توسکا
توسکا | |
---|---|
طبقهبندی علمی | |
فرمانرو: | گیاهان |
Division: | گیاهان گلدار |
رده: | دولپهایها |
راسته: | راشسانان |
تیره: | غان |
سرده: | توسکا |
گونه: | Alnus |
نام علمی | |
Alnus serrulata |
توسکا، توسه یا رازدار (رزدار) نام گونهای از درختها و درختچههای جنگلی از خانوادهٔ غان است. این درخت از نوع گیاهان خزانکننده است و بهوسیلهٔ باد گردهافشانی میکند.[۱] در دنیا بیش از ۳۰ نوع از گونهٔ توسکا وجود دارد که تنها دو نوع از آن با نامهای توسکای ییلاقی (سردسیر) و توسکای قشلاقی (گرمسیر) در ایران رشد میکنند[۲] که عمر آنها معمولاً تا ۱۰۰ سال است و رشد نهایی آنها در ۵۰ سالگی قطع میشود.[۳] توسکا درختی رطوبتپسند به شمار میرود؛ بدین معنی که دارای قدرت جذب آب بسیار زیادی است و در زمینهای مرطوب و یا باتلاقی دارای رشدی سریع میباشد.[۴]
محتویات
نام[ویرایش]
در فرهنگ دهخدا، توسکا به صورت «توسه» و «توسِکا» (به کسر سین) آورده شدهاست.[۵] این در حالی است که امروزه نام این درخت با س ساکن تلفظ میشود: توسْکا. این نام ریشه در طبری باستان دارد. نام این درخت در گیلان و لاهیجان «توسه» (در لاهیجان سیاهتوسه و سفیدتوسه)، در رودسر «توسا» و در گرگان و مازندران «توسکا» (در نور: تسکا) است. در مناطقی مانند آستارا، طالش و طالقان این درخت «رازدار» (یا رزدار) نام دارد[۱] که «دار» در زبانهای این مناطق به معنی «درخت» است (و توجه شود به ترکیب «دار و درخت» در فارسی امروز)
بومشناسی[ویرایش]
توسکا بومی قارهٔ اروپا و جزایر بریتانی است.[۶] محل رشد توسکا معمولاً در مناطق پر آب، مانند حاشیهٔ رودخانهها و سواحل، و همچنین حاشیهٔ جنگلهاست و داخل جنگل به ندرت رشد میکند.[۳] این درختان در تمامی کرهٔ زمین موجود هستند و دامنهٔ انتشار آنها از ژاپن به سمت آسیای شرقی و شمال هیمالیا و سپس درون اروپا و شمال آفریقا ادامه دارد. در قارهٔ آمریکا نیز از شمال قاره و بخش شرقی کانادا، آنتاریو به سمت غرب و سپس جنوب و منطقهٔ غربی آمریکای جنوبی و رشتهکوه آند و نیز در شیلی پراکندهاند.[۷]
این گونه فقط در بخش شمالی ایران وجود دارد و در جنگلهای مازندران و گرگان و گیلان، مناطق جنگلی طالقان، لاهیجان، آستارا و طالش که همه دارای خاکی مرطوب هستند، رشد میکند.[۸]
ویژگیها[ویرایش]
ارتفاع درختچههای تیرهٔ توسکا معمولاً کم است، اما در شرایط ایدهآل و مناسب (مانند زیاد بودن درجهٔ مرطوبی خاک و غنی بودن آن) ارتفاع آن تا ۲۱ متر نیز میرسد.[۶]
برگها در این گونه، بیضی و مدور، با پایهای گوه شکل و متناوب (پر موج) و دارای سطحی چسبنده و حاشیهای دندانهدار و همچنین رگبرگهای شانهای شکل هستند. گلها چوبی و با شکل نامشخص (معمولاً به صورت کروی) بوده و در ابتدای بهار و قبل از رویش کامل برگها ظاهر میشوند. شاخههای آن خاکستری رنگ با لکههای قهوهای است به وسیلهٔ جریان باد گردهافشانی میکنند و میوهٔ آن شبیه به توت کال است[۱][۲][۶][۷]
در میان درختانی که در جنگلهای شمال ایران وجود دارند، توسکا زودتر از بقیهٔ درختان جوانه میزند و آخرین درختی است که برگهای آن زرد میشود.[۳]
چوب[ویرایش]
توسکا دارای چوبی نرم است. چوب بریدهشدهٔ توسکا در هنگام پاییز سفید رنگ است و لی لحظاتی بعد از برش به قرمز متمایل میشود و سپس به رنگ صورتی روشن درمیآید و به همین رنگ میماند.[۶][۷]
میوه[ویرایش]
همچون تمام درختان خانواده غان، کتکینها (به انگلیسی: catkin) یا میوههای نر و ماده هردو در یک درخت قرار دارند. کتکینهای نر در پاییز ظاهر میشوند و مادهها در اواخر زمستان و اوایل بهار در میان شاخههای تیرهتر. رنگ نرها سرخ تیره است و نزدیک به ۱۰ سانتیمتر طول دارند و با فلسهای سپرمانندی پوشیده شدهاند که بساک و گردهها را از باران و بادهای نارس و نابهنگام محفوظ دارد.[۷]
کاربرد[ویرایش]
به خاطر رطوبتپسندی بسیار تیرهٔ توسکا و قدرت زیاد آن در جذب آب، برای کاهش حجم آب در زمینهای مرطوب و علفزارهای باتلاقی و ماندابها و زهکشی خاک به فراوانی کاشته میشود. همچنین چوب این درخت مورد استفاده در صنایع روکشسازی است.[۳][۴][۷]
جستارهای وابسته[ویرایش]
منابع[ویرایش]
- ↑ ۱٫۰ ۱٫۱ ۱٫۲ اکرم یادگاریپور و مهدیه شمسه، اصغر سپهوند. «توسکا» (فارسی) (اچتیامال). بازبینیشده در ۵ مه ۲۰۱۱.
- ↑ ۲٫۰ ۲٫۱ «فضای سبز. درخت توسکا» (فارسی) (اچتیامال). ۴. بازبینیشده در ۴ مه ۲۰۱۱.
- ↑ ۳٫۰ ۳٫۱ ۳٫۲ ۳٫۳ «توسکا». بایگانیشده از نسخهٔ اصلی در نا معلوم - بایگانی گوگل. بازبینیشده در ۵ مه ۲۰۱۱.
- ↑ ۴٫۰ ۴٫۱ «توسکا درختی ارزشمند و ناشناخته در جنگلهای شمال» (فارسی) (متنی). ۹ اردبیهشت ۱۳۸۶. بازبینیشده در ۵ مه ۲۰۱۱.
- ↑ علیاکبر دهخدا و دیگران. «مدخل «توسکا»» (فارسی) (اچتیامال). بازبینیشده در ۶ مه ۲۰۱۱.
- ↑ ۶٫۰ ۶٫۱ ۶٫۲ ۶٫۳ George Knowles. «In Worship of Trees» (انگلیسی). بازبینیشده در ۴ مه ۲۰۱۱.
- ↑ ۷٫۰ ۷٫۱ ۷٫۲ ۷٫۳ ۷٫۴ LoveToKnow. «Alder Tree (Alnus glutinosa)» (انگلیسی). بازبینیشده در ۴ مه ۲۰۱۱.
- ↑ آينه دات نت. «توسکا» (فارسی). بازبینیشده در ۴ مه ۲۰۱۱.
پیوند به بیرون[ویرایش]
این یک مقالهٔ خرد مرتبط با گیاه است. با گسترش آن به ویکیپدیا کمک کنید. |
|