ازبکستان
مختصات: ۴۱°۱۶′ شمالی ۶۹°۱۳′ شرقی / ۴۱.۲۶۷° شمالی ۶۹.۲۱۷° شرقی
جمهوری ازبکستان
O‘zbekiston Respublikasi
Ўзбекистон Республикаси ازبکستان |
||||||
---|---|---|---|---|---|---|
|
||||||
شعار ملی: حکومت پایدار سرود ملی = سرود ملی جمهوری ازبکستان | ||||||
پایتخت (و بزرگترین شهر) |
تاشکند ۴۱°۱۶′ شمالی ۶۹°۱۳′ شرقی / ۴۱.۲۶۷° شمالی ۶۹.۲۱۷° شرقی |
|||||
زبان رسمی | زبان ازبکی | |||||
نوع حکومت | جمهوری پارلمانی | |||||
نام حاکمان • رئیس جمهور •نخستوزیر |
شوکت میر ضیایف شوکت میرضیایف |
|||||
موارد منجر به تشکیل از اتحاد جماهیر شوروی |
۱۹۹۱ | |||||
مساحت | ||||||
- | مساحت | ۴۴۸،۹۷۸کیلومتر مربع (۵۶ام) | ||||
- | آبها (٪) | ۴٫۹ | ||||
جمعیت | ||||||
- | سرشماری | ۳۱،۵۷۶،۴۰۰ [۱][۲] (۴۱ام) |
||||
- | تراکم جمعیت | ۵۹/km۲ (۱۳۶ام) | ||||
تولید ناخالص داخلی | (تخمین ۲۰۱۵) | |||||
- | مجموع | ۶۸٫۱۹ میلیارد دلار (۷۰ ام) | ||||
- | سرانه | ۲٬۳۸۹ (ام) | ||||
شاخص توسعه انسانی (۲۰۰۷) | ۰٫۷۰۲ (بالا) (۱۱۳ام) | |||||
واحد پول | سوم (UZS ) |
|||||
منطقه زمانی | UZT (ساعت جهانی+۵) | |||||
- | تابستانی (DST) | DST (ساعت جهانی) | ||||
دامنه اینترنتی | .uz | |||||
پیششماره تلفنی | +۹۹۸ |
ازبکستان (ازبکی: O‘zbekiston، به سیریلیک: Узбекистан) کشوری در آسیای مرکزی و دارای مرز مشترک با کشورهای افغانستان، تاجیکستان، ترکمنستان، قرقیزستان، و قزاقستان است. پایتخت این کشور شهر تاشکند است. مساحت خاک ازبکستان ۴۴۷٬۴۰۰ کیلومتر مربع است (پنجاه و ششمین کشور از نظر وسعت). زبان رسمی ازبکستان زبان ازبکی است. واژهٔ ازبکستان از دو بخش ازبک و ستان تشکیل شدهاست، که به معنای «سرزمین ازبکها» است.
محتویات
تاریخ ازبکستان[ویرایش]
مردمان ایرانیتبار ساکنان اولیه منطقه ازبکستان را تشکیل میدادند. زبانهای قدیمی رایج در این منطقه زبانهای ایرانی سغدی، خوارزمی و پارسی میانه بود.[۳]
اتسویوکی اکابه، پژوهشگر آسیای میانه مینویسد: «در دوران باستان مردم آبادینشین آسیای میانه ایرانی بودند. از سده ششم میلادی به بعد چند موج از گروههای کوچی ترکتبار بهآبادیهای منطقه رخنه کردند و از جمله در وادی فرغانه سکنی گزیدند که در پی آن، برخی از ایرانیان ویژگیهای ترکی کسب کردند. ترک تباران در روستاها و شهرها ماندگار شدند. علیرغم روند تاریخی ترکیسازی منطقه شمار زیادی از مردم در محلهای مختلف ایرانی باقیماندند و تا به سده بیستم میلادی رسیدند.[۳]
در سدهٔ دهم میلادی، منطقهٔ کنونی ازبکستان جزیی از قلمرو سامانیان بود.[۴] منطقهٔ کنونی ازبکستان بعدها به ترتیب جزئی از حکومتهای غزنویان، سلجوقیان، خوارزمشاهیان، ایلخانان، تیموریان و ازبک شد.
تا میانه قرن نوزدهم، سه خانات فرغانه، بخارا (جنوب ازبکستان) و خیوه (غرب و شمال ازبکستان) به طور مستقل دارای حمکرانیهای مستقل بودند. پس از حمله امپراتوری روسیه به آسیای مرکزی در ۱۸۶۶ این خانات به زیر حکومت استعماری روسیه کشیده شدند. پس از انقلاب ۱۹۱۷ روسیه، بلشویکهای به قدرت رسیده قرار بر تقسیم آسیای مرکزی را بر بنیاد هویت های قومی-زبانی نهادند. اما در این تقسیم بندی، گاه مصلحتهای سیاسی، اقتصادی و حتی نظامی هم در نظر گرفته می شد. بنابراین در سال ۱۹۲۴، دولت بلشوویک برای جلوگیری از بروز کشمکشهای دیرپای تاریخی هر سه این خانات را در جمهوری سوسیالیستی ازبکستان جمع کرد.[۵]
در آغاز حکومتداری اتحاد شوروی، نشانههای فراوان از کشمکش تباری و ولایتی بین بخشهای شرق و غرب و مرکز ازبکستان میتوان یافت. هر قومی و هر ولایتی سهم بیشتری از قدرت میطلبید. در فرایند استحکام پایههای حکومتداری شوروی اما هر چند توان قدرتجویی اقوام و ولایات به هم ریخت اما این قدرت جویی قومی - ولایتی در شکلهای گوناگون تا پایان حکومت شوروی همچنان ادامه یافت.[۵]
پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی، در سال ۱۹۹۱، ازبکستان به استقلال دست یافت. در این دوران اسلام کریموف، با استفاده از این کشمکشهای قومی و ایجاد تنش میان ولایات به تضعیف جایگاه آنها دست زد. در این میان به دلیل عقب ماندن وادی فرغانه، گرایش زیادی در میان مردم این منطقه به اسلام افراطی ایجاد شده است.[۵]
سیاست[ویرایش]
اسلام کریموف، رئیس جمهور پیشین ازبکستان که در تاریخ ۲ سپتامبر ۲۰۱۶ فوت کرد، بیش از ۲۶ سال مقام ریاست جمهوری کشور را در دست داشت.
از جانشینان احتمالی وی میتوان به «رستم اینویاتوف» رئیس سازمان اطلاعات ازبکستان اشاره کرد که در هر زمانی وفادار به رئیسجمهور ازبکستان بوده است.
«رستم عظیم اف» از منطقه تاشکند، معاون نخستوزیر ازبکستان از دیگر گزینههای احتمالی ریاست جمهوری این کشور است. از طرف دیگر «شوکت میرضیایف» نخستوزیر ازبکستان به عنوان نماینده قبیله سمرقند از دیگر گزینههای ریاست جمهوری ازبکستان به حساب میآید. وی پس از مرگ اسلام کریموف، تا زمان برگزاری انتخابات، با حفظ سمت نخستوزیری، کفیل ریاست جمهوری ازبکستان شد.[۶]
به اعتقاد برخی کارشناسان «تاتیانا کریموا» همسر رئیسجمهور این کشور تمام تلاش خود را خواهد کرد تا خود به عنوان جانشین همسرش انتخاب شود که احتمال این مسئله بسیار ضعیف است.[۷]
گلناره کریموا که یکی از دو دختر رئیسجمهور ازبکستان است تا مدتها به عنوان جانشین احتمالی پدرش شناخته میشد. او مدتی سفیر ازبکستان در سازمان ملل متحد و مدتی نیز سفیر این کشور در اسپانیا بود.[۷] اما از اواخر سال ۲۰۱۳ به سبب قانون شکنیهای نامحتاطانه او و اطرافیانش در کارهای بینالمللی تجاری مانند چندین رسوایی مالی، از طرف پدرش دستور حبس خانگی او صادر شد که بر این اساس دیگر احتمالی برای جانشینی وی نیست.[۸]
ازبکستان که همسایه افغانستان است از اهمیتی ژئوپولتیکی در منطقه برخوردار است.[۷]
جغرافیا[ویرایش]
ازبکستان با افغانستان، تاجیکستان، قرقیزستان، ترکمنستان و قزاقستان همسایه است. ازبکستان ۴۴۷٬۴۰۰ کیلومترمربع مساحت و ۲۶٬۸۵۱٬۰۰۰ تن جمعیت دارد[۹] که از این لحاظ ۵۶امین کشور بزرگ جهان و ۴۲امین کشور پرجمعیت جهان به حساب میآید.[۱۰] در میان کشورهای مستقل همسود از نظر پهناوری پنجمین و از لحاظ جمعیت سوم است. پایتخت آن تاشکند و از شهرهای مهم آن سمرقند و بخارا و ترمذ است. این کشور ۱٬۴۲۵ کیلومتر از شرق به غرب و ۹۳۰ کیلومتر از شمال به جنوب کشیده شده است.
ازبکستان کشوری خشک و محصور در خشکی است.
اقتصاد[ویرایش]
ازبکستان دارای چهارمین ذخیره بزرگ طلا در جهان است. این کشور سالانه ۸۰ تن طلا از معادن استخراج میکند که در دنیا هفتم است. ذخایر مس ازبکستان در جهان دهم و ذخایر اورانیوم آن دوازدهم است. تولید اورانیوم این کشور در دنیا هفتم است.[۱۱][۱۲][۱۳] ازبکنفتهگاز، شرکت ملی گاز ازبکستان با تولید سالانه ٖ۶۰ تا ۷۰ میلیارد متر مکعب (۲٫۱ تا ۲٫۵ بیلیون فوت مکعب) گاز طبیعی در دنیا یازدهم است. این کشور دارای ذخایر قابل توجه استخراج نشده نفت و گاز است: ۱۹۴ ذخیره هیدروکربوری در ازبکستان وجود دارد از جمله ۹۸ ذخیره گاز طبیعی و میعانات گازی.
ازبکستان دارای برابری قدرت خرید معادل $۳٬۸۰۰ است.[۱۴] تولید اقتصادی بر کالاها متمرکز است. در سال ۲۰۱۱ ازبکستان هفتمین تولیدکننده بزرگ و پنجمین صادرکننده بزرگ پنبه[۱۵] و هفتمین تولیدکننده بزرگ طلا در جهان بود.
کشاورزی ازبکستان ۲۶٪ از نیروی کار را استخدام کرده و ۱۸٪ از تولید ناخالص ملی را به خود اختصاص میدهد.
تقسیمات کشوری[ویرایش]
کشور ازبکستان دارای ۱۲ استان (ولایت)، شهر تاشکند و یک جمهوری خودمختار است که عبارت اند از:
- شهر تاشکند
- استان اندیجان
- استان بخارا
- استان فرغانه
- استان جیزک
- استان نمنگان
- استان نوایی
- استان قشقهدریا
- استان سمرقند
- استان سیردریا
- استان سرخاندریا
- استان تاشکند
- استان خوارزم
- جمهوری خودمختار قرهقالپاقستان
مردم[ویرایش]
قومی گروه |
آمار دولتی ۱۹۲۶۱ | آمار دولتی ۱۹۳۹۲ | آمار دولتی ۱۹۵۹۳ | آمار دولتی ۱۹۷۰۴ | آمار دولتی ۱۹۷۹۵ | آمار دولتی ۱۹۸۹۶ | ||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
تعداد | % | تعداد | % | تعداد | % | تعداد | % | تعداد | % | تعداد | % | |
ازبکها | ۳٬۴۶۷٬۲۲۶ | ۷۳٫۰ | ۴٬۸۰۴٬۰۹۶ | ۶۵٫۱ | ۵٬۰۳۸٬۲۷۳ | ۶۲٫۲ | ۷٬۷۳۳٬۵۴۱ | ۶۴٫۷ | ۱۰٬۵۶۹٬۰۰۷ | ۶۸٫۷ | ۱۴٬۱۴۲٬۴۷۵ | ۷۱٫۴ |
روسها | ۲۴۵٬۸۰۷ | ۵٫۲ | ۷۲۷٬۳۳۱ | ۱۱٫۶ | ۱٬۰۹۰٬۷۲۸ | ۱۳٫۵ | ۱٬۴۹۵٬۵۵۶ | ۱۲٫۵ | ۱٬۶۶۵٬۶۵۸ | ۱۰٫۸ | ۱٬۶۵۳٬۴۷۸ | ۸٫۴ |
تاجیکها | ۳۵۰٬۶۷۰ | ۷٫۴ | ۳۱۷٬۵۶۰ | ۵٫۱ | ۳۱۱٬۳۷۵ | ۳٫۸ | ۴۵۷٬۳۵۶ | ۳٫۸ | ۵۹۴٬۶۲۷ | ۳٫۹ | ۹۳۳٬۵۶۰ | ۴٫۷ |
قزاقها | ۱۹۱٬۱۲۶ | ۴٫۰ | ۳۰۵٬۴۱۶ | ۴٫۹ | ۳۳۵٬۲۶۷ | ۴٫۱ | ۵۴۹٬۳۱۲ | ۴٫۶ | ۶۲۰٬۱۳۶ | ۴٫۰ | ۸۰۸٬۲۲۷ | ۴٫۱ |
تاتارها | ۲۸٬۳۳۵ | ۰٫۶ | ۱۴۷٬۱۵۷ | ۲٫۳ | ۳۹۷٬۹۸۱ | ۴٫۹ | ۴۴۲٬۳۳۱ | ۳٫۷ | ۵۳۱٬۲۰۵ | ۳٫۵ | ۴۶۷٬۸۲۹ | ۲٫۴ |
قرهقالپاق | ۱۴۲٬۶۸۸ | ۳٫۰ | ۱۸۱٬۴۲۰ | ۲٫۹ | ۱۶۸٬۲۷۴ | ۲٫۱ | ۲۳۰٬۲۷۳ | ۱٫۹ | ۲۹۷٬۷۸۸ | ۱٫۹ | ۴۱۱٬۸۷۸ | ۲٫۱ |
تاتارهای کریمه | ۴۶٬۸۲۹ | ۰٫۶ | ۱۳۵٬۴۲۶ | ۱٫۱ | ۱۱۷٬۵۵۹ | ۰٫۸ | ۱۸۸٬۷۷۲ | ۱٫۰ | ||||
کرهایها | ۳۰ | ۰٫۰ | ۷۲٬۹۴۴ | ۱٫۲ | ۱۳۸٬۴۵۳ | ۱٫۷ | ۱۵۱٬۰۵۸ | ۱٫۳ | ۱۶۳٬۰۶۲ | ۱٫۱ | ۱۸۳٬۱۴۰ | ۰٫۹ |
قرقیزها | ۷۹٬۶۱۰ | ۱٫۷ | ۸۹٬۰۴۴ | ۱٫۴ | ۹۲٬۷۲۵ | ۱٫۱ | ۱۱۰٬۸۶۴ | ۱٫۰ | ۱۴۲٬۱۸۲ | ۰٫۷ | ۱۷۴٬۹۰۷ | ۰٫۸ |
اوکراینیها | ۲۵٬۳۳۵ | ۰٫۵ | ۷۰٬۵۷۷ | ۱٫۱ | ۸۷٬۹۲۷ | ۱٫۱ | ۱۱۴٬۹۷۹ | ۱٫۰ | ۱۱۳٬۸۲۶ | ۰٫۷ | ۱۵۳٬۱۹۷ | ۰٫۸ |
ترکمنها | ۳۱٬۴۹۲ | ۰٫۷ | ۴۶٬۵۴۳ | ۰٫۷ | ۵۴٬۸۰۴ | ۰٫۷ | ۷۱٬۰۶۶ | ۰٫۶ | ۹۲٬۲۸۵ | ۰٫۶ | ۱۲۱٬۵۷۸ | ۰٫۶ |
ترکها | ۳۷۱ | ۰٫۰ | ۴۷۴ | ۰٫۰ | ۲۱٬۲۶۹ | ۰٫۳ | ۴۶٬۳۹۸ | ۰٫۴ | ۴۸٬۷۲۶ | ۰٫۳ | ۱۰۶٬۳۰۲ | ۰٫۵ |
یهودیان | ۳۷٬۶۲۱ | ۰٫۸ | ۵۰٬۶۷۶ | ۰٫۸ | ۹۴٬۳۰۳ | ۱٫۲ | ۱۰۲٬۸۴۳ | ۰٫۹ | ۹۹٬۸۳۶ | ۰٫۷ | ۹۴٬۶۸۹ | ۰٫۵ |
ارمنیها | ۱۴٬۸۶۲ | ۰٫۳ | ۲۰٬۳۹۴ | ۰٫۳ | ۲۷٬۳۷۰ | ۰٫۳ | ۳۴٬۴۷۰ | ۰٫۳ | ۴۲٬۳۷۴ | ۰٫۳ | ۵۰٬۵۳۷ | ۰٫۳ |
آذربایجانیها | ۲۰٬۷۶۴ | ۰٫۴ | ۳٬۶۴۵ | ۰٫۱ | ۴۰٬۵۱۱ | ۰٫۵ | ۴۰٬۴۳۱ | ۰٫۳ | ۵۹٬۷۷۹ | ۰٫۴ | ۴۴٬۴۱۰ | ۰٫۲ |
اویغورها | ۳۶٬۳۴۹ | ۰٫۸ | ۵۰٬۶۳۸ | ۰٫۸ | ۱۹٬۳۷۷ | ۰٫۲ | ۲۴٬۰۳۹ | ۰٫۲ | ۲۹٬۱۰۴ | ۰٫۲ | ۳۵٬۷۶۲ | ۰٫۲ |
باشقیرها | ۶۲۴ | ۰٫۰ | ۷٬۵۱۶ | ۰٫۱ | ۱۳٬۵۰۰ | ۰٫۲ | ۲۱٬۰۶۹ | ۰٫۲ | ۲۵٬۸۷۹ | ۰٫۲ | ۳۴٬۷۷۱ | ۰٫۲ |
دیگر اقوام | ۷۷٬۸۸۹ | ۱٫۶ | ۹۸٬۸۳۸ | ۱٫۶ | ۱۲۶٬۷۳۸ | ۱٫۶ | ۱۹۸٬۵۷۰ | ۱٫۷ | ۱۷۶٬۲۷۴ | ۱٫۱ | ۲۰۴٬۵۶۵ | ۱٫۰ |
مجموع | ۴٬۷۵۰٬۱۷۵ | ۶٬۲۷۱٬۲۶۹ | ۸٬۱۰۵٬۷۰۴ | ۱۱٬۹۵۹٬۵۸۲ | ۱۵٬۳۸۹٬۳۰۷ | ۱۹٬۸۱۰٬۰۷۷ | ||||||
۱ Excluding the Tadzjik ASSR, but including the Kara-Kalpak Autonomous Oblast (in 1926 part of the Kazakh ASSR); source: [۲]. ۲ Source: [۳]. ۳ Source: [۴]. ۴ Source: [۵]. ۵ Source: [۶]. ۶ Source: [۷]. |
جمعیت جمهوری ازبکستان ۲۸٬۹۲۹٬۷۱۶ نفر است.[۱۶] تراکم جمعیت تقریباً ۵۹ نفر در یک کیلومتر مربع است.
ترکیب جمعیتی ازبکستان شامل ۸۰٪ ازبک، ۵٫۵٪ روس، ۵ تا ۵٫۵٪ تاجیک (طبق آمارهای دولت ازبکستان)، ۳٪ قزاق، ۲٫۵٪ قره قالپاق، ۱٫۵٪ تاتار و ۲٫۵٪ نیز از سایر اقوام تشکیل میدهند.[۱۷] برخلاف آمار رسمی فارسی زبانان ازبکستان (تاجیکها) ۳۰ تا ۴۰ درصد برآورد شدهاند.[۱۸][۱۹][۲۰][۲۱][۲۲][۲۳]
جستارهای وابسته[ویرایش]
- سازمان همکاری شانگهای
- جمهوری خلق شوروی بخارا
- قانون اساسی ازبکستان
- میدان مین مرز ازبکستان-تاجیکستان
- فهرست شهرهای ازبکستان
منابع[ویرایش]
- ↑ "Official population 1 January 2016" (in Russian). Stat.uz. 16 March 2015.
- ↑ Численность населения Узбекистана превысила 31,57 млн. человек (in Russian). Uzreport.com. 23 March 2016. Retrieved 23 March 2016.
- ↑ ۳٫۰ ۳٫۱ Atsuyuki Okabe, Islamic Area Studies with Geographical Information Systems, 2004, p.112 ترجمه بند از داریوش رجبیان [۱].
- ↑ The Cambridge History of Iran: From the Arab Invasion to the Saljuqs, Vol. 4, Cambridge University Press, 1975, ISBN 978-0-521-20093-6
- ↑ ۵٫۰ ۵٫۱ ۵٫۲ | فردای ازبکستان پس از اسلام کریمف؛ میراث ۲۵ ساله 'یک دیکتاتور' بیبیسی فارسی، ۱۳ شهریور ۱۳۹۵
- ↑ | شوکت میرضیایف کفیل ریاست جمهوری ازبکستان شد بیبیسی فارسی، ۱۸ شهریور ۱۳۹۵
- ↑ ۷٫۰ ۷٫۱ ۷٫۲ http://www.entekhab.ir/fa/news/153727
- ↑ نامهای از گلناره کریمووا: کتکم زدهاند بی بی سی فارسی، ۷ فروردین ۱۳۹۳
- ↑ آمار سیا)
- ↑ www.worldatlas.com
- ↑ Supply of Uranium. World Nuclear Association. August 2012.
- ↑ Uranium resources. European Nuclear Society
- ↑ The World Mineral Statistics dataset: 100 years and counting. British Geological Survey
- ↑ Field Listing :: GDP – per capita (PPP). The World Factbook
- ↑ "The National Cotton Council of America: Rankings". 2011. Retrieved 26 April 2012.
- ↑ CIA - The World Factbook - Uzbekistan
- ↑ CIA - The World Factbook - Uzbekistan
- ↑ Carlson, "Uzbekistan: Ethnic Composition and Discriminations", Harvard University, August 2003
- ↑ The Tajiks of Uzbekistan, Central Asian Survey (1996), 15(2), 213-216
- ↑ Svante E. Cornell, "Uzbekistan: A Regional Player in Eurasian Geopolitics?", European Security, vol. 20, no. 2, Summer 2000.
- ↑ Richard Foltz, "The Tajiks of Uzbekistan", Central Asian Survey, 15(2), 213–216 (1996).
- ↑ Karl Cordell, "Ethnicity and Democratisation in the New Europe", Published by Routledge, 1999. Excerpt from pg 201: "Consequently, the number of citizens who regard themselves as Tajiks is difficult to determine. Tajikis within and outside of the republic, Samarkand State University (SamGU) academic and international commentators suggest that there may be between six and seven million Tajiks in Uzbekistan, constituting 30% of the republic's 22 million population, rather than the official figure of 4.7%(Foltz 1996;213; Carlisle 1995:88).
- ↑ Lena Jonson, "Tajikistan in the New Central Asia", Published by I.B.Tauris, 2006. pg 108: "According to official Uzbek statistics there are slightly over 1 million Tajiks in Uzbekistan or about 4% of the population. The unofficial figure is over 6 million Tajiks. They are concentrated in the Sukhandarya, Samarqand and Bukhara regions."
- 1. D. Carlson, "Uzbekistan: Ethnic Composition and Discriminations", Harvard University, August ۲۰۰۳
- The Tajiks of Uzbekistan, Central Asian Survey (1996), 15(2), 213-216.2.
پیوند به بیرون[ویرایش]
ویکیسفر یک راهنمای سفر برای ازبکستان دارد. |
در ویکیانبار پروندههایی دربارهٔ ازبکستان موجود است. |
|
- الگو:کشورهای آسیا
- الگو:سازمانهای بینالمللی
- ازبکستان
- ایالات و نواحی بنیانگذاریشده در سال ۱۹۹۱ (میلادی)
- بنیانگذاریهای ۱۹۹۱ (میلادی) در آسیا
- تاریخ خوارزم
- جمهوریها
- کشورها و سرزمینهای ایرانی زبان
- کشورها و سرزمینهای فارسیزبان
- کشورهای آسیای مرکزی
- کشورهای اسلامی
- کشورهای عضو سازمان ملل متحد
- کشورهای عضو سازمان همکاری اسلامی
- کشورهای محصور در خشکی
- کشورهای آسیایی
- دولتهای مدرن ترک