌سی ۴+)
پیش‌شماره(های) تلفن	+۷–۸۴۰/۹۴۰
زبان‌های رسمی	روسی، آبخازی
واحد پول	روبل Abkhazian apsar

ابخاز یا آبخازستان (Аҧсны Apsny) سرزمینی در گرجستان در غرب قفقاز و کرانهٔ شرقی دریای سیاه است که حدود ۱۱۰هزار نفر جمعیت دارد که بیشترشان تابعیت روسی دارند. پایتخت این جمهوری بندر سوخومی است. این استان بخشی از گرجستان است و خود مختار کاملاً مستقل نمی‌باشد. روسیه در سال ۲۰۰۸ سعی در جدایی این منطقه از گرجستان کرد که موجب واکنش گرجی ها و آغاز جنگ بین گرجستان و روسیه شد.

نام

در متون فارسی و عربی نام آبخاز به صورت آبخازیه و آبخازستان آمده است. مردم آسیای کوچک آن را آبازا می‌نامیدند در منابع باستان نام آبخاز به صورت آپسوا، آباسکوی و آباسگی آمده است.

تاریخ

آبخاز در سدهٔ دوم پیش از میلاد تابع مهرداد ششم فرمانروای دولت پونتوس بود. از اواخر سدهٔ نخست میلادی رومیان به آبخاز حمله کردند. از سدهٔ چهارم تا ششم میلادی دولت روم شرقی بتدریج در آبخاز نفوذ کرد. بنا به نوشته مورخان رومی آبخاز بخشی از سرزمین لازیکا بود. خصی کردن بردگان آبخازی یکی از کارهای زشت رومیان به شمار می‌رفت. آبخازیه همانند دیگر نواحی گرجستان مورد نزاع دولت‌های روم شرقی و ایران ساسانی بود. فشار رومیان سبب می‌شد که مردم آبخاز به شاهان ساسانی توسّل جویند.

در حدود سال ۶۴۳ میلادی، ۲۲ هجری عمر بن خطاب، سراقة بن عمرو را مأمور فتح قفقاز کرد. سراقة، جیب بن مسلم قهری را مأمور گرجستان کرد و او مردم گرجستان، از جمله آبخاز را به پرداخت جزیه ملزم داشت. در سال‌های ۱۲۰–۱۱۸ هجری سپاهیان بنی امیه شهر سوخوم را ویران کردند. آبخاز در سال‌های ۳۳۹–۳۳۶ هجری از رونق فراوان برخوردار بود.

از این زمان به بعد دودمان باگرایتون گرجستان بر آبخاز فرمانروایی یافتند. در سده‌های پنجم تا هفتم هجری فرهنگ، زبان و خط گرجی جانشین فرهنگ بیزانسی شد. تا عهد مغولان دودمان باگرایتون فرمانروای آبخاز بودند. مدتی سلطان جلال‌الدین منکبرنی یا همان خوارزمشاه در بلاد گرجستان عنوان شاه آبخاز را داشت که به صورت ملک‌الملوک آبخاز و گرجیان نوشته شده است.

در اواسط سده نهم هجری دولت عثمانی به آبخاز لشکر کشید اراضی ساحلی آبخاز به ویژه سوخوم به پایگاه نظامی دولت عثمانی بدل شد. با ورود سپاهیان عثمانی، دین اسلام در میان آبخازیان گسترش یافت، ولی مسیحیت نیز همچنان به حیات خود ادامه داد. آبخازیان در سده دوازدهم هجری علیه دولت عثمانی دست به شورش زدند و لشکریان ترک را از دژ سوخوم بیرون راندند.

آبخازها در سال ۱۲۲۵ هجری (۱۸۱۰ میلادی) تحت‌الحمایگی دولت روسیه را پذیرفتند. در سال ۱۲۸۳ هجری (۱۸۶۶ میلادی) آبخازها علیه دولت روسیه سر به شورش برداشتند و گروه کثیری از آنان که اغلب مسلمان بودند، به ترکیه مهاجرت کردند. پس از جنگ روس و عثمانی در سال‌های ۱۸۷۸–۱۸۷۷ میلادی (۱۲۹۵–۱۲۹۴ هجری) بار دیگر گروهی از آبخازها به شبه جزیره آناتولی مهاجرت کردند. سال ۱۹۲۱ میلادی حکومت شوروی در آبخاز مستقر شد و این سرزمین در فوریهٔ ۱۹۲۲ به صورت بخشی از گرجستان درآمد.

جغرافیا

مساحت آبخازیه ۸٫۷۰۰ کیلومتر مربع می‌باشد. آبخاز شامل مناطق کوهستانی از رشته کوه‌های قفقاز تا کرانهٔ دریای سیاه است که از ریزشگاه رود اینگوری تا ناحیهٔ گاگرا امتداد دارد.

مردم

ترکیب قومی آبخاز متنوع است و در واقع آبخازها در سرزمین خود در اقلیت هستند. آبخازها ۵۰٫۷ درصد، گرجی‌ها ۱۹٫۲؛ ارامنه ۱۷٫۴ درصد و روس‌ها ۹ درصد جمعیت آبخازیا را تشکیل می‌دهند. در مورد شمار آبخازها اختلاف نظر وجود دارد، آکینر شمار آن‌ها ۸۳٫۰۹۷ نفر و بنیگسن ۹۱٫۰۰۰ نفر نوشته‌اند (طبق آمار سال ۱۹۷۹). زبان آبخازی به گروه زبان‌های شمال باختری قفقاز تعلق دارد و شامل دو لهجه بزیب و گوائوتا است. بخشی از آبخازها مسلمان و اهل سنت هستند و تعدادی از آن‌ها در ترکیه سکونت دارند و از مهاجرین محسوب می‌شوند. درصد بالایی نیز با قومیت گرجی از قدیم‌الایام ساکن منطقه آبخاز که از استانهای جمهوری گرجستان می‌باشد بوده‌اند ولی باتوجه به اینکه درگیری‌هایی در این منطقه برای جداکردن خاک آبخاز پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی، بین جدایی طلبان آبخازو نیروهای دولت مرکزی گرجستان انجام گرفت، ساکنین با قومیت گرجی را مجبور به ترک خاک آبخاز نمودند. روسیه همیشه سعی در جدایی این منطقه از گرجستان داشته است.

جستارهای وابسته

• زبان آبخازی

منابع

• عنایت الله، رضا. «گرجستان». مطالعات آسیای مرکزی و قفقاز ۴. تهران: مؤسسهٔ چاپ و انتشارات وزارت امور خارجه، ۱۳۷۲.