انارک

برای دیگر کاربردها، انارک (ابهام‌زدایی) را ببینید.

انارک نارُسینه
کشور	ایران
استان	اصفهان
شهرستان	نائین
بخش	بخش انارک
مردم
جمعیت	۱٬۹۰۳ (سرشماری ۱۳۹۵)
اطلاعات شهری
پیش‌شماره تلفنی	۰۳۱
وبگاه	وب‌گاه انارک

انارک شهری در استان اصفهان و مرکز بخش انارک است. است. این شهر در ۲۲۰ کیلومتری شمال شرق اصفهان و در حاشیهٔ دشت کویر قرار دارد. شهر انارک دارای قلعه و حصاری بوده است که قسمتی از آن هنوز پابرجاست. در گویش محلی این شهر نارُسینه و اهالی آن نارُسنایی خوانده می‌شوند. آب و هوای این شهر بیابانی خشک و میانگین بارش سالیانه آن حدود ۱۰۸ میلی‌متر است.

تاریخ

در مورد زمان بنا نهاده شدن این شهر توافقی وجود ندارد. به نقلی بنای این شهر به زمان ساسانیان برمی‌گردد که واحه‌ای بر سر راه معدن سرب و نقرهٔ نخلک بوده‌است. روایات شفاهی بنای اولین خشت انارک را به زمان شاه عباس و شخصی به نام محمد پهلوان نسبت می‌دهند.

در دوران استیلای اعراب و پس از آن تا حدود اواخر دوران قاجاریه انارک بعنوان چهارراه ارتباطی مورد توجه بوده‌است. مسیری که از جنوب کشور آغاز و به ورامین و تهران ختم می‌شد. هم اکنون نیز استانهای غربی کشور برای دسترسی به استانهای شرقی و مخصوصاً خراسان رضوی از این شهر عبور می‌کنند.

نامهٔ امیرکبیر به کدخدایان انارک در محرم ۱۲۶۷ قمری، سند تاریخی‌ای است که به پرداخت وجهی برای ساخت حصار انارک می‌پردازد. امیرکبیر در این نامه به اهالی دربارهٔ ساخت قلعه و حصار برای امنیت از دستبرد راهزنان هشدار داده است. نکتهٔ قابل توجه دیگر در این نامه اشاره به شیوع وبا در انارک است.

در اواخر سدهٔ سیزدهم قمری و در عصیان نایبیان کاشان، راه‌زنان با وجود مقامت اهالی انارک را تسخیر کردند. احتمالاً شخصی به نام «نایب علی» رهبری دفاع مردم را در مقابل «نایب حسین» (نایب‌حسین کاشی، سردستهٔ راه‌زنان) بر عهده داشته است. آثارِ گلوله‌های سواران مهاجم هنوز بر دیوارِ گِلی و کنگره‌دار دورِ آبادی قابل مشاهده است. پس از تسخیر آبادی به دست راه‌زنان، عدهٔ زیادی از مردم انارک به اصفهان، تهران، شاهرود و سمنان مهاجرت کردند و جمعیت منطقه یکباره کاهش یافت.

آمار سال ۱۳۵۵ جمعیت فعال اقتصادی انارک را تنها ۹ نفر اعلام می‌کند. این رقم در سال ۱۳۶۵ به ۱۰۸ نفر افزایش یافته است.

ریچارد فرای گزارش می‌کند که در مسیر نائین به انارک، به درمانگاهی برخورد کرده که پزشکی اتریشی اداره‌اش می‌کرده است. این درمانگاه احتمالاً پیش از جنگ جهانی دوم، به دست آلمان‌ها در کنار چند ساختمان دیگر به منظور احداث راه‌آهن ساخته شده بوده است. این راه‌آهن هیچ‌گاه احداث نشد.

از اسناد دیگری که هم اکنون از میان رفته‌اند یک گچبری در مسجد حاج محمدرضا بوده است. این گچبری نشانگر قدمت ۲۵۰ ساله مسجد بوده و در دهه ۶۰ به دست مرمتگران نابود شده است. سنگ شناسنامه کاروانسرای رَباط نیز در دهه ۷۰ به سرقت رفت. بقایای برج و بارو، در و دروازه، کوچه و پس‌کوچه‌های باریک و پرپیچ و خم این شهر نشان از اندیشهٔ دفاعی در ساخت بافت شهر دارد. بافت قدیمی انارک شامل هفت محله به نام‌های بیابانک، بیک‌علی، حصار، عرب‌ها، سراب، قافله‌گاه و جوباره است.

نخستین مدرسهٔ انارک، دبستان فرخی است که در ۱۳۱۵ شمسی تأسیس شده است.

انارک به عنوان تبعیدگاه

تصویری از تبعیدیان در انارک، از راست به چپ: هادی خسروشاهی، مرتضی پسندیده و مکارم شیرازی (۱۳۵۷)

انارک یکی از تبعیدگاه‌های مهم زندانیان سیاسی در رژیم پهلوی بود. مرتضی پسندیده برادر روح‌الله خمینی، مکارم شیرازی و سید محمد صادق روحانی از مراجع تقلید، خلخالی، حبیب‌الله طاهری گرگانی امام جمعه گرگان، سیدهادی خسروشاهی، و محمد صادق کرباسچی تهرانی از چهره‌های سرشناسی هستند که مدتی را در انارک در تبعید به سر برده‌اند.

گویش

گویشی که در انارک به آن صحبت می‌شود از گویش‌های مربوط به گویشهای ایران مرکزی است. تفاوت این گویش با گویش مردم نائین تنها در لهجه و آواهاست.

فارسی معیار	انارکی	فارسی معیار	انارکی
حرف زدن	hengashtmoon	جویدن	jārtmoon
نمی‌شود گفت	nābovāt	برویم	ishem
من می‌گویم	mo evaji	همه	himeh
پدرم	poyom	مادرم	māyom
پسر	pur	دختر	dot

مانور نیروی هوایی

در سال ۱۳۹۵، هواپیماهای شکاری بمب افکن نیروی هوایی ایران، در رزمایشی کویر انارک را بمباران کردند.

معادن و کانی‌ها

کانی‌های تالمسیت (Talmessite)، ایرانیت (Iranite)، خونیت (Khuniite) و انارکیت (Anarakite) در معادن اطراف انارک کشف شده‌اند.

جستارهای وابسته

• بخش انارک