روابط ایران و ترکیه
 |
|
 ترکیه |
 ایران |
|---|---|
روابط ایران و ترکیه همراه با تغییراتی که در دوران معاصر در جغرافیای سیاسی خاورمیانه ایجاد شده‌است دستخوش تحولات زیادی بوده است. این روابط تا حد زیادی از مذهب شیعه و سنی در دو سوی مرز، روابط ایران، روابط ترکیه و اسرائیل، مسئله کردها و روابط دو کشور با روسیه و اروپا تأثیر پذیرفته است.
ترکیه امروزی کشوری است بازمانده از تجزیه امپراتوری عثمانی که مصطفی کمال آتاترک در آن دست به اصلاحات سکولار وسیعی زد و ایران معاصر کشوری است که پس از مدت‌ها بی‌ثباتی با روی کار آمدن رضاشاه دست به اصلاحات مشابه و تا حد زیادی متأثر از ترکیه[۱] می‌زند. در ۱۳۵۷ ایران انقلابی را تجربه می‌کند که روابطش با تمام جهان و از جمله ترکیه را متحول می‌کند.
محتویات
هخامنشیان[ویرایش]
پیش از اشکانیان، در دوره هخامنشیان، شبه‌جزیره آناتولی در حدود دویست سال بخشی از امپراتوری هخامنشیان بود.[۲]
دوران صفوی[ویرایش]
تنش میان امپراطوری‌های عثمانی و صفویان و حملات پیاپی آنان به مرزهای غربی ایران در ۵ قرن گذشته روابط میان دو کشو راعمدتا سرد و خصومت آمیز کرده بود. دورانی پُر تنش میان ایران و عثمانی که با وقوع جنگ چالدران در سال ۱۵۱۴ میلادی به اوج خود رسید. پس از این جنگ بسیاری از آثار تاریخی با ارزش ایرانی ها به عثمانی منتقل می شود که امروزه بیشتر آنها در موزه سرای توپقاپی و منطقه تاریخی سلطان احمد در استانبول نگهداری می شوند. درگیری‌ها بیش از یک سده میان دو امپراتوری ادامه پیدا کرد تا در نهایت با امضای عهدنامه قصر شیرین در ۱۶۳۹ و تثبیت مرزهای ایران و ترکیه به شکل کنونی پایان یافت.[۲]
افشاریان و قاجاریان[ویرایش]
با به قدرت رسیدن سلسله‌های افشاریان و قاجاریان در ایران، روابط با عثمانیان دوستانه‌تر می‌شود. در سال ۱۷۴۷ میلادی، محمود یکم یک خنجرِ جواهرنشان را به عنوان هدیه‌ای برای نادر شاه به ایران می‌فرستد. اما در راه به فرستادگان خبر می‌رسد که پادشاه ایران به قتل رسیده و آنها نیز از میانه راه به استانبول بازمی‌گردند. در دوره قاجار نیز تعدادی مدال شیر و خورشید از سوی دولت ایران به سلطان عبدالحمید دوم عثمانی اهدا شده است.[۲]
امپراطوری عثمانی تا واپسین روزهای حیات خود در قرن بیستم و در جریان جنگ‌های جهانی اول و دوم همواره متعرض به خاک ایران بود.
دوران پهلوی[ویرایش]
شکست عثمانی‌ها در جنگ جهانی اول و از دست دادن بخش عمده‌ای از متصرفات و ایجاد دولت غیر مذهبی مبتنی بر پان ترکیسم بنام «ترکیه» از یک سو و ایجاد دولت لائیک پهلوی در ایران از سوی دیگر آغازگر فصل تازه‌ای از روابط میان دوکشور بود. رضا شاه نخستین رهبر جهان بود که در پی اعلام موجودیت جمهوری ترکیه با ارسال یک جلد قرآن و یک قبضه شمشیر مرصع به آتاتورک تبریک گفت. او در آن زمان نخست وزیر بود. او تنها سفر خارجی خود در دوران پادشاهی را به ترکیه انجام داد.[۳]
در این دوره ایران و ترکیه هر دو با خطر حمله شوروی مواجه بودند. راه اندازی پیمان نظامی سنتو توسط دو کشور در کنار پاکستان از تحولات عمده روابط ایران و ترکیه بود.
در پی پیوستن ایران به پیمان بغداد، در تاریخ ۷ آذر ۱۳۳۴ خورشیدی سفرای ایران در کشورهای عضو این پیمان تغییر کرد و سرلشکر حسن ارفع سفیر کبیر ایران در ترکیه شد.[۴] دولت‌های ایران و ترکیه در ۲۳ بهمن سال ۱۳۴۲ روادید ورود اتباع شان به خاک همدیگر را لغو کردند.[۵]
پس از انقلاب ۵۷[ویرایش]
شعار صدور انقلاب روح الله خمینی رهبر ایران، گرچه نهایتا نتوانست[نیازمند منبع]اثر قابل توجهی بر هیچ یک از کشورهای اسلامی بگذارد، اما تنش‌ها و بی اعتمادی گسترده‌ای به حکومت شیعه مذهب ایران در میان سایر کشورها پدید آورد.[نیازمند منبع]
این وضعیت باعث شد تا سایر کشورهای اسلامی گروههای اسلامگرا را بیش از پیش سرکوب و تحرکات آنان را زیر نظر گیرند.[نیازمند منبع]
دولت هاشمی رفسنجانی[ویرایش]
سفر اربکان نخست وزیر ترکیه (از حزب اسلامگرای رفاه) به تهران و انعقاد قرار داد صادرات گاز ایران به ترکیه مهمترین رویداد در روابط دوکشور در دولت هاشمی بود. گرچه این وضعیت دیری نپایید و باقدرت گرفتن لائیک‌ها پس از او روابط ایران و ترکیه وضعیت وخیمی یافت. وضعیتی که تا سال اول دولت خاتمی نیز ادامه یافت.
دولت خاتمی[ویرایش]
دولت خاتمی هنگامی شروع بکار کرد که به جز ترکیه، اتحادیه اروپا نیز روابط خود را با ایران قطع و سفرایش را از کشور خارج کرده بود.[نیازمند منبع]دادگاهی در آلمان مقامات بلند پایه ایران را به دست داشتن در ترور رهبران حزب دموکرات کردستان ایران (یکی از احزاب مسلح مخالف دوات) متهم ساخته بود. اما آنچه بیش از پیش بر شدن تنش‌ها افزود اثرگذاری سیاست اسرائیلی ستیزی دولت ایران بر اجلاس سران سازمان کنفرانس اسلامی در تهران بود. دولت ایران بجای[نیازمند منبع]پیگیری مسائل مهمی همچون روی کار آمدن طالبان در افغانستان و جایگیری بنیادگرایان اسلامی در آن (که بعدها با خلق[نیازمند منبع]حملات ۱۱ سپتامبر جهان اسلام را در معرض تعرضات گسترده قرار دادند) پیگیری اقدامات خصمانه دولت عراق و مسائلی از این دست، پیگیر صدور بیانیه‌ای در محکوم کردن ترکیه بدلیل برقراری روابط گسترده سیاسی و نظامی با اسرائیل شد.[نیازمند منبع] این بیانیه روابط ایران وترکیه را بیش از پیش وخیم کرد.
دیدار سران دو کشور در حاشیه اجلاس دی ۸ در قزاقستان از تنش میان طرفین کاست و دو کشور پس از چندسال سفیر مبادله کردند.[نیازمند منبع] دولت بلنت اجویت با مسئله کردها مواجه شد و با اعزام نیروهای نظامی به مرز سوریه خواستار تحویل دادن عبدالله اوجالان رهبر حزب کارگران کردستان ترکیه شد. امتناع سوریه از تحویل دادن وی، دو کشور را در آستانه درگیری نظامی قرار داد. دولت خاتمی با میانجیگری میان طرفین نقش مهمی در کاستن از تنش داشت و این موضوع بعنوان نقطه عطفی در روابط میان دو کشور ثبت شد.گرچه ترکیه در نهایت با کمک آمریکا و اسرائیل وی را دستگیر کرد و این موضوع جایگاه و اهمیت روابط با اسرائیل را برای دولت ترکیه نمایان ساخت.[۶]
دولت احمدی‌نژاد[ویرایش]
پس از انتخاب احمدی‌نژاد به عنوان رئیس‌جمهور ایران و تمایل وی به پیشبرد برنامه هسته‌ای ایران و مخالفت غربی‌ها با این تلاش که منجر به صدور تحریم‌های علیه ایران انجامید، ترکیه همواره سعی کرد که به عنوان یک میانجی بین‌المللی بین ایران و اتحادیه اروپا و آمریکا عمل کند و طرفین را به حل دیپلماتیک این منازعه تشویق کند. ترکیه با این رویه سعی داشت از طرفی جایگاه خود را در خاورمیانه تقویت کند و از بروز جنگ در همسایگی خود جلوگیری نماید و از طرفی با این مانور سیاسی خود را برای عضو شدن دائم در اتحادیه اروپا مقتدر نشان دهد.[۷] موضوع جنگ داخلی سوریه نیز از مهمترین چالش‌های روابط دوجانبه در این کشور بود. ترکیه همواره اعلام کرده بود روابط دوجانبه با ایران تحت تاثیر مسائل جنگ داخلی سوریه می‌باشد. در این دوره، تنها نقطه اشتراک از نظر سیاسی، موضعگیری دو کشور در قبال کودتای ۲۰۱۳ مصر بود که هردو کشور آن را محکوم کردند.[۸]
از دیدگاه اقتصادی حجم داد و ستدهای اقتصادی دو کشور تا پایان سال ۲۰۱۱ فراتر از ۱۶ میلیارد دلار بوده و به گفته مقامات دو کشور سعی می‌شود تا سال ۲۰۱۵ این رقم به ۳۰ میلیارد دلار افزایش یابد.[۹] این در حالی است که به موجب فشارهای کشورهای غربی، ترکیه نیز مجبور شد رابط اقتصادی خود با ایران را کاهش دهد که کاهش ۴۰ درصدی واردات نفت از ایران یکی از این تاثیرات بود.[۸]
دولت روحانی[ویرایش]
با انتخاب حسن روحانی به عنوان رئیس دولت یازدهم ایران، رجب طیب اردوغان به صورت تلفنی به روحانی تبریک گفت. احمد داود اغلو، وزیر امور خارجه وقت ترکیه نیز در مراسم تحلیف روحانی شرکت کرد و مقدمات دیدارهای رسمی را در حاشیه اجلاس سالانه سازمان ملل متحد مورخ سپتامبر ۲۰۱۳ تدارک دید.[۸] همچنین قدم‌زدن محمدجواد ظریف و احمد داوود اغلو در کنار رودخانه هادسون نیویورک که به منظور مذاکراتی خصوصی بدون حضور دیپلمات‌های دیگر انجام شد، گامی مثبت در جهت نزدیکی دیدگاه‌های دوطرف تلقی شد.[۱۰] کارشناسان این تغییر موضع ترکیه که با شروع کار دولت یازدهم ایران کلید خورده است را ناشی از چند دلیل می‌دانند:[۱۱]
- سیاست تنش صفر که در ابتدای فعالیت دولت حزب عدالت و توسعه ترکیه اعلام شده بود، در خلال جنگ داخل سوریه نقض شده است و موجب شده ترکیه با همسایگان جنوبی و شرقی خود دوران پر تنشی را در سال‌های قبل طی کند. پس نیاز به برون‌رفت از این چالش با روی کارآمدن سیاستمداران اعتدال‌گرا در ایران امکان‌پذیر است.
- در پی ازسرگیری روابط دیپلماتیک بین ایران و آمریکا، ترکیه سعی دارد به عنوان میانجی این رابطه ایفای نقش کند و جایگاه سیاسی و اقتصادی خود را بهبود ببخشد.
- با نزدیک‌شدن به انتخابات ریاست‌جمهوری ترکیه (۲۰۱۴) سیاستمداران حزب عدالت و توسعه ترکیه سعی دارند با در پیش گرفتن سیاست‌های تنش‌زدا در سطح بین‌الملل، خاطرهٔ اعتراض‌های ۲۰۱۳ ترکیه را از اذهان مردم ترکیه پاک کنند و بتوانند محبوبیت از دست رفته خود در پی اعتراضات را بازیابند.
در سفر ظریف به ترکیه در اول نوامبر ۲۰۱۳ و ملاقات با داوود اغلو، دو کشور توافقنامه اطلاعاتی و امنیتی را تصویب کردند که به موجب آن ترکیه با کلیه اقدامات جاسوسی علیه ایران که در داخل خاک این کشور انجام می‌شود، برخورد کرده و در شناسایی و دستگیری جاسوسان خارجی به ایران کمک کند.[۱۲]
بعد از امضای توافق هسته‌ای ژنو بین ایران و قدرت‌های جهانی، ترکیه در صدد ترمیم روابط آسیب‌دیده خود و تنش‌زدایی برآمد. امضای چندین تفاهم‌نامه سیاسی با ایران در خصوص جنگ سوریه و همچنین افزایش تبادلات اقتصادی با ایران در پی کاهش تحریم‌های اقتصادی که به موجب امضای تفاهم‌نامه مزبور امکان‌پذیر شده‌بود، از جمله تدابیر ترکیه بود.[۱۳] تفاهم هسته‌ای لوزان نیز که مرحله بعدی پیشبرد مذاکرات اتمی ایران بود، با واکنش مثبت مقامات ترکیه‌ای روبرو شد.[۱۴]
در پی مداخله نظامی در یمن (۲۰۱۵)، رجب طیب اردوغان، ایران را با لفظ توهین‌آمیزی، متهم کرد که در پی تسلط بر منطقه خاورمیانه و از بین بردن ثبات کشورهای این منطقه است. این گفتار با واکنش وزیر امور خارجه ایران روبرو شد و ظریف، ترکیه را از انجام اشتباهات استراتژیک، بر حذر داشت. با اینحال، اردوغان، چند روز بعد از این موضعگیری، سفری کوتاه به ایران انجام داد و با برخی مقامات ایرانی، دیدار کرد. در این سفر، از تشریفات معمول پذیرایی از میهمانان خارجی، خبری نبود و ایرانیان، به سردی از آن استقبال کردند.[۱۵]
جستارهای وابسته[ویرایش]
پانویس[ویرایش]
- ↑ تاریخ بیست ساله ایران. حسین مکی. نشر ناشر. ۱۳۶۳ تهران
- ↑ ۲٫۰ ۲٫۱ ۲٫۲ ردپای فرهنگ ایران در موزه‌های استانبول بی بی سی فارسی، ۱۵ آذر ۱۳۹۳
- ↑ [http%3A%2F%2Fwww.ir-psri%2F%3FPage=ViewArticle%26ArticleID=219/ «سفر رضا شاه به ترکیه»]. موسسه مطالعات و پژوهشهای سیاسی. ۱۹۳۲-۱۱-۰۵. بازبینی‌شده در ۲۰۱۶-۰۵-۰۱.
- ↑ «مشاهده تقویم تاریخ ۷ آذر». مؤسسه مطالعات و پژوهشهای سیاسی، برای مشاهده متن منبع، در بخش جستجو، «۷ آذر» را انتخاب کنید.. بازبینی‌شده در ۲۹ نوامبر ۲۰۱۵.
- ↑ «اعلام آمادگی ایران برای لغو روادید با همه کشورها، پاسپورت ایرانی از عرش تا فرش،». اقتصاد نیوز. بازبینی‌شده در ۲۰۱۶-۰۵-۱۶.
- ↑ عارف واحد ناوان. «بهار و خزان در روابط ایران و ترکیه». باشگاه اندیشه به نقل از روزنامه شرق.
- ↑ ترکیه در برابر ایران هسته ای دیپلماسی ایرانی
- ↑ ۸٫۰ ۸٫۱ ۸٫۲ Fehim, Taştekin. “Turkey’s Tentative Iranian Spring”. Al-Monitor, 7 August 2013. Retrieved 8 August 2013.
- ↑ افزایش صددرصدی مبادلات اقتصادی ایران و ترکیه تا ۲۰۱۵ خبرگزاری مهر
- ↑ دیدار ظریف و داوود اوغلو در کنار رودخانه هادسن روزنامه بهار
- ↑ کاکایی، سیامک. «بازگشت آنکارا به خوان اول». دیپلماسی ایرانی، ۱۲ آبان ۱۳۹۲. بازبینی‌شده در ۶ نوامبر ۲۰۱۳.
- ↑ DEBKA Ankara rolls up anti-Iran spy rings
- ↑ چرخش سیاست ترکیه در قبال ایران خبرگزاری فرارو
- ↑ واکنش کشورهای همسایه ایران به توافق هسته‌ای دویچه‌وله فارسی
- ↑ Erdogan focuses on trade during Iran visit Al-Monitor
 |
مجموعه‌ای از گفتاوردهای مربوط به روابط ایران و ترکیه در ویکی‌گفتاورد موجود است. |
 |
در ویکی‌انبار پرونده‌هایی دربارهٔ روابط ایران و ترکیه موجود است. |
|
||||||||||||||||||||||||||||||||
