قلعه ایرج

قسمتی از دیوار قلعه ایرج

قلعه ایرج دژی باستانی است که در ضلع شمالی بزرگراه شهدای پرواز شهرستان پیشوا و در نزدیکی روستای عسگرآباد عباسی قرار دارد. این قلعه به عنوان بزرگترین قلعه خشت خام در استان تهران ، ایران و جهان شناخته می‌شود.

پیشینه

قلعه ایرج یکی از کم‌مانندترین دژهای خشتی جهان است و با ارتفاع 50 فوت با گسترده 200 هکتار در دوران ساسانی ساخته شده اما به علت نگهداری نکردن و تخریب توسط افراد سودجو به شدت آسیب دیده است.

کلایس، باستان‌شناس اروپایی در مورد قلعه ایرج آورده است که درازای شمالی-جنوبی قلعه ایرج ۱۲۱۴ متر و پهنای خاوری-باختری آن ۱۱۵۰ متر است که با هیچ یک از قلعه‌های خشتی و تاریخی جهان قابل مقایسه نیست.

به باور برخی، قلعه ایرج همان دژ وارنا است که در «وندیداد» نام آن آمده‌است. اعتمادالسلطنه در کتاب "مرآت البلدان" و جرج کرزن در سفرنامه اش قلعهٔ چهارگوش ایرج را با دژ "وارنا" که در اوستا آمده است برابر دانسته‌اند.

چهاردهمین کشور با نزهت که من اهورا مزدا آفریدم وارنای چهارگوش است، زادگاه فریدون، قاتل اژدی هاک.

— وندیداد، اوستا

همچنین چون ایرج نام فرزند فریدون بوده است احتمال این که قلعه ایرج همان وارنا باشد زیاداست.

ویژگیهای معماری

ابعاد این قلعه بزرگ خشتی در حدود ۱۴۴۰ در ۱۲۸۰ متر است. در چهار سوی این دژ، دروازه‌هایی برای فراهم ساختن امکان درونشد و برونرفت از آن ساخته شده است.امروزه از چهار دروازه آن، تنها دروازه اصلی باقی‌مانده است. تنها دیوار دارای پهنایی نزدیک به ۱۷ تا ۲۲ متر و بیشترین بلندای آن ۱۶ متر است. نمای بیرونی دیوار در چهار سو ۱۴۶ برج و نیم دایره ای دارد که میان بازه هر دو برج با چهار تاق‌نما تزئین شده که این تاق‌نما در برخی بخش‌ها به گونه دو سطحی است.

مصالح به کار رفته در آن خشت و گل است و به بزرگترین قلعه خشتی و گلی دفاعی ایران معروف است. درون دیوارهای کلفت دژ ایرج راهروهایی پیش بینی شده که برجک‌های دیده‌بانی را به هم پیوند می‌داده است. ملات دیوارها از خشت و آجر است. در پهنه بیرونی دژ نیز سنگرهایی قرار دارد.

جستارهای وابسته

• تپه شغالی
• قلعه فتح‌آباد
• قلعه ابراهیم‌آباد
• تپه سفالین

منابع

• بر پایه داده‌هایی از نوشتار قلعه ایرج را ابتدا باید شناخت، سپس ثبت کرد، از بیژن روحانی