آتروپاتن
| آتروپاتن | |
|---|---|
ویرانه تخت‌سلیمان
|
|
| نام | آتروپاتن |
| کشور |  ایران |
| استان | آذربایجان |
| اطلاعات اثر | |
| نام محلی | تخت سلیمان |
| نام‌های دیگر | گنزک |
| نام‌های قدیمی | آتورپاتکان |
| کاربری | ناحیه، کشور |
| دیرینگی | دوران اسکندر مقدونی |
آتروپاتن که اکنون به نام آذربایجان شناخته می‌شود در آغاز هزارهٔ‌یکم پیش از میلاد جزو اراضی کشور ماننا بود و در اواسط هزارهٔ‌یکم پ. م. جزو متصرفات دولت ماد شد. در ثلث آخر قرن چهارم پ. م. جنگی که میان داریوش سوم[۱] پادشاه پارس و اسکندر پادشاه مقدونیه در گرفت منجر به انقراض سریع شاهنشاهی هخامنشی گشت. در زمان اسکندر مردی بنام آتروپات از طرف هخامنشیان ساتراپ آنجا و تا سه قرن بعد گنزک پایتخت آتورپاتکان باقی بود.
محتویات
آتروپات (آتورپات)[ویرایش]
این نام در منابع موجود در ذیل وقایع سال ۳۳۱ پ. م. برده می‌شود. چون اسکندر آسیای صغیر را اشغال کرد و لشکریان داریوش سوم را که واحد بزرگی از مادها در آن نبرد شرکت جسته بود منهزم ساخت سوریه، فنیقیه، فلسطین و مصر را متصرّف گشت. داریوش سوم لشکری عظیم گرد آورد و امیدوار بود که به یاری آن از پیشرفت اسکندر به سوی نقاط شرقی‌تر کشور جلوگیری به عمل آورد؛ ولی قبل از آنکه داریوش سوم از دجله عبور کند اسکندر از فرات و دجله گذشت. روز اول اکتبر سال ۳۳۱ پ. م. در مشرق دجله نزدیک شهر پیشین آشوری آربل در کنار دهکدهٔ گائوگامل جنگ میان فریقین در گرفت. در این نبرد آتروپات استاندار آتورپاتکان و فرمانده مادی‌ها بود و کادوسیان و آلبانیان و سکسنیان[۲] نیمه مستقل به اتفاق مادی‌ها جنگ می‌کردند. پیش از آن آتروپات فرماندهی سوارانی را که داریوش سوم به منظور اکتشاف گسیل داشته بود به عهده داشت.
جغرافیای آتروپاتن[ویرایش]
از رود ارس تا جبال آورین‌داغ و قره‌داغ. ناحیهٔ شهرهای کنونی قتور، خوی و مرند. این ناحیه را آشوریان سان گی بوتو می‌نامیدند و از قرن نهم تا پایان قرن هشتم پ. م. کاملاً جزو اورارتو بوده است و سرنوشت آن بعد از آن تاریخ تا دوران سقوط آشور و اورارتو روشن نیست.
جلگهٔ سان‌گی‌بوتو ناحیه‌ای بود زراعی و حاصلخیز. کوه‌هایی که آن را از درهٔ ارس جدا می‌کردند و رشته جبالی که به موازت مدار قرار داشته[۳] ناحیهٔ مزبور را از فلات ارمنستان مجزا می‌سازند، در عهد باستان کاملاً پوشیده از جنگل انبوه بودند.
درّهٔ رود قره سو (شعبهٔ جنوبی ارس)[ویرایش]
از منابع قدیم هیچ اطلاعی دربارهٔ این ناحیه در دست نیست. بعدها کادوسیان در آنجا ساکن گشتند.
ناحیهٔ دریاچهٔ اورمیه و رودهایی که در آن می‌ریزند[ویرایش]
این ناحیه به سه ناحیهٔ فرعی منقسم می‌گردد:
- الف: کرانهٔ غربی دریاچهٔ اورمیه یعنی گیلزان باستانی؟ در قرن نهم پ. م. ناحیهٔ مستقلی بوده است و ظاهراً بعدها جزو اورارتو یا ماننا گشت و یا اینکه میان آن دو تقسیم شده.
- ب: کرانهٔ جنوبی دریاچه اورمیه و حوضهٔ رود جغتو و رودهایی که به موازات آن جاریند. این ناحیه در قرن نهم به نام زاموای داخلی موسوم بوده و به چندین واحد مستقل سیاسی تقسیم می‌شده.[۴] بعدها این ناحیه هستهٔ دولت ماننا را تشکیل داد؛ و از قرن هفتم پ. م. به بعد آن را می‌توان مرکز اقتصاد ماد شمرد. به این معنی که در آغاز مرکز اقتصاد سراسر ماد بوده است و بعد «مادآتروپاتن».[۵]
- ج: کرانهٔ شرقی دریاچه اورمیه به ماننا مربوط بوده است و کرانهٔ شمالی یعنی درّهٔ رود آجی چای و ناحیهٔ تبریز کنونی ظاهراً مستقل بوده. در این جا قبیلهٔ دالیان زندگی می‌کرده. ناحیهٔ (ج) و سه ناحیهٔ فرعی آن از لحاظ اقتصادی از دیگر نواحی بیشتر رشد کرده بوده. حتا اکنون نیز در بسیاری از نقاط این ناحیه ممکن است زراعت و باغداری پیشرفت کند. علی‌الظاهر در گیلزان کان مس استخراج می‌شده است.
درّهٔ رود قزل اوزن (سفیدرود) و شعبه‌های آن[ویرایش]
ویژگی رود قزل اوزن مارپیچی بودن آن است. در درّهٔ مزبور چند ناحیهٔ فرعی را باید مشخص کرد:
- الف: اگر از مرداب مانندی که در نزدیکی‌های شهر کنونی رشت مصب آن رود را تشکیل می‌دهد[۶] بر خلاف جریان رود حرکت کنیم در آغاز مستقیماً به جنوب خواهیم رفت و رود مزبور از ایالت گیلان گذشته، از طریق درّهٔ تنگی جبال مرتفع البرز را قطع می‌کند. اینجا سرزمین جنگل‌های گرمسیری است. قزل اوزن بالاتر از این ناحیه از شمال‌غرب بسوی جنوب‌شرق میان کوه‌های آق داغ[۷] و آق گدوک جاری می‌شود و درّه‌ای که در این محل تشکیل می‌دهد در دوران کهن اندیا[۸] نامیده می‌شد.
- ب: در بخش شمال‌شرقی این درّه رودکی که از کوهستان سهند سرازیر می‌شود و شهر کنونی میانه بر کرانهٔ آن قرار دارد به قزل اوزن می‌ریزد. درّهٔ این رودک و جویبارهایی که بدان می‌ریزند در دوران کهن ناحیهٔ زیکرتو را تشکیل می‌داد.
- ج: قزل اوزن بالاتر از محل تلاقی با رودک مزبور از جنوب به شمال جاری است. بخش علیای آن را قافلانکوه (گیزیل بوندای قدیم) از ناحیهٔ ماننا جدا می‌کند. آشوریان بیشتر این بخش قزل اوزن را مادای[۹] می‌خواندند.
پانویس[ویرایش]
جستارهای وابسته[ویرایش]
منابع[ویرایش]
- ای. م. دیاکونوف. تاریخ ماد. ISBN 964-445-106-6
پیوند به بیرون[ویرایش]
 |
این یک مقالهٔ خرد پیرامون ماد است. با گسترش آن به ویکی‌پدیا کمک کنید. |
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
||||||||||||||||||||||||||
