«مدیا» به اینجا تغییرمسیر دارد. برای مدئا شخصیت اساطیری، مدئا را ببینید. برای رسانه در علوم ارتباطات، رسانه را ببینید.
سرزمین ماد سرزمینی باستانی در شمال غربی ایران بود. در پایان هزارهٔ دوم پیش از میلاد، قبایل مادی سکونت در اراضی غرب ایران که بعدها ماد نامیده شد،آغاز کردند؛ جایی که در آن زمان نشیمنگاه شاهکنشینهای فراوان و گروههای قومی و زبانی گوناگونی مانند گوتیها، لولوبیها، کاسیها و هوریها بود. بعدها، در سدههای نهم و هشتم پیش از میلاد، قدرت مادها تا حدی زیادی افزایش یافت و نقش آنها برجسته شد و سرانجام در سدهٔ هفتم پیش از میلاد، سرتاسر غرب ایران و برخی از مناطق نزدیک آن به مادها تعلق یافت. بنابراین، مرزهای ماد در طول چند صد سال، بهتدریج و رفتهرفته تغییر کرد؛ با این حال، گسترهٔ جغرافیایی دقیق ماد برای ما ناشناخته باقیمانده است.[۱]
در دورهٔ نخستین، مرزهای غربی شاهکنشینهای ماد که از یکدیگر مستقل بودند، از مرزهای غربی دشت همدان فراتر نمیرفتند. اطلاعات ما دربارهٔ حدود شمالی و شرق ماد بسیار اندک است. با این حال، سرزمین اصلی ماد، آنگونه که آشوریها از اواخر سدهٔ نهم پیش از میلاد تا آغاز سدهٔ هفتم پیش از میلاد آن را میشناختند، از سوی شمال به قزلبنده محدود میشد که قزلبنده در کوههای قافلانکوه در شمال دشت همدان قرار داشت؛ از سوی غرب و شمال غرب نیز محدودهٔ آن از دشت همدان فراتر نمیرفت و به کوههای زاگرس محدود میشد، به جز در جنوب غربی که مادها تا درههای زاگرس را در اختیار داشتند که این مرز در دامنهٔ کوههای گرین واقع شده بود و ماد را از الیپی، پادشاهیای در نواحی پیشهکوه به سمت جنوب کرمانشاه، جدا میکرد. از سوی جنوب نیز مرز ماد به منطقهٔ ایلامی سیماشکی محدود میشد که امروزه با درهٔ خرمآباد تطبیق داده میشود.[۲]
نام ماد نخستین بار در متون شلمنسر سوم (۸۵۸–۸۲۴ پ. م) پادشاه آشور آمده است و در آن از مردم سرزمین مادا نام برده شدهاست. ساکنان این سرزمین به نام ماد شناخته شدند.[۳] سرزمین آذربایجان فعلی در شمال غربی فلات ایران را با نام مادکوچک و نواحی کردستان، تهران (ری)، حوزهٔ شمال غربی کویر مرکزی و همدان را با نام مادبزرگ میشناختند. نخستین پایتخت کشور ماد هگمتانه نام داشت.