شورای عالی انقلاب فرهنگی

از ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد
پرش به: ناوبری، جستجو
جمهوری اسلامی ایران
Emblem of Iran.svg

سیاست و حکومت ایران


شورای عالی انقلاب فرهنگی به ریاست رئیس جمهور یکی از نهادهای حکومتی جمهوری اسلامی ایران است که پس از انقلاب ۱۳۵۷ ایران با فرمان روح الله خمینی تشکیل شد. گسترش نفوذ فرهنگ اسلامی در شئون جامعه و تقویت انقلاب فرهنگی و اعتلای فرهنگ عمومی و تزکیه محیط‌های علمی و فرهنگی از افکار مادی و نفی مظاهر و آثار غربزدگی از جمله اهداف این شورا است. ابتدا ستاد انقلاب فرهنگی تشکیل گردید که بعداً به شورای عالی انقلاب فرهنگی تغییر ماهیت داد.

پیشینه[ویرایش]

روح الله خمینی در جمع اعضای ستاد انقلاب فرهنگی دستور می‌دهد برای بازگشایی دانشگاه‌ها، ستاد انقلاب فرهنگی سابقهٔ تک تک افراد را بازبینی کند و از اعضای ستاد می‌خواهد که «سازمانی» درست کنند که فعالیت‌های کلیه اساتید و دانشجویان را زیر نظر داشته باشد. او دستور داده بود که گروههایی برای رسیدگی به سوابق معلمها و اساتید و دانشجویان، ایجاد شوند تا عده زیادی که چهره هایشان را از آنی که هستند برمیگردانند به یک چهره اسلامی شناسایی شوند و دانشگاهها مرکز تجمع این افراد نشود.

وی عقیده داشت نباید به اظهارات و شهادت دادن معلمان به اسلام اکتفا بشود بله باید سوابق آنها بررسی شود که:

این چطور آدمی بوده است؛ چکاره بوده است؛ در دانشگاه که بوده چه می کرده، چه درس می‌داده؛ چه جور برخورد می کرده با جوانها و چه توطئه‌ها داشته یا نداشته .

بعد هم که دانشگاهها باز می‌شوند:

یک بازرسی‌هایی لازم است به اینکه در همه جا حاضر باشند؛ برای اینکه معلمین با دانشجوها چه جور برخورد دارند و غیر برنامه درسی شان چه حرفها آنجا هست؛ چه چیزها آنجا مطرح می کنند. اگر دیدند چیزهایی انحرافی است، اطلاع بدهند. و یک سازمانی باشد برای اینکه اگر هر یک از معلمین یک همچو کاری بخواهند بکنند، [بررسی ] بشود.[۱]

آیت‌الله خمینی در حکم خود به اعضای منتخب ستاد انقلاب فرهنگی به صراحت مسئولیت انتخاب اساتید را به عهدهٔ این ستاد گذاشت [۲]

خمینی همچنین در پیام نوروزی خود، در فروردین ۵۹ بر آن تأکید کرده و گفت:

باید انقلاب اسلامی در تمام دانشگاه‌های سراسر ایران به وجود آید. تا اساتیدی که در ارتباط با شرق و یا غرب‌اند تصفیه گردند و دانشگاه محیط سالمی شود برای تدریس علوم عالی اسلامی.[۳]

اهداف[ویرایش]

اهداف این شورا عبارت‌اند از:[۴]

۱- گسترش و نفوذ فرهنگ اسلامی در شئون جامعه و تقویت انقلاب فرهنگی و اعتلای فرهنگ عمومی
۲- تزکیه محیط‌های علمی و فرهنگی از افکار مادی و نفی مظاهر و آثار غربزدگی از فضای فرهنگی جامعه
۳- تحول دانشگاه‌ها، مدارس و مراکز فرهنگی و هنری براساس فرهنگ صحیح اسلامی، گسترش و تقویت هر چه بیشتر آنها برای تربیت متخصصان متعهد، اسلام‌شناسان متخصص، مغزهای متفکر و وطن‌خواه، نیروهای فعال و ماهر، استادان، مربیان و معلمان معتقد به اسلام و استقلال کشور
۴- تعمیم سواد، تقویت و بسط روح تفکر و علم‌آموزی و تحقیق و استفاده از دستاوردها و تجارب مفید دانش بشری برای نیل به استقلال علمی و فرهنگی
۵- حفظ و احیا و معرفی آثار و مآثر اسلامی و ملی
۶- نشر افکار و آثار فرهنگی انقلاب اسلامی، ایجاد و تحکیم روابط فرهنگی با کشورهای دیگر به ویژه با ملل اسلامی

وظایف[ویرایش]

از جمله وظایف شورای عالی انقلاب فرهنگی، می‌توان در سه حوزه سیاست‌گذاری، تدوین ضوابط و نظارت تقسیم‌بندی نمود.

تهیه و تدوین سیاست‌ها و طرح‌های راهبردی کشور در زمینه‌های مختلف فرهنگی از جمله در حوزه‌های زنان، تبلیغات، اطلاع‌رسانی، چاپ و نشر، بیسوادی، دانشگاه‌ها، برقراری روابط علمی و پژوهشی و فرهنگی با سایر کشورها، همکاری حوزه و دانشگاه، فعالیت‌های دینی و معنوی، تهاجم فرهنگی و سایر حوزه‌های فرهنگی مربوطه از جمله وظایف سیاست‌گذاری این شورا محسوب می‌شود. همچنین تعیین ضوابط تأسیس مراکز علمی و آموزشی و نیز ضوابط گزینش مدیران و استادان و دانشجویان از جمله وظایف این شورا می‌باشد. بررسی و تحلیل شرایط فرهنگی ایران و جهان، بررسی الگوهای توسعه و پیامدهای فرهنگی آن، بررسی وضع فرهنگ و آموزش کشور و نیز نظارت بر اجرای مصوبات شورا از جمله وظایف نظارتی شورای عالی انقلاب فرهنگی می‌باشد.[۵]

تاریخچه[ویرایش]

پیشینه تشکیل شورای عالی انقلاب فرهنگی به سال ۱۳۵۹ باز می‌گردد که سال آغازین انقلاب فرهنگی محسوب می‌شود.

ستاد انقلاب فرهنگی[ویرایش]

در این سال، ستاد انقلاب فرهنگی با فرمان آیت‌الله خمینی تشکیل شد. این ستاد بعدها به شورای عالی انقلاب فرهنگی شد.[۶] هسته هفت نفری که برای تشکیل این ستاد معرفی شدند عبارت بودند از[۶]:

تربیت استاد و گزینش افراد شایسته برای تدریس در دانشگاه‌ها، گزینش دانشجو و اسلامی کردن جو دانشگاه‌ها و تغییر برنامه‌های آموزشی دانشگاه‌ها وظایفی بود که بر عهده این شورا قرار داشت.[۷] البته عبد الکریم سروش معتقد است که در گزینش اساتید دانشگاه ستاد انقلاب فرهنگی تنها نقش ناظر را داشته و در بسیاری از موارد در جریان اخراج اساتید نبوده‌است.[۸] در مقابل، برخی از منتقدان چنین ادعایی را نمی‌پذیرند و معتقدند که این امر بر اساس آئین‌نامه مصوب ستاد انقلاب فرهنگی و توسط هیئت‌هایی زیر نظر ستاد انقلاب فرهنگی انجام شده‌است و فرد یا سازمان دیگری نمی‌تواند مسوول این اقدام باشد[۹]. عملکرد این ستاد در این دوران از جهت تاخیر در بازگشایی دانشگاه‌ها همیشه مورد انتقاد بوده است و به عنوان نقطه ضعف آن یاد می‌شود.

در شهریور ۱۳۶۲ این ستاد با دستور آیت الله خمینی تکمیل شد و افراد دیگری نیز به آن اضافه شدند. اعضای این ستاد عبارت بودند از:[نیازمند منبع]

۱- سید محمد خاتمی از تاریخ ۱۳۶۲/۶/۸ تا ۱۳۶۳/۹/۱۹
۲- محمد رضا مهدوی کنی از تاریخ ۱۳۶۲/۶/۸ تا ۱۳۶۳/۹/۱۹
۳- ایرج فاضل اوایل شهریور ۶۳ تا ۱۳۶۳/۹/۱۹
۴- غلامحسین رحیمی شعرباف از تاریخ ۱۳۶۲/۶/۸ تا ۱۳۶۳/۹/۱۹
۵- محمد علی نجفی از تاریخ ۱۳۶۲/۶/۸ تا ۱۳۶۳/۹/۱۹
۶- صادق واعظ زاده از تاریخ ۱۳۶۲/۶/۸ تا ۱۳۶۳/۹/۱۹
۷- محمد رحمتی اواخر مهر ۶۳ تا ۱۳۶۳/۹/۱۹
۸- حسن ابراهیم حبیبی از تاریخ ۱۳۱۳/۳/۲۳۵۹ تا ۱۳۶۳/۹/۱۹
۹- محمد جواد باهنر از تاریخ ۱۳۶۲/۶/۸ تا زمان کشته شدن در ۸ شهریور ۱۳۶۰
۱۰- احمد احمدی : از تاریخ ۱۳۶۰/۱۱/۲ تا ۱۳۶۳/۹/۱۹
۱۱- محمد مهدی ربانی املشی از تاریخ ۱۳۵۹/۳/۲۳ تا ۱۳۶۲/۶/۸
۱۲- شمس الدین سادات آل احمد از تاریخ ۱۳۵۹/۳/۲۳ تا ۱۳۶۲/۶/۸
۱۳- عبد الکریم سروش از تاریخ ۱۳۶۲/۶/۸ تا ۱۳۶۳/۹/۱۹
۱۴- علی شریعتمداری از تاریخ ۱۳۶۲/۶/۸ تا ۱۳۶۳/۹/۱۹
۱۵- جلال الدین فارس از تاریخ ۱۳۵۹/۳/۲۳ تا ۱۳۶۲/۶/۸

خمینی در ۱۹ آذر ۱۳۶۳ بر ستاد انقلاب فرهنگی ترمیم عمده‌ای انجام داد و با ترکیب متفاوت ستاد انقلاب فرهنگی به شورای عالی انقلاب فرهنگی تبدیل شد.

تشکیل شورای عالی انقلاب فرهنگی[ویرایش]

در سال ۱۳۶۱ در پی ناهماهنگی‌هایی که در اثر تداخل وظایف ستاد انقلاب فرهنگی و وزارت فرهنگ و آموزش عالی پیش می‌آمد، طرحی از سوی وزیر وقت تقدیم هیئت دولت شد که پس از تصویب در دولت، به‌صورت لایحه با قید یک فوریت تقدیم مجلس شد.[۶] اما تأسیس شورای عالی انقلاب فرهنگی عملاً به ۱۹ آذر ۱۳۶۳ باز می‌گردد.خمینی در این روز، طی پیامی فرمان تأسیس شورای عالی انقلاب فرهنگی را صادر نمود. در بخشی از این پیام چنین آمده است:

خروج از فرهنگ بدآموز غربی و نفوذ و جایگزین شدن فرهنگ آموزنده اسلامی، ملی و انقلاب فرهنگی در تمام زمینه‌ها در سطح کشور آن چنان محتاج تلاش و کوشش است که برای تحقق آن سالیان دراز باید زحمت کشید و با نفوذ عمیق ریشه دار غرب مبارزه کرد. اینک با تشکر از زحمات ستاد انقلاب فرهنگی برای هر چه بارورتر شدن انقلاب در سطح کشور، تقویت این نهاد را لازم دیدم بدین جهت علاوه بر کلیه افراد ستاد انقلاب فرهنگی و رؤسای محترم سه قوه، حجج اسلام آقای خامنه ای، آقای اردبیلی و آقای رفسنجانی و همچنین جناب حجت‌الاسلام آقای مهدوی کنی و آقایان سید کاظم اکرمی وزیر آموزش و پرورش و رضا داوری و نصرالله پورجوادی و محمدرضا هاشمی را به آنان اضافه نمودم

[۷]

در دوران رهبری آیت ا... خامنه‌ای[ویرایش]

شورای انقلاب فرهنگی فعالیت خود را دراین دوران مانند قبل ادامه داد و اعضای خود را کمابیش با همان ترکیب قبلی حفظ نمود. در سال ۱۳۷۵ آیت ا...خامنه‌ای ترکیب جدیدی برای شورا انتخاب کرد.[نیازمند منبع]

آخرین بار در تاریخ ۱۷ خرداد ۱۳۹۰ آیت ا... خامنه‌ای اعضای شورا را را منصوب کرد. در این فهرست دو عضو افتخاری و دو عضو تازه نیز حضور داشتند و نیز برخی از جمله میرحسین موسوی از فهرست حذف شدند. در بخش حقوقی نیز تغییراتی اعمال شد، از جمله وزارت ورزش و جوانان افزوده شد.

مؤسسات، نهادها و شوراهای تشکیل شده توسط شورا[ویرایش]

مؤسسات[ویرایش]

نهادها[ویرایش]

شوراها[ویرایش]

شوراهای اقماری وابسته[ویرایش]

  • شورای توسعه فرهنگ قرآنی (مصوبه جلسه 643 شورای عالی انقلاب فرهنگی)

شوراهای اقماری مرتبط[ویرایش]

دیدگاه‌های منتقد[ویرایش]

عملکرد شورای عالی انقلاب فرهنگی در طول سال‌های مختلف موافقان و مخالفان زیادی داشته است.

  • یکی از مهم‌ترین انتقاداتی که برخی از منتقدان مطرح کرده‌اند، وارد شدن شورای عالی انقلاب فرهنگی به حیطه قانون‌گذاری است. این منتقدان اعتقاد دارند که‌شان این شورا، یک شان کلان‌نگر و مشورتی است و می‌بایست سیاست‌گذاری‌های کلان فرهنگی را در چارچوب مصالح ملی کشور انجام دهد؛ درحالی که این شورا به تصویب مقرراتی می‌پردازد که به اعتقاد منتقدان، خارج از چارچوب وظایف این شورا است.[۶] در این زمینه انتقادات مختلفی در مورد مصوبات شورای عالی انقلاب فرهنگی مطرح شده است که از آن جمله می‌توان به مصوبه این شورا در مورد ضوابط استفاده از شبکه‌های اطلاع‌رسانی اینترنتی اشاره نمود.(محدودیت حداکثر نرخ انتقال اطلاعات تا ۱۲۸kb/s برای کاربران خانگی) منتقدان معتقدند که این مصوبه محدودیت‌هایی را در مورد دسترسی کاربران به اینترنت فراهم می‌کند.
  • همچنین یکی دیگر از انتقادات مطرح‌شده از سوی منتقدان، تداخل وظایف این شورا با وزارت علوم، تحقیقات و فناوری می‌باشد. به اعتقاد برخی از کارشناسان، این تداخل (به‌طور مثال در مورد انتخاب روسای دانشگاه‌ها) مشکلاتی را در زمینه انجام امور اجرایی آموزش عالی در کشور ایجاد نموده است.[نیازمند منبع]
  • برخی ازحقوقدانان نیز معتقدند که اگرچه دراوایل انقلاب بدلیل اوضاع نابسامان دانشگاه ها تاسیس این شورا توسط روح‌الله خمینی منطقی بود اما با پا گرفتن نهادهای فرهنگی درکشور دیگر ادامه کار شورا منطق ندارد و وجود این شورا ناقض قانون اساسی و قوانین عادی است و نوعی دخالت رهبری درمسوولیتهای قوه مجریه است ومی توان گفت که هرچه درامور فرهنگی رخ میدهد مسوولش رهبری است نه قوه مجریه چه با استمرار این شورا و امضا مصوبات آن توسط رهبری مسوولیت مستقیما برعهده رهبری است. مگر آنکه شورا صرفا واضع سیاستهای کلی درامور فرهنگی باشد که درصلاحیت رهبری است [۱۲] و[۱۳]

عملکرد[ویرایش]

ا

اعضای کنونی شورای عالی انقلاب فرهنگی[ویرایش]

اعضای این شورا به دو دسته اعضای حقیقی و حقوقی تقسیم می‌شوند که هر چندسال یک‌بار تغییر می‌کنند و رهبری ایران تعیین می‌کند. آخرین عضوها ایشان اند[۱۴]:

اعضای افتخاری[ویرایش]

اعضای حقیقی[ویرایش]

اعضای حقوقی[ویرایش]

روسای شورا[ویرایش]

نام تصویر آغازوپایان گرایش سیاسی / حزب
آیت الله سیدعلی خامنه‌ای از ۱۳۶۱ تا ۱۳۶۸ حزب جمهوری اسلامی

جامعه روحانیت مبارز
آیت الله علی اکبر هاشمی رفسنجانی AkbarHashemiRafsanjani.jpg از ۱۳۶۸ تا۱۳۷۶ اعتدالگرا
سید محمد خاتمی Mohammad Khatami.jpg از ۱۳۷۶ تا ۱۳۸۴ اصلاح طلب
محمود احمدی‌نژاد Mahmoud Ahmadinejad 2009.jpg از ۱۳۸۴ تا ۱۳۹۲ اصول گرا
حسن روحانی Hassan Rouhani.jpg از ۱۳۹۲ تاکنون اعتدالگرا - اصلاح طلب

دبیران شورای عالی انقلاب فرهنگی[ویرایش]

دبیرخانهٔ شورای عالی انقلاب فرهنگی با هدف کارشناسی هرچه بهتر مصوبات شورای عالی و پشتیبانی علمی، پژوهشی تشکیل شد که علاوه بر نقش اداری و پشتیبانی علمی و پژوهشی، نظارت و ارزیابی و هماهنگی و پیگیری اجرایی شدن مصوبات شورا را نیز بر عهده دارد. در زیر فهرست اسامی دبیران این شورا از ابتدا تا کنون آمده است:[۱۵][۱۶]

نام آغاز دوره شماره جلسه آغازین
محمدرضا هاشمی گلپایگانی ۲۷ فروردین ۱۳۶۴ ۱۸
سید مصطفی میرسلیم ۲ شهریور ۱۳۷۲ ۳۱۲
محمدعلی کی‌نژاد ۲ بهمن ۱۳۷۵ ۳۹۰
محمدرضا مخبر دزفولی ۶ دی ۱۳۸۴ ۵۷۵

جستارهای وابسته[ویرایش]

منابع[ویرایش]

  1. صحیفهٔ نور جلد ۱۳ صفحهٔ ۲-۳
  2. صحیفهٔ نور جلد ۱۲ صفحهٔ ۴۳۱
  3. روزنامه اطلاعات ۶ فروردین ۱۳۵۹ ص ۴
  4. «اهداف و وظایف شورا». دبیرخانه شورای عالی انقلاب فرهنگی. بازبینی‌شده در ۱۹ ژوئن ۲۰۰۷. 
  5. «اهداف و وظایف شورا». دبیرخانه شورای عالی انقلاب فرهنگی. بازبینی‌شده در ۲۱ ژوئن ۲۰۰۷. 
  6. ۶٫۰ ۶٫۱ ۶٫۲ ۶٫۳ امیرشاهی، سید افشین. آموزش در چنبره سیاست. . اعتماد-ویژه‌نامه تحلیل خبر، ۶ اردیبهشت ۱۳۸۶. 
  7. ۷٫۰ ۷٫۱ «تاریخچه شورای عالی انقلاب فرهنگی». بازبینی‌شده در ۱۸ ژوئن ۲۰۰۷. 
  8. گفتگو با دكتر عبدالكريم سروش. «يكبار انقلاب فرهنگي کافي بود». روزنامه هم‌میهن، ۲۰ خرداد ۱۳۸۶. بازبینی‌شده در ۱۸ ژوئن ۲۰۰۷. 
  9. محمدعلی نجفی. «پاسخ به دكترسروش». سایت خبری امروز، ۲۲ خرداد ۱۳۸۶. بازبینی‌شده در ۱۸ ژوئن ۲۰۰۷. 
  10. ۱۰٫۰ ۱۰٫۱ «مؤسسات وابسته»(فارسی)‎. وب‌گاه رسمی دبیرخانهٔ شورای عالی انقلاب فرهنگی. بازبینی‌شده در ۳ دی ۱۳۸۶. 
  11. «شوراهای اقماری»(فارسی)‎. وب‌گاه رسمی دبیرخانهٔ شورای عالی انقلاب فرهنگی. بازبینی‌شده در ۳ دی ۱۳۸۶. 
  12. اصل 110 قانون اساسی
  13. http://blogylaw.com
  14. «انتصاب اعضای جدید شورای عالی انقلاب فرهنگی». پایگاه اطلاع‌رسانی مقام معظم رهبری. بازبینی‌شده در ۱۷ خرداد ۱۳۹۰ برابر ۷ ژوئن ۲۰۱۱. 
  15. معرفی دبیرخانهٔ شورای عالی انقلاب فرهنگی
  16. دبیران شورای عالی انقلاب فرهنگی

پیوند به بیرون[ویرایش]