علی منصور

رجبعلی منصور
نخست وزیر ایران
مشغول به کار ۳ فروردین ۱۳۲۹ – ۵ تیر ۱۳۲۹
در زمانِ	محمدرضا شاه پهلوی
پیش از او:	محمد ساعد
بعد از او:	حاجیعلی رزم‌آرا
مشغول به کار ۵ تیر ۱۳۱۹ – ۵ شهریور ۱۳۲۰
در زمانِ	رضاشاه پهلوی
پیش از او:	احمد متین دفتری
بعد از او:	محمدعلی فروغی
سفیر ایران در ایتالیا
مشغول به کار ۶ تیر ۱۳۲۹ – خرداد ۱۳۳۱
پیش از او:	محمود جم
بعد از او:	غلامعلی نظام خواجه‌نوری
سفیر ایران در واتیکان
سفیر ایران در ترکیه
مشغول به کار آبان ۱۳۳۲ – آذر ۱۳۳۶
پیش از او:	ابراهیم زند
بعد از او:	امیرعباس هویدا (کاردار موقت)
استاندار آذربایجان (شرقی/غربی)
متصدی
شروع به کار ۱۳۲۵
استاندار خراسان نایب تولیت آستان قدس رضوی
وزیر و پیشه و هنر
نخست وزیر	محمود جم احمد متین دفتری علی منصور
بعد از او:	علی اصغر حکمت
وزیر داخله
متصدی
شروع به کار ۱۳۰۸
نخست وزیر	مخبرالسلطنه هدایت
اطلاعات شخصی
تولد	۱۲۶۵ خورشیدی تهران، ایران
مرگ	۲۱ آذر ۱۳۵۳ تهران، ایران
ملیت	ایران
همسر	دختر حسن رئیس ظهیرالملک
فرزندان	حسنعلی منصور
پیشه	سیاستمدار
دین	اسلام
کنیه(ها)	منصورالملک

رجبعلی منصور (۱۳۵۳ تهران -۱۲۶۵)، ملقب به منصورالملک، سیاست‌مدار و دو دوره نخست‌وزیر ایران بود.

تحصیلات

میرزا علی خان منصورالملک فرزند میرزا علی‌خان آشتیانی در ۱۲۶۵ متولد شد. تحصیلات مقدماتی و متوسطه را در مدارس مظفری و دارالفنون انجام داد و مطابق معمول زمان در حسن خط و شیوه نگارش نیز جد و جهدی از خود بروز داد. سپس وارد مدرسه عالی سیاسی شد و در ۱۲۸۵ از مدرسه علوم سیاسی فارغ‌التحصیل شد و به استخدام وزارت امور خارجه درآمد.

مناصب دولتی

استخدامش در وزارت خارجه مقارن بود با اوائل جنبش مشروطه و سالها در اداره انگلیس آن وزارتخانه که ریاست آن با حسن رئیس ظهیرالملک بود، خدمت می‌کرد و با دختر رئیس خود ازدواج کرد. در سال ۱۲۹۴ به ریاست اداره مزبور رسید و در همین سمت لقب منصورالملک گرفت و علاوه بر سمت دولتی خود، در مدرسه علوم سیاسی به تدریس حقوق در یونان و روم قدیم پرداخت. گفته شده که منصورالملک در سمت رئیس اداره انگلیس در انعقاد قرارداد ۱۹۱۹ نقش مهمی داشت. علی منصور در سال ۱۲۹۸ به کفالت وزارت خارجه منصوب شد. پس از سقوط وثوق‌الدوله در سمت معاون میرزا اسدالله خان مشارالسلطنه، وزیر امور خارجه، ابقا شد. در کابینه‌های سپهدار رشتی و سیدضیاءالدین همچنان وزیر امور خارجه بود. در کابینه قوام‌السلطنه به معاونت کفالت وزارت داخله منصوب شد و همزمان حکمران رضائیه شد. در سال ۱۳۰۱ معاون وزارت داخله گردید. او یکبار در ۱۳۰۲ و بار دیگر در سال ۱۳۰۵ و هر دو بار در کابینه حسن مستوفی (مستوفی الممالک) به کفالت وزارت داخله منصوب شد. در سال ۱۳۰۶ والی آذربایجان شرقی گردید. سپس در سال ۱۳۰۸ وزیر داخله (وزیر کشور) در کابینه مخبرالسلطنه هدایت شد. در فروردین ۱۳۱۲ وزیر طرق و شوارع (وزیر راه) شد و سالها در کابینه‌های مختلف این سمت را بر عهده داشت. تا اینکه در سال ۱۳۱۴ به اتهام سوء استفاده مالی برکنار شد و تحت تعقیب قرار گرفت.

اتهام و محاکمه

روز ۲۷ دی ماه ۱۳۱۴ علی منصور از وزارت راه برکنار و تحت تعقیب قرار گرفته، توسط پلیس بازداشت شد و به زندان افتاد. متعاقباً محسن صدر وزیر دادگستری لایحه‌ای به مجلس تسلیم و برای تعقیب کیفری او مجوز گرفته و پرونده به دیوان عالی تمیز ارجاع شد. مهمترین اتهامش گویا دریافت رشوه از شرکت کامپساکس، پیمانکار خط آهن، به مبلغ پانزده هزار لیره بود. روز ۱۱۳۱ مرداد ۱۳۱۵ هیئت عمومی مستشاران دیوان مستشاران دیوان کشور به ریاست رضاقلی هدایت تشکیل جلسه داد. پس از دو روز دادگاه پایان پذیرفت و رأی بر تبرئه منصور صادر گردید و پرونده سایرین هم به دیوان جزای عمال دولت احاله شد. شاه از تبرئه منصور ناراضی بود، لاجرم رضاقلی هدایت رئیس دیوان عالی تمیز را منفصل کرد و صدر نیز از وزارت دادگستری استعفا کرد.

نخست وزیری و شهریور ۱۳۲۰

منصورالملک علی‌رغم برائت، سه سال بیکار بود. تا اینکه در سال ۱۳۱۷ در کابینه محمود جم مدیرالملک وزیر صناعت شد. سال بعد هم در کابینه متین دفتری تصدی همان وزارتخانه را که نام آن وزارت پیشه و هنر شده بود، عهده دار شد. تا اینکه در سال ۱۳۱۹ بجای متین دفتری به نخست وزیری منصوب شد. در دوره نخست‌وزیری علی منصور متفقین در سال ۱۳۲۰ ایران را اشغال کردند و در نتیجه استعفا داد.

تصدی مجدد منصب نخست وزیری

پس از منصور محمدعلی فروغی به‌جای او نخست‌وزیر شد و منصور به عنوان استاندار خراسان و تولیت آستان قدس رضوی راهی آن دیار شد. تا سال ۱۳۲۳ در آنجا بود ولی عاقبت به تهران احضار شد و مدتی هم بیکار بود. تا اینکه در سال ۱۳۲۵ بار دیگر استاندار آذربایجان گردید ولی در برابر مشکلات تاب نیاورد و به تهران بازگشت. در این زمان وی عضو شورای عالی اقتصاد شد و چندی هم رئیس شورای عالی برنامه کشور بود. در سال ۱۳۲۸ منصورالملک با حمایت روشن سفارت و شخص سفیر بریتانیا یعنی لوروژتل، پس از ساعد مراغه‌ای، نخست‌وزیر شد، زیرا انگلیسی‌ها او را قادر به قبولاندن قرارداد الحاقی به مجلس می‌دانستند. درنتیجه منصور بدون رای تمایل مجلس به نخست‌وزیری رسید. منصور در ایام نخست وزیری برای جلب نمایندگان به خواسته‌های جبهه ملی با نظر مساعد برخورد می‌کرد. همچنین او آیت‌الله کاشانی را که پس از ترور شاه به لبنان تبعید شده بود به ایران دعوت کرد. بالاخره منصور قرارداد الحاقی را به مجلس تقدیم کرد ولی نظری در موافقت با آن ابراز نکرد و خواست که مجلس قرارداد را بررسی کند. بریتانیا که تردید منصور در دفاع از قرارداد را دید با نظر مثبت به نخست‌وزیری سرلشکر رزم‌آرا تمایل نشان داد.

سایر مناصب

منصور در ۵ تیر ۱۳۲۹، به شرط اعزام به رم در سمت سفیر ایران در ایتالیا، استعفا کرد. او در سال ۱۳۳۱ سفیر ایران در ترکیه و در سال ۱۳۴۲ سفیر سیار ایران در دول اروپایی شد که چهار سال در این سمت باقی بود و سپس به ایران بازگشت و در سال ۱۳۵۳ دار فانی را وداع گفت. حسنعلی منصور فرزند او بود.

نگارخانه

از راست: علی منصور، محمدعلی فروغی، مصطفی‌قلی بیات، علی‌اکبر داور و محمود جم

منابع

• باقر عاقلی، شرح حال رجال سیاسی و نظامی معاصر ایران، ج ۳، ص ۷–۱۵۵۲.
• دکتر باقر عاقلی. رضاشاه و قشون متحدالشکل. تهران: نشر نامک، ۱۳۸۶. ISBN 964-6895-05-0.