مندائیان
مندایی | |||||||||||||||||||||||||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
کل جمعیت | |||||||||||||||||||||||||||||||||
۷۵۰۰۰ (تخمین) |
|||||||||||||||||||||||||||||||||
نواحی با بیشترین جمعیت | |||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||
زبانهای رایج | |||||||||||||||||||||||||||||||||
زبان مندائی نو زبانهای عربی و فارسی نیز رایج است. |
|||||||||||||||||||||||||||||||||
ادیان و مذاهب | |||||||||||||||||||||||||||||||||
مندایی |
منداییان پیروان یحیای تعمیددهنده و یکی از اقلیتهای مذهبی ایران، عراق و سوریه هستند. منداییان با نام صابئین نیز شناخته میشوند، و آنان را با فرقهٔ مغتسله پیوند دادهاند؛ در حالی که این مکاتب نحلههایی مستقل اما مربوط به هم به شمار میروند. مغتسله فرقهای مستقل بودند که اساسیترین آیینشان غسل تعمید بود. اما منداییان همانگونه که گفته شد، پیروِ یحیی بودند که تعمیددهندهٔ مسیح بود.[۲] کیش مندایی در شمار مکتبهای گنوسی میباشد.[۳]
در بعضی سنتهای اسلامی آنان را به اشتباه ستارهپرست دانستهاند.[۴] اما ایشان خود را پیروان یحیای پیامبر میدانند؛ و این حقیقت اصلی است؛ چراکه عدهای از ستاره پرستان اهل حران از ترس خلیفه مسلمین که با آنان اتمام حجت کرده بود خود را به دلیل اغماضی که قرآن نسبت به صابئین روا داشته بود صابئی خواندند.[۴][۵]
منداییان در کنارههای رودخانههای دجله، فرات و کارون زندگی میکنند.[۶] جمعیت آنها را ۷۰ هزار نفر در عراق و ۲۵ هزار نفر در ایران برآورد میکنند.[۷] قریب ۷۵۰۰۰ نفر تا سال ۲۰۰۲ در عراق زندگی میکردند که پس از جنگ میان آمریکا و عراق بیشتر آنها به اردن و سوریه و نیز کشورهای غربی کوچ کردند.[نیازمند منبع] اصلیترین رکن دینی آنها غسل تعمید در روزهای یکشنبه در آب روان است.[۷] بالاترین ردهٔ روحانیان در میان آنها «گنجور» و پس از آن «تَرمیده» است.[۷]
محتویات
واژهشناسی[ویرایش]
قسمتی از مجموعه مقالههای دین گنوستیک |
گنوستیک |
تارخچهی آیین گنوسی |
---|
آیینهای گنوسی اولیه |
آیین گنوسی در عصر جدید |
آبای گنوسی |
فیلون |
شمعون مغ |
مرقیون |
والنتین |
بازیلیدس |
مقالات مرتبط |
گنوستیک |
مندایی |
آیین مانوی |
مَندا واژهای از زبانِ آرامیِ شرقی به معنی «دانش، آگاهی، و معرفت» است؛ و به یک معنا، برابرنهادِ گنوس است.[۸] واژه مغتسله نیز به معنی مذهب تعمیدیان گاهی بدیشان اطلاق شدهاست و این سوای از تعمیددهنده بودن یحیی آخرین پیامبر مذهب مندایی به دلیل مراسم همیشگی غسل تعمید است که از آداب و آیینهای منداییان به شمار رفته و همچنان نیز میرود. گاهی نیز نام منداییان را از ریشه ماد یا مادای که نام سرزمین باستانی شمال غربی ایران بوده دانستهاند، اما این نظر میان پژوهشگران بسیار منفرد بوده و از اقبال چندانی برخوردار نیست.[۹] بیشتر همان واژه مندا را که در زبان آرامی برابر عرفان قرار دارد، برای آن فرض نمودهاند. نامهای دینی و مقدس منداییان آرامی است و با اندکی تغییر در زبانهای عبری و عربی نیز همانند است. به عنوان نمونه برای آوردن نام شیث از شیتل و برای نام سام بن نوح از شوم و نیز برای خود نوح از نو استفاده میکنند. منداییان را گاهی با صابئین که ذکر آن در قرآن سه بار آمده، یکی فرض کردهاند از این رو در خوزستان ایشان به صابئین معروفاند که در لفظ محلی صُبّی تلفظ میشود.[۱۰]
دین[ویرایش]
آنها به خدا و قیامت اعتقاد دارند. برای خود زبان و خط دارند. اهل نماز و روزه هستند. آنها روزانه پنج بار نماز میخوانند و دارای کتاب هستند و در قرآن نیز نه تنها به اهل کتاب بودن یحیی اشاره شده بلکه در سه آیه نام صابئین همتراز پیروان ادیان آسمانی قرار گرفتهاست، مانند سوره حج آیهٔ هفده. نام کتاب منداییان «گنزا رباً» یا «گنج آسمانی» ست که به زبان مندایی از تیره سامی و شاخه آرامی شرقی نگاشته شدهاست. در دین منداییان یا همان صابئین مغتسله که در خوزستان به صبی معروف هستند پندارههایی همانند آنچه در جهانبینی زرتشت به چشم میخورد وجود دارد، مانند اصالت نور و پاکی آن در برابر تاریکی گمراه کننده.[نیازمند منبع] آیین مندایی نزدیکترین دین زنده جهان به آیین مانوی است.
اساطیر مندایی[۱۱][ویرایش]
بنیاد اندیشهٔ مندایی همان ثنویت، یا دو بننگری است. دو گوهرِ روح و مادّه از آغاز آفرینش با هم در ستیزند. اساطیر مندایی بیشتر دربارهٔ اقلیم ازلیِ نور، آفرینش زمین و انسان، و سفر بازگشتِ روح به سرچشمهٔ سرزمینِ نور است.
کتاب مقدس منداییان[ویرایش]
کتاب مقدس منداییان گنزا ربّا (گنج عظیم) است و به بخش گنزای راست و گنزای چپ تقسیم میشود. کتابهای ششگانهای نیز دارند که عبارتند از: ۱)ادراشا اد یحیی (تعالیم یحیی)؛ ۲)قُلِستا (مجموعهٔ قوانین)؛ ۳)اِنیانی (نمازها و نیایشها)؛ ۴)سیدرا اد نماشتا (کتابِ روانِ آدمی)؛ ۵)اِسفَر مَلوشی (دینی یا نجومی)؛ ۶)سیدرا اد مَصوَتَا (کتاب تعمید).[۳]
آداب و سنن[ویرایش]
صابئین مندایی روزانه پنج بار نماز بجای میآورند. در دین آنها آب روان و جاری قداست و پاکی ویژهای دارد و برای بسیاری از فرایض از آب روان استفاده میگردد. ازین رو غالباً صابئین در کنار رودخانههای پرآب زندگی میکنند. شغل اصلی آنها زرگری و طلافروشی و نقره کاری ست. در زمان ازدواج برای محرم شدن عروس و داماد باید در آب رفته و غسل کنند. غسل سنت پیغمبرشان یحییست که او خود به یحیای معمدان یا باپتیست معروف بودهاست.
کتاب صابئین بنام گنزاربا یا صحف آدم است که توسط ملکا هیبل زیوا (جبرائیل رسول) بر اولین پیامبر صابئین یعنی آدم نازل شد و ادیان الهی دیگر بعد از دین صابئین به وجود آمدند. در کتاب مقدس صابئین آمده است:
هازن هو رازا و سیدرا اد من هو لاقدمی
ترجمه: این است راز و کتاب اول که پیش از آن کتابی نبود.
پیامبران صابئین آدم، حضرت شیتل، نوح، سام و یحیی است. دین صابئین بر پایه توحید و معاد و نبوت است. قبله صابئین رو به شمال است و اعتقاد آنان این است ترازوی عدل الهی در شمال قرار دارد و عرش اعلا در شمال قرار دارد، چون صابئین تمام مراسم دینی خود را رو به شمال انجام میدهند و ستاره جدی در شمال قرار دارد این شبه را برای بعضی از محققین ایجاد نموده بود که صابئین ستاره جدی را میپرستند.[نیازمند منبع]
عالمان دینی[ویرایش]
هرکس در دین مندایی بتواند به درجه بالای تعلیمات دینی برسد و بر متون دینی تسلط کامل پیدا کند به مقام گنزورا (شیخ) میرسد. یک گنزورا، با معنی لغوی گنجدار بر امور دینی منداییان نظارت دارد و هرگز وارد مسایل عمومی منداییان نمیشود. گنزورا مقام رهبری بر جامعه مندایی ندارد و هرگز هیچکس در آیین مندایی نمیتواند رهبری دینی جامعه را بر عهده بگیرد. دادن عنوان رهبری به یکی از شیوخ مندایی نیز بعد از انقلاب اسلامی صورت گرفت. یک گنزورا باید حلالی باشد تا بتواند به مقام گنزورایی برسد. یعنی هم مادر و هم پدرش باید از خانواده دینی باشند. یک گنزورا امور اصلی آیین مندایی که از حضرت آدم بر فرزندانش امر شده برپا و نظارت میکند؛ تعمید، ازدواج و مرگ سه رکن اصلی آیین مندایی است که برای اجرای آن به وجود یک گنزورا نیاز است. یک گنزورا باید نمازهای سهگانه و دعاهای روزانه را برپا کند، موی سر و صورت خود را از زمان بلوغ نتراشد، اگر هر مندایی به کمکش احتیاج داشت یاری اش کند. مراسم ازدواج و مرگ و تعمید را برای مؤمنان برپا کند و از متون دینی محافظت کند.[۱۲]
پیروان امروزی[ویرایش]
آنها در جنوب عراق و استان خوزستان ایران بسیار بودند ولی اکنون به تمام دنیا مهاجرت کردهاند.
از آنجاییکه مندائیان همواره در ایران و عراق مورد تبعیض قرار گرفته[۱۳] و[۱۴]، سالهای اخیر مهاجرت تعداد کثیری از این اقلیت به کشورهای دیگر را به خود دیدهاست. امروزه مندائیان را در اقصی نقاط جهان همچون سیدنی و سن آنتونیو، تگزاس در شمارش نسبتاً انبوه میتوان دید.[۱۵]
صابئین در ایران[ویرایش]
منداییهای ایران شماری از اقلیتهای مذهبی ایران هستند که با جمعیتی بین هفت الی بیست هزار نفر در استان خوزستان بویژه شهر اهواز سکونت دارند.[۱۶]
این اقلیت مذهبی که معتقد به دین مندایی هستند بیشتر به مشاغل طلافروشی و میناکاری مبادرت میورزند.[۱۷] دین مندایی از دینهای ایرانی با گرایش گنوسی است که پیامبران بنیاسرائیلی دارد. پیغمبر اصلی مندائیان ایران یحیای تعمیددهنده میباشد. پیشتر جمعیت منداییها که به صابئین نیز معروف بودند در خوزستان بیشتر بود و حمدالله مستوفی در نزهت القلوب اشاره میکند که: خوزستان سرزمینیست که درو قوم صابیان بسیارند.[۱۸] از آنجا که آداب و رسوم دینی منداییها با غسل در آب روان پیوند دارد این افراد در نزدیکی رودخانههای پرآب زندگی میکنند. در سالهای اخیر روند مهاجرت منداییهای ایران به خارج از کشور گسترش چشمگیری داشتهاست. اگرچه صابئین در ایران اهل کتاب شناخته شدهاند[۱۹] اما به دلیل کمی جمعیت و ناشناخته بودن ذکری از آنها در ادیان رسمی ایران نیست. مندائیها را در خوزستان صبی مینامند که تحریفی از واژه صابئی است.[۲۰]
مرکزیت این گروه مذهبی در شهر اهواز است. سید علی خامنهای رهبر جمهوری اسلامی، آنها را از اهل کتاب دانسته است.[۲۱]
یکی از رهبران این دین[چه کسی؟] در ملاقات با سید علی خامنهای خواستار حضور یک نماینده از صابئین در مجلس شورای اسلامی شد که رهبر ایران این مسئله را منوط به حد نصاب رسیدن افراد این دین به عدد ۱۵۰۰۰۰ نفر دانست چرا که قانوناً به ازای هر ۱۵۰۰۰۰ نفر یک نماینده در مجلس میتواند حضور داشته باشد.[نیازمند منبع][۲۲] صابئین در حمایت اردوان اشکانی به خاطر آزار رومیان یا یهودیان از مسکن اولیهشان که حدود پالستین (فلسطین امروزی) بوده به مرزهای ایران آورده شدند و برخی در اطراف تیسفون (در عراق کنونی) و برخی در نواحی کرخه و کارون و در شهرهای پارسیان مسکن داده شدند. اینان در شوشتر و دزفول ساکن بودند. در زمان قاجار برخی (از چه گروهی بودند نا مشخص است) مبادرت به آزار اینان داشتند که امیرکبیر به نجات اینان همت گماشت. امروزه اینان در سوسنگرد، دزفول، اهواز و آبادان زندگی میکنند و بصورت سنتی بیشتر مذهب خود را پنهان میدارند. آیین ایشان پیوستگی خاصی با آب دارد. برای نمونه مراسم ازدواج ایشان در کنارآب کارون برگزار میشود. نزد خوزستانیان قدیم ایشان به امانتداری و صداقت ضربالمثل بودهاند. زبان ایشان ترکیبی از پارسی پهلوی (خوزستانی) و زبان عهد عتیق خودشان است که به هیچیک از زبانهای امروزه دنیا شبیه نیست. ایشان الفبایی مخصوص به خود دارند که برخی از نوشتارهای خود را به ان مینویسند. کار اینان بیشتر حکاکی ظروف طلا و نقره بوده است و امروزه نیز بسیاری به زرگری مشغولند. معمولاً ایشان (بویژه مسن ترها) با ریشی بلند و مرتب، سبیلی بلند که روی ریش می آید و نیز عمامه کوچک سفید قابل شناختن هستند.
جستارهای وابسته[ویرایش]
پانویس[ویرایش]
- ↑ [Society for Threatened Peoples http://www.gfbv.de/pressemit.php?id=2424 Oberhaupt der Mandäer in der Welt bittet Hamburger Weihbischof um Hilfe] (German)
- ↑ اسماعیل ابوالقاسمپور. اسطورهٔ آفرینش در آیین مانی. ص ۲۰
- ↑ ۳٫۰ ۳٫۱ همان
- ↑ ۴٫۰ ۴٫۱ طباطبائی، محیط -۱۳۶۳صابئین اهل کتابند - ویراستار عبدالکریم سروش - یادنامه استاد شهید مرتضی مطهری - سازمان تبلیغات اسلامی ص ۴۳–۶۰
- ↑ زرین کوب، عبدالحسین - در جستجوی تصوف در ایران ب - ۱۳۶۹ - امیر کبیر۲۷۱
- ↑ صابئین ایرانزمین، عکس: عباس تحویلدار، متن: مسعود فروزنده، آلن برونه، تهران: نشر کلید: ۱۳۷۹، شابک: ۹۷۸۹۶۴۹۰۶۴۵۵۰، ص۸
- ↑ ۷٫۰ ۷٫۱ ۷٫۲ همان.
- ↑ ااسماعیل ابوالقاسمپور. اسطورهٔ آفرینش در آیین مانی. ص ۲۰
- ↑ «Mandaeans of Iraq and Iran» (انگلیسی). E.S. Drower, Leiden, 1962. بازبینیشده در 15 آوریل 2012.
- ↑ «The Mandaean Identity Challenge: from religious symbolism to secular policies» (انگلیسی) (پی. دی. اف). آکادمی دانشگاه مالایا. بازبینیشده در 15 آوریل 2012.
- ↑ اسماعیل ابوالقاسمپور. اسطورهٔ آفرینش در آیین مانی. ص ۲۱
- ↑ «روایت منداییان ایران؛ کم جمعیت اما متحد». بیبیسی فارسی. بازبینیشده در ۸ ژانویه ۲۰۱۴.
- ↑ Detention and temporary protection damages mental health - Amnesty International Australia
- ↑ Nationality, refugee status and state protection: explorations of the gap between man and citizen. Savitri Taylor. Federation Press, 2005 ISBN 1-86287-524-3 pp.110
- ↑ Iraqi Christian sect struggles to preserve culture in U.S. - USATODAY.com
- ↑ پروژه جاشوا Mandaean of Iran انگلیسی. بازدید در ۳۱ ژوئن
- ↑ نعیمه کریمیان میناکاری در اهواز-هنر صابئین مندایی. فارسی. بازدید در ۳۱ ژوئن ۲۰۱۱
- ↑ لغتنامه دهخدا صابئین. فارسی. بازدید در ۳۱ ژوئن ۲۰۱۱
- ↑ سایت آفتاب اطلاعاتی پیرامون صابئین مندایی و رسوم دینی آنها فارسی. بازدید در ۳۱ ژوئن ۲۰۱۱
- ↑ لغتنامه دهخدا «سرواژه صبی». فارسی. بازدید در ۳۱ ژوئن ۲۰۱۱
- ↑ "صابئین" قوم و دین فراموش شده
- ↑ http://behabady.ir/1388-11-28-11-55-27/1932-1395-04-29-07-54-06
پیوند به بیرون[ویرایش]
در ویکیانبار پروندههایی دربارهٔ مندائیان موجود است. |
- وبگاه ایران مندا
- منداییان، گزارشی از یک اقلیت
- گزارش تصویری/ مراسم عبادی رشامه مندائیان
- «صابئین» قوم و دین فراموش شده
- مفهوم شناسی تطبیقی حنفاء و صابئین در قرآن
|
|
|
|
|
این یک مقالهٔ خرد پیرامون دین و آیین است. با گسترش آن به ویکیپدیا کمک کنید. |