مشهد
مشهد | |||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|
|
|||||||
کشور | ایران | ||||||
استان | خراسان رضوی | ||||||
شهرستان | مشهد | ||||||
بخش | مرکزی | ||||||
نام(های) دیگر | مشهدالرضا، مشهد مقدس، پایتخت معنوی ایران |
||||||
نام(های) قدیمی | توس، سناباد | ||||||
سال شهرشدن | ۱۲۹۷ (کد ۴۵ وزارت کشور) |
||||||
مردم | |||||||
جمعیت | ۲٬۷۶۶٬۲۵۸ تن (۱۳۹۰)[۱][یادداشت ۱] | ||||||
جغرافیای طبیعی | |||||||
مساحت | ۳۲۸ کیلومتر مربع[۲] | ||||||
ارتفاع از سطح دریا |
حدود ۱۰۵۰ متر از سطح دریا (بیشینه ۱۱۵۰ متر و کمینه ۹۵۰ متر)[۳] |
||||||
آبوهوا | |||||||
میانگین دمای سالانه | ۱۵٫۷ | ||||||
میانگین بارش سالانه | ۲۱۲ میلیمتر | ||||||
روزهای یخبندان سالانه | ۸۹ روز | ||||||
اطلاعات شهری | |||||||
شهردار | سید صولت مرتضوی | ||||||
رهآورد | عطر، زعفران، نبات، خشکبار، زرشک، قالی مشهد، نقل، مهر و تسبیح، چرم مشهد |
||||||
پیششماره تلفنی | ۰۵۱ | ||||||
وبگاه | پورتال شهر مشهد | ||||||
شناسهٔ ملی خودرو | ایران۱۲ ایران۳۶ (ب،ج،د،س،ص،ط،و،هـ) ایران۴۲ (ج،ق،و،هـ) ایران۷۴ (ب) |
||||||
به ارض اقدس رضوی، مشهدالرضا، شهر بهشت خوش آمدید. | |||||||
مشهد کلانشهری در شمال شرقی ایران و مرکز استان خراسان رضوی است. این شهر در زمان افشاریان، پایتخت ایران بود. مشهد با ۳۲۸ کیلومتر مربع مساحت، دومین شهر پهناور ایران بعد از تهران است. براساس سرشماری عمومی نفوس و مسکن سال ۱۳۹۰ این شهر با ۲٬۷۶۶٬۲۵۸ تن جمعیت، دومین شهر پرجمعیت ایران پس از تهران است. این شهر به واسطهٔ وجود حرم علی بن موسی الرضا، هشتمین امام مذهب شیعه، سالانه پذیرای بیش از ۲۷ میلیون زائر از داخل و دو میلیون زائر از خارج از کشور است.
شهر مشهد در حوزهٔ رودخانهٔ کشفرود و در دشت مشهد بین کوههای هزارمسجد و بینالود گسترده شدهاست. بیشینهٔ ارتفاع شهر مشهد ۱۱۵۰ متر و کمینهٔ آن ۹۵۰ متر است. شهر مشهد دارای آب و هوای متغیر، اما معتدل و متمایل به سرد و خشک است و از تابستانهای گرم و خشک و زمستانهای سرد و مرطوب برخوردار است. بیشینهٔ درجه حرارت در تابستانها ۴۳ درجه بالای صفر و کمینهٔ آن در زمستانها ۲۳ درجه زیر صفر است.
مشهد دارای ۱۳ منطقهٔ شهرداری است و شهردار آن، توسط شورای شهر ۲۵ نفره انتخاب میشود. این شهر دارای یک فرودگاه بینالمللی، یک ایستگاه راهآهن و سه پایانه است که ارتباط آن با شهرهای دیگر را ممکن میسازد. حمل و نقل داخلی مشهد، توسط سامانهٔ تاکسیرانی و اتوبوسرانی و قطار شهری انجام میشود. اقتصاد مشهد متکی به گردشگری مذهبی با تمرکز بر حرم امام رضا است. در کنار آن، وجود مراکز تجاری بزرگ و امکانات پزشکی قابل توجه، موجب رونق گردشگری تفریحی و گردشگری سلامت در این شهر نیز شدهاست.
بیش از ۹۳٪ مردم مشهد فارسیزبان هستند. تراکم جمعیت در مشهد بیش از نه هزار تن در هر کیلومتر مربع است. این شهر در سال ۱۳۸۸ رسماً به عنوان «پایتخت معنوی ایران» انتخاب شد. همچنین مشهد به عنوان «پایتخت فرهنگ اسلامی» در سال ۲۰۱۷ برگزیده شدهاست.
محتویات
- ۱ نام
- ۲ پیشینه
- ۳ جغرافیای طبیعی
- ۴ جمعیتشناسی
- ۵ جاذبههای گردشگری
- ۶ تقسیمات شهری
- ۷ شهرداری مشهد
- ۸ اقتصاد
- ۹ آموزش
- ۱۰ پژوهش و فناوری
- ۱۱ بهداشت، درمان و آموزش پزشکی
- ۱۲ فرهنگ و هنر
- ۱۳ گردشگری
- ۱۴ رسانه
- ۱۵ ورزش
- ۱۶ حملونقل
- ۱۷ معضلات شهری
- ۱۸ ارتباطهای بینالمللی
- ۱۹ مشاهیر و نامآوران
- ۲۰ جستارهای وابسته
- ۲۱ یادداشتها
- ۲۲ پانویس
- ۲۳ منابع
- ۲۴ پیوند به بیرون
- ۲۵ برای مطالعه بیشتر
نام[ویرایش]
واژهٔ «مَشْهَد» (جمع: «مَشاهِد») به معنی محل شهود و محل شهادت است.[۴] به باور شیعیان، علی بن موسی الرضا پس از قتل به دست مأمون، خلیفهٔ عباسی، در سال ۲۰۳ هـ. ق، در آرامگاه هارونی سناباد به خاک سپرده شد. از آن پس «سناباد نوغان» به نام «مشهدالرضا» خوانده شد و کمکم بر پهنهٔ آن، بهویژه در زمان شاه تهماسب صفوی، افزوده شد و مردم توس (طوس) به مشهد کوچ داده شدند؛ و به مرور زمان نام مشهد بر این شهر ماندگار شد.[۵]
همچنین به مشهد نام «قبلهٔ هفتم» را نیز اطلاق میکنند.[۴][یادداشت ۲]
پیشینهٔ کاربرد نام مشهد[ویرایش]
پیش از قتل علی بن موسی الرضا در ۲۰۳ هـ. ق، و دفن او در کاخ حُمَید بن قَحطَبة در سناباد نوغان، خبری از مشهد نبود. حتی نام نوغان توس از سدههای اولیهٔ اسلامی به بعد در متون راه یافته و پیش از آن تقریباً هیچ خبری از نوغان نیست، بلکه تنها از ولایت توس یا شهر توس اخباری در اساطیر و آثار حماسیِ بعد به چشم میخورَد. در نتیجه، تاریخچهٔ مشهد از ابتدا تا پیدایش اسلام در تاریخ توس، و در دو سدهٔ اسلامی در تاریخ نوغان مستتر است.[۶] اینکه توس هم یک شهر و هم یک منطقه است، همراه با این واقعیت که هر دو ناحیه همواره به عنوان شهرهای اصلی منطقه در نظر گرفته میشوند، این باور نادرست را در میان جغرافیدانان متأخر عربی رواج داده که توس، پایتخت شهری دوبخشی شامل تابران و نوغان بودهاست. این باور در مورد دوبخشی بودن شهر توس به طور عام در ادبیات اروپایی راه یافتهاست. سِر پِرسی سایکس و به دنبال وی، ئی. دیز[یادداشت ۳] صراحتاً این تصور را به چالش کشیدند. جغرافیدانان قدیمتر عرب بهدرستی تابران و نوغان را به عنوان دو شهر کاملاً مجزا، از یکدیگر متمایز کردند. ویرانههای تابران، توس و مشهد در حدود ۱۹ کیلومتری یکدیگر قرار دارند.[۷]
مشهد در نوشتار محدثان، مورخان و جغرافیدانان دورهٔ اسلامی[ویرایش]
در سدهٔ سوم هجری، ابن بابویه قمی قمی در کتاب عیون اخبار الرضا فصلی را به مشهد اختصاص داده و در تمامی اخبار و مطالب، همهجا واژهٔ «مشهد» و «مشهد رضوی» را آوردهاست.[۸] ابن حوقل در سدهٔ چهارم هجری به سادگی این مکان را مشهد نامیده؛ یاقوت حَمَوی، در بیانی صریحتر، آن را «مشهد رضوی حرم رضا» نام نهادهاست. مشهد به عنوان نام یک مکان، نخستین بار در احسن التّقاسیم فی معرفةِ الأقالیم محمد مقدّسی (مَقدِسی) و اواخر دههٔ سوم قرن چهارم هجری پدیدار شدهاست. در حدود نیمهٔ قرن هشتم هجری، ابن بطوطه در سفرنامهٔ خود، از اصطلاح «شهر مشهد الرضا» استفاده کردهاست. به نظر میرسد نام نوغان که هنوز هم بر سکههای نیمهٔ اول سدهٔ هشتم هجری تحت حاکمیت ایلخانیان دیده میشود، بهتدریج جای خود را به «المشهد» یا «مشهد» داده باشد. در این دوره مشهد اغلب با صراحت بیشتری با عناوین «مشهد رضا»، «مشهد مقدس» و «مشهد توس» شناخته میشود. اغلب در ادبیات و بهویژه در شعر، تنها توس مد نظر قرار گرفتهاست؛ برای نمونه، «توس جدید» در مقابل «توس قدیمی» یا شهری مقتضیِ این نام.[۷] معینالدین محمد الزّمجی الاسفزاری، مورخ قرن نهم هجری، در کتاب روضاتالجَنّات فی أوصاف مدینةِ هرات از آن با عنوان «مشهد مقدس رضوی» نام بردهاست.[۹] و صدرالمتألهین لاهیجانی در کتاب تاریخ و جغرافیای شهر مشهد در سدهٔ چهاردهم هجری از واژهٔ «مشهد مقدس رضوی» استفاده کردهاست.[۱۰]
پیشینه[ویرایش]
حوضهٔ رودخانهٔ کشفرود که شهر مشهد در آن قرار دارد، به خاطر شرایط مناسب طبیعی، از پیش از اسلام به عنوان یکی از بخشهای موردتوجه برای سکونت در خراسان به حساب میآمدهاست. در نزدیکی شهر کنونی مشهد، شهری به نام توس وجود داشتهاست. اهمیت این شهر در دوران اسلامی به استقرار یکی از مهمترین زیارتگاههای جهان که برای امام هشتم شیعیان، علی بن موسی الرضا، ساخته شدهاست، بازمیگردد.[۷] بنابراین، آنچه سناباد نوغان را در سرتاسر جهان مشهور ساخت، نه آرامگاه هارون الرشید، خلیفهٔ عباسی، بلکه زیارتگاه امام شیعه بود و شهر بزرگی که با گذشت زمان در اطراف روستایی کوچک گسترش یافت، المشهد (مشهد) عنوان گرفتهاست که به معنای «حرم حزنانگیز» است (در درجهٔ اول، حرم شهیدی از خاندان پیامبر اسلام).[۷]
مشهد در دورهٔ خلافت اسلامی[ویرایش]
به گفتهٔ تاریخنویسان، هنگامی که یزدگرد سوم از برابر سپاهیان مسلمان عرب گریخت، راهی توس شد تا از کُنارَنگِ توس، مرزبان خود در آن خطه، پناه بخواهد، اما کنارنگ یزدگرد را از توس راهی مرو کرد. پس از آن، کنارنگیان به رغم فتح خراسان توسط اعراب، همچنان نفوذ خود را در خطهٔ توس حفظ کردند و تا پایان عصر امویان، در آنجا ماندند و تنها پس از یورش سرداران ابومسلم در سال ۱۲۹ هـ. ق بود که آنجا را رها ساختند.[۶][۱۱] تنها خبر شاهنامه که تاریخ هم آن را تأیید میکند پناهندهشدن یزدگرد سوم ساسانی به کنارنگ توس، پس از شکست از تازیان در زمان خلافت عثمان است.[۶]
مأمون، جانشین هارون، پس از گذشت چند سالی از خلافتش بر اثر طغیانی که علیه وی توسط علویان پدید آمد، به قصد آنکه تمایل شیعیان را به خود جلب کند، علی بن موسی الرضا، امام هشتم شیعه، را به جانشینی نامزد کرد و به دارالخلافهاش در مرو فراخواند. مأمون به همراه علی بن موسی الرضا، پس از یک سال ماندن در مرو، رهسپار بغداد شد. در طی راه در روستای نوغان، علی بن موسی الرضا، به خانهٔ امیر سناباد وارد و در آنجا به روایت شیعیان مسموم شد و در سال ۲۰۲ یا ۲۰۳ هـ. ق پس از سه روز درگذشت و پیکرش در باغ حمید بن قحطبه در کنار مقبرهٔ هارون، در ۱٫۵ کیلومتری روستای سناباد مدفون شد. از همان زمان، این نقطه، مشهد الرضا و بعد بهاختصار مشهد نام گرفت.[۱۲]
مشهد در دوران حکومتهای ایرانی تا عصر صفویه[ویرایش]
در ابتدای سده چهارم هجری، عصر شکوفایی فرهنگ ایرانی -که با روی کار آمدن نصر بن احمد سامانی (۳۰۰ ه. ق) رونقی یافته بود-، در سرزمین توس نیز به بار نشست.[۱۳]
مشهد نیز همچون تمامی شهرهای بزرگتر ایران بارها شاهد افزایش جنگ و وحشت درون دیوارهای خود بود. سبکتگین، مؤسس سلسله غزنویان، در زمان فتح توس آرامگاه را ویران کرد. اما، بعداً پسرش، سلطان محمود، بازسازیش نمود. در سال ۴۲۸ ه.ق. طی دوران حکومت سلطان مسعود غزنوی، حاکم بعدی خراسان به منظور حفاظت از آرامگاه علی بن موسی الرضا استحکامات دفاعی را بنا کرد. در سال ۵۱۵ ه.ق. دیواری در اطراف شهر ساخته شد که گاهی اوقات امکان حفاظت در برابر حملات را فراهم میساخت. اگرچه در سال ۵۵۶ ه.ق. ترکهای غز موفق به گرفتن منطقه شدند ولی آنان از تاراج و غارت ناحیهٔ مقدس چشمپوشی کردند.[۷]
در زمان سلجوقیان، توس در عین حال که از رونق درونی برخوردار بود، با بیمهری سلاطین رو به رو شد؛ ولی در این ایام خواجه نظامالملک وزیر شهیر آلب ارسلان و ملکشاه سلجوقی در زمان وزارت ۳۰ سالهاش توجهی به توس داشت و حتی مسجدی هم در تابران ساخت.[۱۴] در ابتدای سده ششم هجری گویا تابران مدتی دچار قحطی و بلا بوده، این مطلب از نامه امام محمد غزالی به سلطان سنجر بر میآید؛[۱۵] اما تابران در رهگذر زمان همچنان یکی از شهرهای مهم محسوب میشد. چنانکه انوری شاعر معروف دربار سنجری در مدرسه منصوریه تابران تحصیل میکرد و باغ و مدرسه آن را ستایش کردهاست.[۱۶]
از جمله اماکنی که در عهد سلطان سنجر سلجوقی، به اصرار منابع شیعی متأخر، مانند مطلعالشمس و منتخبالتواریخ، مورد توجه وی قرار داشت، مشهد بود. زیرا توس به واسطه وجود حرم علی بن موسی الرضا، از قطبهای تشیع در خراسان به شمار میآمد و بنا به اعتراف منابع شیعی آن دوره، مرکزی دینی برای شیعیان و مورد علاقه ایشان بود و بنا به موقعیت جغرافیایی که بر سر راههای تجاری داشت، از مراکز اقتصادی، نیز محسوب میشد؛ و به این ترتیب، اهمیت سیاسی نیز یافته بود.[۱۷] در سده ششم هجری نخستین گنبد حرم بر فراز قبهٔ موجود، به فرمان سلطان سنجر سلجوقی و به کوشش وزیر وی، شرف الدین قمی ضمن تعمیر حرم ساخته شد که جنس آن گنبد از کاشی بود. قبه (گنبد آغازین) همان است که امروزه از داخل حرم دیده میشود و سطح مقعر و مقرنسهای آینه کاری شدهٔ آن پیداست.[۱۸]
در خلال سدههای چهارم تا ششم هجری، در عصر شکوفایی فرهنگ ایرانی-اسلامی، دانشمندان و رجال برجستهای از آن برخاسته؛ و در دیگر نواحی، و به طور عمده در شهرهایی که بیشتر کانون توجه بود، شکوفا شدند. خواجه نظامالملک (۴۰۸ تا ۴۸۵ ه. ق)، امام محمد غزالی (۴۵۰ تا ۵۰۵ ه. ق)، احمد غزالی (۴۵۴ تا ۵۲۰ ه. ق)، ابوالقاسم فردوسی (۳۲۹ تا ۴۱۱ ه. ق)، اسدی توسی (متوفی ۴۶۵ ه. ق) و شیخ توسی (۳۸۵ تا ۴۶۰ ه. ق) از آن دستهاند.[۱۴]
توس در سال ۷۹۱ ه.ق. ضربهٔ مهلک را از جانب میرانشاه، پسر تیمور، دریافت کرد. زمانی که نجیبزادهٔ مغولی حاکم بر منطقه دست به شورش زده و تلاش کرد خود را مستقل سازد، تیمور پسر خود میرانشاه را برای مقابله با وی عازم منطقه کرد. توس پس از محاصرهای چندین ماهه مورد یورش قرار گرفت، به غارت و یغما برده شده و تلی از خاک از آن بر جای ماند؛ ده هزار نفر از ساکنین توس در این یورش قتلعام شدند. کسانی که از این کشتار همگانی جان سالم به در بردند در پناهگاه حرم امام رضا سکنی گزیدند. از این پس توس متروکه شد و مشهد جایگاه این شهر به عنوان پایتخت را از آن خود ساخت.[۷] بعد از آن، علیرغم تلاشی که شاهرخ و شیبک خان ازبک در ۹۱۵ ه.ق. برای ساخت مجدد شهر انجام دادند،[۱۹] روی آبادانی به خود ندید و به تدریج روستاهای کوچکی جایگزین آن همه آوازه و رونق شد.[۷]
از این زمان به بعد دیگر عصر حیات تابران به سر آمده بود و روی توجه تاریخ به سوی شهری قرار گرفت که قرنها با نام نوغان و از این زمان به بعد با نام مشهد در کنار تابران قرار داشت و جای این شهر را گرفت.[۷] در دوران تیموری در سده نهم هجری، به دنبال کوششهای شاهرخ تیموری در آبادانی مشهد، به همت همسر وی گوهرشادآغا، نخستین مسجد جامع شهر مشهد (مسجد گوهرشاد) با نام وی در سمت قبلهٔ حرم رضوی که صحن جنوبی را تشکیل میدهد به اتمام رسید.[۲۰]
مشهد، از صفویه تا دوران معاصر[ویرایش]
با توجه تیموریان به مشهد و به ویژه بعد از آن در دورهٔ صفویه با استقرار رسمی مذهب تشیع در ایران و توجه خاص صفویان به مشهد، نیز انتقال آب چشمه گیلاس در دو مرحله (دورهٔ تیموری و دورهٔ صفوی) به مشهد، امید حیات دوباره تابران به کلی از میان رفت.[۲۱][۲۲] با پیشرفت خاندان صفوی عرصهٔ تازهای از موفقیت برای مشهد آغاز شد. نخستین شاه این خاندان، شاه اسماعیل اول، شیعه را به عنوان مذهب رسمی بنیان نهاد و متعاقب این امر شهرهای مقدس داخل مرزهای ایران به ویژه مشهد و قم، به یک شاخصهٔ اصلی در برنامهٔ وی بدل شدند، چنانچه در مورد جانشینانش نیز همینطور بود. زیارت این آرامگاههای مقدس رونق قابل توجهی را برای این شهرها به ارمغان آورد. در مشهد، بارگاه سلطنتی، فعالیت ساخت و ساز وسیعی را به نمایش گذاشت. در این رابطه به ویژه شاه تهماسب اول، جانشین شاه اسماعیل اول و شاه عباس اول از چهرههای شاخص به شمار میآیند.[۷] سلاطین صفوی که در اعتلای شعائر مذهب شیعه سعی وافر داشتند، خراسان و بخصوص مشهد را مورد توجه خاص قرار دادند. بر همین اساس، هرات در عهد شاه اسماعیل اول از دارالملک خراسان خارج شد و شهر مشهد جای آن را گرفت.[۲۳]
در زمان شاه طهماسب اول، خوانین شیبانیان چند مرتبه به مشهد حمله و یک مرتبه در سال ۹۳۶ آن را تصرف کرد.[۲۴][۲۵] سال ۹۹۷ سال فاجعهانگیزی برای مشهد بود. عبدالمؤمن شیبانی پس از چهار ماه محاصره، شهر را مجبور به تسلیم کرد. خیابانهای شهر مملو از خون شدند و غارت و تاراج سرتاسری در دروازههای منطقهٔ مقدس تمامی نداشت. شاه عباس اول که از سال ۹۹۳ تا صعود رسمی تاج و تختش به قزوین در سال ۹۹۵ در مشهد زندگی میکرد، تا سال ۱۰۰۶ قادر به بازپسگیری مشهد از ازبکها نبود.[۷]
در دوران پادشاهی شاه عباس اعتبار و رونق شهر مشهد رو به فزونی نهاد. شاهراهی میان اصفهان، مشهد و هرات احداث گردید و کاروانسراها و آب انبارهای بزرگ در مسیر آن ساخته شده، حرم رضوی نیز در این عهد توسعه یافت.[۲۳] همچنین خیابانی مستقیم از غرب به شرق شهر مشهد در دورهٔ شاه عباس احداث شد که از میان آن نهری جاری بود. از اقدامات دیگر وی در مشهد میتوان به انتقال آب چشمه گیلاس به مشهد اشاره کرد.[۲۶] شاه عباس، مشهد را به طور رسمی «شهر مقدس ایران» قرار داد تا آن که مردم به زیارت امام هشتم شیعیان بروند و از رنج و مشقتهای سفر حج و سختگیریهای حکام ولایات عثمانی دیگر خبری نباشد.[۲۷]
در ایران عصر صفوی تنها سیزده شهر دارای بیگلربیگی عظیمالشأن بودند که یکی از آنها مشهد بود. بیگلربیگی مشهد حاکمان تابعی هم داشت که عبارت بودند از حکام سرخس، نیشابور، ترشیز، ابیورد، آزادوار، نسا، سبزوار، اسفراین، حورور ویساکوه، درون، تربت و بزاندوق.[۲۸] همچنین ظاهراً مشهد یکی از معدود شهرهای قلمرو صفویه بوده که در روزگار شاه سلیمان و شاه سلطان حسین در آن سکه ضرب میشدهاست.[۲۹]
در سال ۱۱۳۵ و با آغاز حکومت شاه تهماسب دوم، ایل افغانی ابدالی به خراسان حمله کرد. مشهد سقوط کرد؛ ولی در سال ۱۱۳۸ ایرانیها موفق شدند پس از یک محاصرهٔ دوماهه این شهر را باز پس گیرند.[۷]
خراسان در زمان نادر شامل بخشهایی از افغانستان و ماوراءالنهر بوده است که در سایهٔ توسعهطلبیهای نظامی نادر تا مرز هند و ترکستان گسترش یافت. نادر، پایتخت را از اصفهان که یادگار طرفداران صفوی بود به خراسان انتقال داد. او با استفاده از موقعیت ژئوپولتیک خراسان توانست بر اهداف سیاسی خود دست یابد. مشهد مرکز سیاسی دولت وی و دژ کلات، حصاری طبیعی در مواقع بحرانی گشت. ارتش او متکی بر نیروی رزمی قومیتهای گوناگون به ویژه عشایر خراسان بود.[۳۰]
مشهد در زمان سلطنت نادر به اوج خود رسید. نادر مشهد را به پایتختی برگزید زیرا با توجه به گسترش زیاد متصرفاتش در شرق، مشهد از اصفهان، پایتخت صفویان، دارای مرکزیت بهتری بود. او یکی از بانیان بزرگ حرم علی بن موسی الرضا به شمار میآید. نادر به شکرانهٔ پیروزی بر ملک محمود سیستانی، گلدستهٔ طلایی در جنوب صحن عتیق (انقلاب فعلی) و شمال غربی گنبد بنا کرد. در همان زمان گلدستهٔ شاه تهماسبی را -که در سمت دیگر صحن قرار داشت- برای این که با گلدستهٔ مذکور متناسب باشد خراب کرد و تجدید بنا نمود. هنگامی که نادر با غنایم فراوان از هند بازگشت هدایای زیادی به حرم عرضه داشت و دستور داد ایوان امیرعلیشیر نوایی را از نو بنا کنند و با الواح زرین بپوشانند که اکنون به نام ایوان طلای نادری مشهور است. سقاخانه وسط صحن نیز به امر وی بنا گردید. همچنین چهارصد جلد کتاب به کتابخانه آستان قدس اهدا کرد که بدین ترتیب در شمار بزرگترین واقفین حرم درآمد. دوران شکوه و جلال مشهد دیری نپایید زیرا علیرغم توجهی که نادر به حرم و شهر داشت، سختگیریهای پیدرپی وی در سالهای بعد برای مردم ساکن شهر دشوار و طاقتفرسا بود.[۳۱]
پس از نادر و جانشینانش، آخرین پادشاه افشاری، شاهرخ، به مدت ۵۰ سال به طور ضعیف و تحت نفوذ امرا و فرماندهان ایلات خراسانی و حمایتهای احمدشاه درانی در بخش کوچکی از خراسان غربی به مرکزیت مشهد فرمان راند.[۳۰] احمد شاه و جانشین وی تیمور شاه، شاهرخ را به عنوان خراجگزار در متصرفات خراسان گماردند و بدین ترتیب خراسان به نوعی دولت حائل بین آنان و ایران تبدیل شد. سلطنت شاهرخ نابینا با وقفههای کوتاه مدت و مکرر، بدون هیچگونه واقعهٔ به ثبت رسیدهٔ خاصی سپری شد. پس از مرگ تیمور شاه (۱۲۰۷) آقا محمد خان پایهگذار سلسلهٔ قاجار موفق شد در سال ۱۲۱۰ قلمرو حکومتی شاهرخ را تصاحب کرده و وی را به مرگ محکوم کند و این پایان جدایی خراسان از دیگر بخشهای ایران بود.[۷]
در سده نوزدهم مشهد شهری دارای یک حصار و قلعه نظامی جهت حفاظت از حملات بود. این شهر شش محله بزرگ و ده محله کوچکتر داشت. در میانه شهر خیابان اصلی قرار داشت که شهر را به دو نیمه تقسیم میکرد و در طول آن نهر آبی جاری بود که منبع اصلی آب شهر بود. منبع اصلی درآمد شهر ناشی از حرم رضوی و زائران آن بود.[۳۲]
مشهد در دوران قاجاریه و پهلوی[ویرایش]
اعتراض مردم مشهد به حکومت آصفالدوله، حاکم خراسان، اعتراض نسبت به واگذاری امتیاز تنباکو و همچنین خیزش مردمی در جریان انقلاب مشروطه، از مهمترین وقایع دوران قاجاریه در مشهد به شمار میرود. مشهد در زمرهٔ نخستین شهرهای کشور بود که مردم آن نسبت به انعقاد قرارداد تنباکو و ورود کارکنان شرکت رژی به این شهر، در روز ۱۳ مهر ۱۲۷۰ اعتراض کردند و دست به تظاهرات زدند. واکنش مأموران «فتحعلیخانِ» صاحب دیوان، حاکم وقت خراسان، به این اعتراض، استفاده از زور و سرکوب معترضان بود. با ضرب و جرح راهپیمایان، تعداد زیادی از مردم مشهد در اعتراض به این رفتار در مسجد گوهرشاد متحصن شدند. ناصرالدین شاه ناچار شد اجرای قرارداد را در مشهد، شش ماه به تأخیر بیندازد و پس از آن نیز اجرای قرارداد در مشهد اجباری نبود.[۳۳]
مشهد، مرکز ایالت خراسان، نقشی بارز در مبارزات ضد استبدادی ایرانیان، که به انقلاب مشروطه منجر شد، ایفا کردهاست و برخی کارشناسان، با اتکا به همین سابقهٔ مبارزاتی، برای این شهر نقشی پیشروانه و الهامبخش در روند پیروزی انقلاب مشروطه قائل شدهاند. با پیروزی انقلاب مشروطه، و به رغم مبارزات آزادیخواهان، فضای مشهد اختناقآلود و پرتنش شد و مشروطهخواهان در رسیدن به آرمانهای خویش توفیق چندانی نیافتند. بسیاری از آزادیخواهان مشهد دستگیر، زندانی، و تبعید شدند و مشروطه و مشروطهخواهی در این شهر منزوی و سرکوب شد. بر خلاف نظر رایج، که انزوای مشروطه در مشهد را به عدم اقبال مردم این شهر نسبت به مشروطه نسبت میدهد، مشکل اصلی این شهر، علاوه بر وجود نهادهای مشروعهخواه، حضور گستردهٔ نیروهای روسی و مداخلات و کارشکنی آنها در راه پیشبرد مشروطه بودهاست. مداخلات روسها در مشهد سرانجام منجر به ماجرای به توپ بستن حرم علی بن موسی الرضا شد. روسها این اقدام را به منظور ترساندن مشروطهخواهان مشهد و دادن هشدار به دولت مشروطه و مشروطهخواهان دیگر شهرها انجام دادند. به این ترتیب مشروطهخواهان در مشهد به شدت منزوی و سرکوب شدند و ناامیدی و رخوت نه فقط مشهد بلکه سراسر نواحی شمالی و دیگر ایالات ایران را فراگرفت.[۳۴]
در سال ۱۲۹۰ خورشیدی یوسف خان از خواص هرات با نام محمدعلیشاه در مشهد اعلام استقلال کرد. روسها به این بهانه در ۹ فروردین ۱۲۹۱، مشهد را به توپ بستند و بسیاری از مردم، شهروندان و زائرین کشته شدند. پس از این واقعه یوسف خان توسط ایرانیان، زندانی و به مرگ محکوم شد.[۷][۳۵][۳۶]
مهمترین واقعهٔ تاریخ سیاسی معاصر مشهد، واقعه مسجد گوهرشاد در زمان رضاشاه است. در ۲۱ تیر ۱۳۱۴ جمعیت زیادی در مسجد گوهرشاد تجمع کردند و علیه اقدامات دولت در رابطه با قانون کشف حجاب در ایران اعتراض نمودند. مأمورین نظامی و انتظامی با مردم درگیر شدند و تعدادی از مردم درون مسجد کشته شدند. در این واقعه تعداد بسیاری کشته، مجروح و بازداشت شدند. کشتار مردم در این مسجد به اندازهای بود که به نقل از شاهدان عینی چند کامیون جنازه از صحنه کشتار خارج کردند.[۳۷]
توسعه شهر در دهه ۱۳۲۵ تا ۱۳۳۵ در جنوب غربی و غرب صورت گرفت. راه آهن و فرودگاه تأثیر زیادی بر چگونگی هدایت توسعه داشتهاند. در دهه ۱۳۳۵ تا ۱۳۴۵، جادهٔ جدید تهران باعث توسعهٔ شهر به سمت جنوب گردید. از سال ۱۳۴۵ به بعد توسعهٔ شهر منطبق با طرح جامع هدایت شدهاست. در سال ۱۳۵۵ محور اصلی جادهٔ سنتو، دانشگاه فردوسی و پارک ملت توسعهٔ شهر را به سمت غرب تشدید نمودند. این شهر قرار بود به دو قسمت مذهبی-سنتی (مشهد شرقی یا رضوی) و توریستی-مدرن (مشهد غربی یا پهلوی) تقسیم شود، که با انقلاب اسلامی ناکام ماند.[۳۸]
مشهد در دوران جمهوری اسلامی[ویرایش]
در دورهٔ شهرداری شهردار پژمان، توسعه طبق طرح جامع پیشین با پارهای تغییرات انجام گردید و شهرستان بینالود به عنوان بخش گردشگری مشهد معرفی گردید. اکنون، ساختار کالبدی شهر به صورت قطاعی است. مراکز تجاری و خدماتی در اطراف حرم و قطاع غربی تمرکز یافتهاند و واحدهای مسکونی در دو محور غرب و شرق قرار دارند.[۳۸]
در سالهای اخیر حرکت ساخت و سازهای مدرن در مشهد شتاب بیشتری گرفتهاست. بر اساس چشمانداز مشهد در سال ۱۴۰۰ این شهر به شهری مدرن با معماری اسلامی-مدرن تبدیل خواهد شد. در این راستا ۴۸ پروژهٔ بزرگ معماری برای شهر در نظر گرفته شدهاست.[۳۹] با این حال، برخی از کارشناسان معتقدند که این پروژهها جلوهٔ اسلامی شهر را خدشهدار میکند.[۴۰][۴۱] همچنین ساخت و سازهای جدید در اطراف حرم علی بن موسی الرضا باعث شده که خط آسمانی و منظر تاریخی و فرهنگی مجموعه حرم مورد تعرض قرار گیرد.[۴۲][۴۳] این مسئله باعث بروز واکنشهایی از سوی برخی چهرههای مذهبی و سیاسی شد؛[۴۴] و همینطور ثبت شدن این مجموعه در میراث جهانی یونسکو را با مشکل روبرو کردهاست.[۴۵]
جغرافیای طبیعی[ویرایش]
موقعیت جغرافیایی[ویرایش]
شهر مشهد مرکز استان خراسان رضوی با ۳۲۸ کیلومتر مربع مساحت،[۲] در شمال شرق ایران و در طول جغرافیایی ۵۹ درجه و ۱۵ دقیقه تا ۶۰ درجه و ۳۶ دقیقه و عرض جغرافیایی ۳۵ درجه و ۴۳ دقیقه تا ۳۷ درجه و ۸ دقیقه و در حوضهٔ آبریز کشف رود، بین رشتهکوههای بینالود و هزار مسجد واقع است. ارتفاع شهر از سطح دریا حدود ۱۰۵۰ متر (حداکثر ۱۱۵۰ متر و حداقل ۹۵۰ متر) است.[۳]
سرخس | کلات | چناران | ||
سرخس | نیشابور و چناران | |||
مشهد | ||||
تربت جام | فریمان | نیشابور |
زمینشناسی[ویرایش]
دشت مشهد به صورت درهای وسیع دارای ابعادی به طول بیش از ۱۰۰ کیلومتر و عرض متوسط حدود ۲۵ کیلومتر و وسعت حدود ۲۵۰۰ کیلومتر مربع است. دشت مشهد با مختصات طول جغرافیایی ´۲۱:°۵۸ تا ´۰۸:°۶۰ درجه شرقی و عرض جغرافیایی ´۴۰:°۳۵ تا ´۰۳:°۳۶ درجه شمالی در حوضهٔ آبریز رودخانهٔ کشفرود در خراسان رضوی قرار دارد. از میان سازندهای موجود در این دشت، سازند مزدوران (سازند دوران دوم) در رابطه با منابع آب زیرزمینی حائز اهمیت است. این سازند که از رسوبات سخت کربناته تشکیل شده، به دلیل وجود فضاهای خالی کارستی قادر است سفرههای آب زیرزمینی را به وجود آورد. از جمله منابع آب سطحی این دشت نیز میتوان به خود رودخانهٔ کشفرود اشاره کرد. این رودخانه در گذشته دارای آب زیادی بودهاست؛ ولی در حال حاضر به علت پایین افتادن سطح آب زیرزمینی و در نتیجه قطع شدن زهکشها تنها در مواقع سیلابی شدید، مقداری آب از سرشاخههای آن وارد میشوند.[۴۶]
اقلیم[ویرایش]
مشهد به دلیل موقعیت جغرافیایی خاص که در منطقهٔ مرزی بین شمال و جنوب خراسان قرار دارد و همچنین تداخل جبهههای مختلف آب و هوایی، دارای آب و هوا و خصوصیات ویژهٔ اقلیمی است و قسمت اعظم دشت مشهد-نیشابور، جزء اقلیم سرد و خشک و قسمتی از دشت مشهد-قوچان، نیمه خشک و سرد و بخش کوچکی از بلندترین ارتفاعات رشتهکوههای بینالود و هزار مسجد جزء اقلیم مرطوب سرد است و در مجموع شهر مشهد دارای آب و هوای متغیر، اما معتدل و متمایل به سرد و خشک است و از تابستانهای گرم و خشک و زمستانهای سرد و مرطوب برخوردار است.[۴۷] وزش بادها در شهر مشهد بیشتر در جهت جنوب شرقی به شمال غربی است. بیشینهٔ درجه حرارت در تابستانها ۴۳ درجه بالای صفر و کمینهٔ آن در زمستانها ۲۳ درجه زیر صفر است.[۴۸]
میانگین دما و بارش برای آب و هوای مشهد در سال ۲۰۱۴ میلادی
منبع: سرویس اطلاعاتی آب و هوای جهان[۴۹]
|
زمینلرزه[ویرایش]
منطقهٔ خراسان در طول تاریخ همیشه یکی از فعالترین مناطق زمینلرزهخیز کشور بودهاست. آمار چهل سال گذشته نشان میدهد که بیش از نیمی از قربانیان زمینلرزه در ایران را قربانیان این منطقه تشکیل میدهند.[۵۰] زلزلههای زیادی در مشهد رخ داده که حدود ۱۴ واقعه متعلق به سالهای ۱۰۰۸، ۱۰۵۲، ۱۰۵۳، ۱۰۵۹، ۱۰۷۷، ۱۰۸۴، ۱۰۸۷، ۱۱۱۸، ۱۱۱۹، ۱۲۱۴، ۱۲۳۲، ۱۲۳۶، ۱۲۵۴، ۱۲۷۴ ه.ق. در کتب تاریخ به ثبت رسیدهاست. در پانزدهم ربیعالثانی سال ۱۰۸۴ ه.ق. به هنگام سلطنت شاه سلیمان صفوی زمینلرزهٔ ویرانگری در مشهد رخ داده که حدود دو سوم شهر مشهد از جمله گنبد حرم علی بن موسی الرضا، سقف گنبد مسجد گوهرشاد و مدارس پریزاد، دودر، مدرسه بالاسر، مدرسه پایین پا آسیب فراوان دیده و حدود چهارهزار نفر از مردم مشهد زیر آوار کشته شدند.[۵۱][۵۲]
یکی از گسلهای مشهد، گسل شمال مشهد است. این گسل ادامهٔ گسل توس است که در شمال شهر توس از گسل کشفرود منشعب شده و با امتداد شمال غرب-جنوب شرق از گوشهٔ شمالی مشهد عبور میکند. در گزارش شماره ۷۲ سازمان زمینشناسی این گسل تحت عنوان گسل توس نامیده شدهاست. در گزارش مزبور ادامهٔ گسل به سمت شمال شرق که توسط آبرفت پوشیده شده به صورت گسل احتمالی نشان داده شدهاست. همچنین بربریان و همکاران، کانون سطحی زلزلهٔ تاریخی ۱۵۹۸ مورخ ۳ ژوئیهٔ ۱۹۷۳ با بزرگی ۶/۶، اول آوریل ۱۶۷۸ و ۲۶ فوریه ۱۸۸۳ را در مجاورت گسل احتمالی توس مشخص نمودهاند.[۵۳]
جمعیتشناسی[ویرایش]
شهر مشهد، در سدهٔ اخیر از رشد جمعیت بالایی برخوردار بودهاست. در نخستین سرشماری رسمی ایران که در سال ۱۳۳۵ انجام گرفت، این شهر، با ۲۴۱٬۹۸۹ نفر جمعیت پس از شهرهای تهران، تبریز و اصفهان، چهارمین شهر پرجمعیت ایران بود. در سرشماری بعدی و در سال ۱۳۴۵، این شهر پس از تهران و اصفهان، جایگاه سوم را در بین شهرهای ایران داشت. در سرشماری سال ۱۳۵۵، مشهد، پس از تهران، دومین شهر پرجمعیت ایران بود و تا آخرین سرشماری در سال ۱۳۹۰، همین جایگاه را داشتهاست.[۵۴] بر اساس سرشماری عمومی نفوس و مسکن سال ۱۳۹۰ خورشیدی، جمعیت شهر مشهد در این سال، بالغ بر ۲٬۷۶۶٬۲۵۸ تن بودهاست.[۱]
مردان | سن | زنان |
---|---|---|
۶۹٬۸۲۱ | ۷۱٬۳۶۲ | |
۲۹٬۶۷۴ | ۳۲٬۴۷۶ | |
۴۹٬۵۲۱ | ۴۸٬۶۰۳ | |
۶۷٬۲۰۶ | ۶۶٬۸۱۱ | |
۷۶٬۲۱۹ | ۷۵٬۷۸۴ | |
۸۹٬۷۱۰ | ۹۰٬۵۳۰ | |
۱۰۳٬۵۰۳ | ۹۹٬۴۶۱ | |
۱۳۲٬۲۷۸ | ۱۳۲٬۱۹۶ | |
۱۶۹٬۰۲۸ | ۱۶۸٬۱۸۲ | |
۱۵۱٬۶۰۱ | ۱۶۰٬۴۷۰ | |
۱۱۱٬۸۰۰ | ۱۱۴٬۷۰۴ | |
۱۰۷٬۷۱۷ | ۱۰۵٬۱۲۴ | |
۱۰۹٬۴۱۳ | ۱۰۴٬۳۲۸ | |
۱۲۰٬۰۹۳ | ۱۱۴٬۶۷۲ |
قومیت[ویرایش]
- نظرسنجی سال ۱۳۸۹
طی پژوهشی که شرکت پژوهشگران خبره پارس به سفارش شورای فرهنگ عمومی در سال ۸۹ انجام داد و بر اساس یک بررسی میدانی و یک جامعه آماری از میان ساکنان ۲۸۸ شهر و حدود ۱۴۰۰ روستای سراسر کشور، درصد اقوامی که در این نظرسنجی نمونهگیری شد در مشهد به قرار زیر بود:[۵۶]
در مشهد جمعیت قابل توجهی از مهاجران افغان سکونت دارند. این مهاجران بیشتر پس از حملهٔ شوروی سابق به افغانستان و همچنین ظهور طالبان و متعاقب آن حمله به افغانستان توسط آمریکا و نیروهای ناتو، به ایران مهاجرت کردند. در خلال سالهای ۱۳۵۸ تا ۱۳۶۰ جمعیتی قریب به ۵٬۰۰۰٬۰۰۰ نفر به صورت گروهی به کشور و به تبع آن به استان خراسان و شهر مشهد وارد شدند. پس از حملهٔ آمریکا به افغانستان، حدود یک میلیون نفر مهاجر مجاز و ۲٬۵۰۰٬۰۰۰ میلیون نفر مهاجر غیرمجاز به کشور وارد شدند. از طرف دیگر، همزمان با آغاز جنگ ایران و عراق جمعیتی دیگر از آوارگان عراقی نیز در اثر بروز جنگ و ناآرامی مجبور به ترک عراق شده که بسیاری از آنها به دلیل باورهای دینی و اعتقادی و روابط اجتماعی و فرهنگی با شهروندان ایرانی، در استان خراسان رضوی به ویژه شهر مشهد و سایر شهرستانهای استان (مانند نیشابور) اسکان یافتند و بسیاری از آنها با زنان ایرانی ازدواج کرده و تشکیل خانواده دادهاند. بر اساس طرح جامع سرشماری و شناسایی اتباع خارجی در سال ۱۳۷۹–۱۳۸۰ جمعیتی در حدود ۱۴۲٬۰۰۰ نفر تبعه افغانی، ۱۳٬۹۰۰ نفر تبعه عراقی و ۱۰۰ نفر سایر ملل در استان خراسان رضوی شناسایی شدند. هماکنون بر اساس آمارهای موجود قریب به ۶۰٬۰۰۰ نفر دانشآموز تبعه خارجی که ۹۰درصد آنها را اتباع افغانستان تشکیل میدهند در مدارس دولتی مشغول به تحصیل هستند. همچنین قریب به ۲۷۰۰ نفر دانشجوی تبعه خارجی در مراکز آموزش عالی استان مشغول به تحصیل هستند.[۵۷] بر طبق آمار اداره کل امور اتباع و مهاجرین استانداری خراسان رضوی، ۹۵درصد مهاجرین این استان در مشهد ساکن هستند.[۵۸]
در سالهای اخیر، مشهد شاهد مهاجرت اقوام بلوچ و کرد نیز بودهاست. این موضوع سبب واکنش برخی از روحانیون کشور نظیر مکارم شیرازی شدهاست. بر طبق گفتهٔ آنان، این مهاجران، که عمدتاً اهل تسنن هستند، با خرید ملک و زمین در مشهد و دیگر شهرهای کشور مانند شیراز و ارومیه، درصدد تغییر بافت مذهبی این شهرها بوده و زمینه را برای نفوذ وهابیت و نیروهای تکفیری فراهم میکنند.[۵۹][۶۰] در واکنش به این اظهارات، مولوی عبدالحمید، امام جمعه اهل سنت زاهدان، این سخنان را نگرانکننده و ناشی از بالا رفتن سن و زودباوری آیتالله مکارم عنوان کرد.[۵۹]
زبان[ویرایش]
زبان مردم مشهد، زبان فارسی با گویش و لهجهٔ مشهدی است. این لهجه سرشار از واژههای کهن و ریشهدار زبان فارسی است. لهجهٔ مشهدی یکی از لهجههای مهم و تأثیرگذار فارسی به شمار میآید و به نوعی خاستگاه ادبیات اصیل شاعرانی همچون فردوسی، عطار و خیام است. این لهجه را شاخهای از فارسی دری میدانند و بسیاری از واژگان گمشدهٔ این زبان را میتوان در گفتار عامیانهٔ مشهدیها جستجو کرد.[یادداشت ۴] به واسطه اختلاط و ارتباط نزدیک مشهدیها با سایر اقوام، ردپایی از زبانها و گویشهای دیگر نظیر: عربی، ترکی، مغولی، افغانستانی (پشتون)، کردی، انگلیسی، هندی، روسی و فرانسوی را میتوان در آن دید.[۶۱]
تقی وحیدیان کامیار، استاد دانشگاه فردوسی مشهد میگوید:[۶۲]
نزدیکترین گویش به فارسی معیار، گویش مشهدی است، به طوری که اصیلترین و ریشهدارترین فارسی را میتوان از مردم این شهر شنید.
وی میافزاید:
برخلاف تصور عامه که ریشههای زبان فارسی را از فارس و شیراز میدانند، فارسی دری اصیل از توس قدیم، نیشابور و مشهد کنونی انتشار یافته است.
مهدی سیدی، پژوهشگر و کارشناس در زمینه لهجه و گویش مشهدی میگوید:[۶۲]
لهجه و گویش مشهدی یا به عبارت علمیتر فارسی مشهدی یکی از موثرترین گویشها در فارسی دری است، چرا که خاستگاه فارسی دری و همچنین ادبیات اصیل فارسی این گویش و زبان زیباست.
امروزه کمتر کسی در بین قشر جوان مشهد با این لهجه صحبت میکند. بیشتر جوانان مشهدی صحبت کردن با این لهجه را نوعی سرشکستگی میپندارند. با این همه، هنوز این لهجه و گویش در میان قدیمیها رواج دارد. کارشناسان یکی از دلایل عدم اقبال مردم نسبت به لهجه مشهدی را عملکرد نه چندان مثبت صدا و سیما میدانند.[۶۳]
مذهب[ویرایش]
بیشتر مردم شهر مشهد، مسلمان و شیعهٔ دوازده امامی هستند. این موضوع به واسطهٔ وجود حرم علی بن موسی الرضا در این شهر نیز تشدید شدهاست. با این حال، اقلیتهای دینی دیگری نیز در مشهد وجود داشته یا دارند.
در مشهد محلهای به نام «محلهٔ جدید» وجود دارد که مجتمع مسکونی یهودیان در مشهد بود. این محله منازل بزرگ و محکم با دیوارهای بلند داشت و خانهها از داخل با یکدیگر مرتبط بود. اقلیت یهودی مشهد که بینش و هوشیاری اقتصادی داشتند با توسعهٔ عمرانی مشهد به خیابانهای جنت و جم (پاسداران کنونی) نقل مکان کردند و عدهای هم به اسرائیل مهاجرت کردند.[۶۴]
مهاجران ارمنی از اواخر قرن نوزدهم میلادی و در زمان حکومت قاجار از مرز باجگیران و درگز وارد این استان شدند و سپس در شهرهای مشهد، قوچان، نیشابور، شیروان، سبزوار، بجنورد و درگز اقامت گزیدند. بعدها تجار ارمنی از مناطق دیگر ایران مانند آذربایجان و اصفهان نیز به این استان نقل مکان کردند و به کارهای تجاری و صنعتی مشغول شدند. اکثر کارخانههای ارمنیان کارخانهٰهای تصفیهٔ پنبه، تولید الکل صنعتی و پزشکی، قیرسازی و نخریسی بودند. مطابق برخی منابع، در ۱۹۶۵، ۵۱ خانوار ارمنی در مشهد اقامت داشتهاند و مطابق آمار ۱۹۶۶، ۳۲۰ ارمنی در مشهد و ۵۲۱ ارمنی در کل استان خراسان ساکن بودهاند. در ۱۹۱۳، ارمنیان مشهد مدرسهٔ هایکازیان را، که در واقع شعبهای از مدرسه هایکازیان تهران بود، تأسیس کردند. در ۱۹۴۱، کلیسای مسروپ مقدس، که نزد اهالی به «کلیسای حضرت مریم» نیز معروف است، احداث شد. اهالی ارمنی شهر مشهد دارای گورستان ویژهٔ خود بودهاند که سال تأسیس آن به ۱۹۴۴ بازمیگردد. در این گورستان نمازخانهای هم وجود داشت. غیر از سنگ قبرهای متعلق به ارمنیان، در قسمت خاصی از آن قطعهای به ۳۲ سرباز لهستانی که در زمان جنگ جهانی دوم در محلی نزدیک قوچان کشته شده بودند اختصاص یافته بود. همچنین انجمن فرهنگی ـ ورزشی آرارات از ۱۹۸۳ در این شهر شعبهای ایجاد کردهاست که تاکنون نیز به فعالیتهای فرهنگی ورزشی خود ادامه میدهد.[۶۵]
در مشهد اقلیتی از بهاییان نیز هستند، اما به دلیل فقدان آمار رسمی تعداد آنان مشخص نیست. در سال ۱۳۴۵، در اوایل صدارت امیرعباس هویدا، ایران به ۲۴ «قسمت امری» تقسیم میشد.[یادداشت ۵] هر قسمت امری دارای مرکزی بود که محفل آن به «محفل روحانی مرکز قسمت امری» موسوم بود و خراسان به مرکزیت مشهد یکی از آن قسمتهای امری بود. در سال ۱۳۴۹ تعداد مراکز قسمت امری ایران به ۶۷ مرکز رسید و در «نقشهٔ پنج ساله»، که به اواخر دوران سلطنت پهلوی تعلق دارد، باید تعداد محافل محلی ایران به ۱۱۰۰ محفل میرسید.[۶۶]
جاذبههای گردشگری[ویرایش]
جاذبههای مذهبی[ویرایش]
در تاریخ ۸ آبان ۱۳۸۸ مصادف با سالروز تولد امام هشتم شیعیان، توسط محمود احمدینژاد، رئیس جمهور وقت و نمایندگان مجلس شورای اسلامی، مشهد رسماً به عنوان «پایتخت معنوی ایران» انتخاب شد.[۶۷] مهمترین مکان مذهبی شهر مشهد که مهمترین مکان مذهبی ایران نیز هست، حرم علی بن موسیالرضا است که سالانه پذیرای بیش از ۲۷ میلیون زائر داخلی[۶۸] و دو میلیون زائر خارجی[۶۹] است. موزههای آستان قدس رضوی نیز – که خود شامل چندین موزه است – در مجموعهٔ حرم قرار دارد.
حرم علی بن موسی الرضا و سایر اماکن متبرکه[ویرایش]
آرامگاه علی بن موسی الرضا در مشهد که با نام حرم امام رضا و حرم رضوی شناخته میشود، مجموعهای است که دربرگیرنده آرامگاه علی بن موسی الرضا میباشد. این مجموعه از نظر مساحت بزرگترین و از لحاظ جمعیت دومین مسجد در جهان است. همچنین این مجموعه شامل مسجد گوهرشاد، یک موزه، دو کتابخانه، چهار مدرسه علوم دینی،[۷۰] یک گورستان، دانشگاه علوم اسلامی رضوی، یک سالن غذاخوری برای زائران، رواقهای وسیع برای نمازگزاران و چندین ساختمان دیگر است. این مجموعه یکی از مراکز گردشگری در ایران است.[۷۱] حرم به تنهایی محوطهای به مساحت ۲۶۷٬۰۷۹ متر مربع را پوشش میدهد و در صورتی که هفت صحن با مساحت ۳۳۱٬۵۷۸ به آن افزوده شود، مساحت نهایی مجموعه ۵۹۸٬۶۵۷ متر مربع میشود.[۷۲] هر سال مراسم غبارروبی در این مکان انجام میشود.[۷۳]
دیگر مسجدها، حسینیهها و امامزادهها از جمله مکانهای مذهبی هستند که دارای زیارتکنندگان فراوانی هستند. مسجد جامع گوهرشاد واقع در محدودهٔ حرم رضوی، مسجد هفتاد و دوتن، مصلی طرق، مسجد و حسینیه کرامت، آرامگاه پیر پالاندوز، آرامگاه شیخ نخودکی، گنبد خشتی، گنبد سبز و آرامگاه خواجه ربیع از جمله مکانهای مذهبی مشهد هستند. همچنین امامزاده ناصر و یاسر (در نزدیکی طرقبه) و آرامگاه امامزاده یحیی (در جاده سرخس)، آرامگاه خواجه اباصلت و آرامگاه خواجه مراد (در جاده فریمان) در نزدیکی مشهد قرار دارند.[۷۴]
جاذبههای تاریخی[ویرایش]
از سناباد و توس قدیم آثار تاریخی زیادی بر جای نماندهاست. (هماکنون شهر توس در حال بازسازی است) چهار طاقی بازه هور از قدیمیترین بناهای موجود در محدودهٔ شهر است که زمان ساخت آن را سدهٔ سوم میلادی تخمین میزنند.[۷۵]
برخی از جاذبههای تاریخی مشهد عبارتند از: آرامگاه نادرشاه، آرامگاه خواجه ربیع، آرامگاه فردوسی، ایستگاه راه آهن، گنبد خشتی، گنبد هارونیه و مدرسه عباسقلیخان.[۷۶]
جاذبههای طبیعی[ویرایش]
جاذبههای طبیعی که در نزدیکی شهر مشهد قرار دارند، شامل ییلاقات شاندیز، طرقبه، زشک، روستای کنگ، نغندر، جاغرق، چالی دره، پارک جنگلی وکیلآباد، باغوحش وکیلآباد، آبشار ارتکند، پارک جنگلی نه دره در دو کیلومتری جنوب مشهد، فریزی، سد ارداک، هفت حوض، چشمه گیلاس و چشمه گراب هستند.[۷۷][۷۸]
- پارک جنگلی طرق (انقلاب) در حاشیه جنوب شرق مشهد، در نزدیکی پلیس راه، یکی از بزرگترین اماکن در اسکان و ارائه خدمات گردشگری به شهروندان و زائران است. این پارک در سال ۱۳۴۰ احداث شده، و در سال ۱۳۷۹ بازپیرایی گردیدهاست. پارک جنگلی طرق دارای فضاهای تفریحی، فرهنگی، ورزشی و تجاری با ۲۱۰ هکتار فضای جنگلی و ۱۱۲ هزار متر مربع فضاهای عمرانی است. این پارک جنگلی دارای تیپهای درختی پهن برگ، مخلوط و سوزنی برگ بوده و اقاقیا و زبان گنجشک بیشترین نوع در سطح این محدوده است.[۷۹]
فضای شهری[ویرایش]
برخی پارکها و پارکهای آبی مشهد عبارتند از: پارک کوهسنگی، پارک و شهربازی ملت، کوهستان پارک خورشید، باغ وحش و پارک جنگلی وکیلآباد، پارک پردیس قائم، پارک وحدت، پارک مینیاتوری، سرزمین موجهای آبی، پارک آبی ایرانیان، پارک ساحلی آفتاب و سرزمین موجهای خروشان.[۸۰][۸۱]
همچنین برخی از مهمترین مراکز خرید شهر مشهد عبارتند از: بازار رضا، مجتمع تجاری پروما، بازار بینالمللی، بازار خیام، مجتمع آلتون، مجتمع تجاری الماس شرق و مجتمع تجاری وصال.[۸۲]
از جمله پارکهای بزرگ شهر مشهد، میتوان به پارک ملت، پارک بانوان (حجاب)، باغ ملی، پارک بزرگ وحدت، پارک بسیج (گلشهر)، پارک امت، پارک پردیس قائم، پارک میرزا کوچک خان، پارک مینیاتوری، باغ گلها، کوهستان پارک خورشید و پارک کوهسنگی اشاره کرد.[۸۳]
تقسیمات شهری[ویرایش]
- مناطق شهری
مشهد حدود ۳۲۸ کیلومتر مربع وسعت دارد.[۲] بر اساس آخرین ویرایش سال ۹۲ و سرشماری سال ۱۳۹۰، این شهر دارای ۱۳ منطقه شهری، ۴۰ ناحیه است، ۴ قطاع در محدودهٔ شهرداری ثامن و ۱۵۸ محله است.[۲][۸۴] همچنین شهر مشهد دارای ۱۱ ناحیه و مرکز پستی است.[۸۵]
- محلههای مشهد
مشهد دارای محلهها و شهرکهای متعددی است. به خاطر نزدیکی آبادیهای سناباد و نوغان به محل دفن علی بن موسی الرضا و همچنین جاذبهٔ خود مدفن، بیشتر محلههای قدیمی مشهد در اطراف حرم علی بن موسی الرضا شکل گرفتهاست و کمکم بر وسعت آنها افزوده گشته و در خود مجموعهٔ شهر ادغام گشتهاند. به عنوان نمونه، هماکنون نوغان، از محلههای اطراف حرم است و سناباد نیز وضعیت مشابهی دارد و اکنون به عنوان یکی از محلهها و خیابانهای شهر مشهد شناخته میشود.[۸۴]
شهرداری مشهد[ویرایش]
شهردار کنونی شهر مشهد صولت مرتضوی است. بودجهٔ شهرداری مشهد در سال ۱۳۹۴ بالغ بر ۹۶۰۰ میلیارد تومان است.[۸۶]
حوزهٔ شهردار[ویرایش]
حوزهٔ شهردار، حوزهٔ زیر نظر شخص شهردار مشهد و به منظور ایجاد هماهنگی و اعمال مدیریت در واحدهای حوزهٔ شهردار و نیز اعمال نظارت و کنترل مجموعهٔ واحدهای شهرداری به ویژه مدیران مناطق تشکیل شدهاست. میزان اختیارات و مسئولیتهای این حوزه از سوی شهردار وقت، طی ابلاغ داخلی تعیین و مشخص میگردد.[۸۷]
اقتصاد[ویرایش]
الگوهای کشت زعفران در جهان | |
|
|
— مناطق عمده. | |
— مناطق کوچک رو به رشد. | |
— مناطق دارای تولید اندک. | |
— مراکز تجاری عمده (فعلی). | |
— مراکز تجاری عمده (در گذشته). |
اقتصاد مشهد بیشتر بر روی زعفران، زرشک، نبات، آجیل و خشکبار و همچنین چرم صنعتی (به صورت زینتی) و صنعت فرش قرار دارد. همچنین زائران حرم رضوی و توریستها از منابع درآمدزایی این شهر هستند؛ به طوریکه صنعت هتلداری، یکی از صنایع پررونق در این شهر محسوب میشود و ۹۰ درصد گردشگران خارجی که به ایران سفر میکنند، از مشهد دیدن میکنند.[۸۸] از دیگر محصولات مهم کشاورزی مشهد غلات، چغندر قند و محصولات جالیزی است.
از صنایع موجود در مشهد میتوان به صنایع غذایی، پوشاک، چرم، تولید مصالح ساختمانی، صنایع فلزی و صنایع دستی نیز اشاره کرد که از این میان حدود ۴۰درصد صنایع مشهد متعلق به صنایع غذایی، صنایع فلزی و صنایع دستی است.[۸۹]
مشهد تنها در فصل تابستان سال ۱۳۸۹ پذیرای بیش از ۱۳میلیون مسافر بودهاست.[۹۰] وجود آرامگاه علی بن موسی الرضا در مشهد موجب شده است که هر سال تعداد زیادی از گردشگران و جهانگردان به مشهد سفر کنند.
صنایع[ویرایش]
صنایع غذایی، نساجی، شیمیایی و کانی غیرفلزی و صنایع قطعهسازی و فولاد کشاورزی از عمدهترین صنایع مشهد به شمار میآیند.[۹۱]
مشهد یکی از قطبهای اصلی تولید چرم در ایران به شمار میآید و کارخانههایی نظیر چرم مشهد در این شهر قرار دارند. همچنین در سالهای اخیر سرمایهگذاری در بخش پروژههای کلان اداری–تجاری رونق یافتهاست.
- قالی مشهد
قالیبافی در شهر مشهد حدود پنج قرن قدمت دارد. یکی از قدیمیترین فرشهای مشهد که موجود است، نوعی فرش نماز (سجاده) است که توسط شاه تهماسب به سلیمان باشکوه در سال ۱۵۵۶ میلادی هدیه شدهاست.[۹۲][۹۳]
- شهرکهای صنعتی
شهرک گلبهار، بینالود، طوس، کاویان، کلات، ماشینسازی، باغچه و ناحیهٔ امانآباد مشهد، جزو شهرکهای صنعتی اطراف این شهر محسوب میشوند.[۹۴]
- انرژی فسیلی
نیروگاه مشهد، نیروگاه طوس، نیروگاه فردوسی و نیروگاه سیکل ترکیبی شریعتی از مهمترین نیروگاههای شهر مشهد هستند.[۹۵]
مراکز تجاری[ویرایش]
از مراکز بزرگ تجاری این شهر میتوان به زیستخاور، یاقوت مصلی، الماس شرق، وصال، پروما، تابان، کیان سنتر، بازار رضا، آفتاب، گوهرشاد، بازار مرکزی، شهر شب، مجتمع تک، مجتمع تابان، رویال سنتر، قسطنطنیه، ونک، شهدا، مجد و کوهسنگی اشاره کرد. به دلیل وجود جاذبههای فراوان تاریخی-مذهبی و فرهنگی در مشهد، در حال حاضر نیمی از هتلها و هتلآپارتمانهای ایران در شهر مشهد قرار دارند.[۸۲]
نمایشگاه بینالمللی مشهد امروزه بهعنوان بزرگترین و فعالترین نمایشگاه بینالمللی تجاری در ایران بعد از نمایشگاه بینالمللی تجاری تهران فعالیت میکند. مشهد به علت همجواری با کشورهای آسیای میانه و موقعیت صنعتی سالانه میزبان دهها نمایشگاه بینالمللی است. در حال حاضر (سال ۱۳۹۴) مدیریت سایت رسمی نمایشگاههای ایران به عهدهٔ نمایشگاه مشهد است.[۹۶]
آموزش[ویرایش]
دانشگاهها[ویرایش]
این شهر با دارا بودن مراکز دانشگاهی و آموزش عالی متعدد، به ویژه دانشگاه فردوسی مشهد با بیش از ۲۳ هزار دانشجوی داخلی و خارجی[۹۷] و دانشگاه بینالمللی امام رضا، دانشگاه علوم اسلامی رضوی و نیز دانشگاه علوم پزشکی مشهد، دانشگاه آزاد اسلامی مشهد و واحد بینالملل دانشگاه فردوسی مشهد، عملاً به قطب دوم دانشگاهی کشور پس از تهران مبدل شدهاست[نیازمند منبع]. علاوه بر آن شهرداری مشهد در سال ۱۳۸۷ توسط سازمان بینالمللی کلانشهرهای جهان به عنوان دومین مقر آموزشی این سازمان پس از مونترال در کانادا انتخاب شد.[۹۸]
مدرسهها[ویرایش]
ساخت نخستین مدارس به سبک جدید در مشهد به عهد ناصرالدینشاه بازمیگردد. در سال ۱۲۶۷ خورشیدی، پس از مخالفتهای شدید با میرزا حسن رشدیه در شهر تبریز، او به مشهد آمد و مدرسهٔ بزرگی را در این شهر راهاندازی کرد. از نام مدرسهای که در مشهد تأسیس کرد، هیچ اطلاعاتی در دست نیست. شیخ علی مدیر (مدیریان) که میتوان او را پدر آموزش و پرورش نوین خراسان دانست، در سال ۱۲۷۲ در صحن عتیق، مدرسهای به سبک جدید بنا کرد که مدتی بعد تعطیل شد. او سپس در سال ۱۲۷۷ دبستانی در محله گندمآباد (صحن جامع رضوی فعلی) بنا کرد که در سال ۱۲۸۰ جای خود را به دبستان دیگری در منزل میرزا جعفر در کنار مسجد گوهرشاد داد. با ورود محمدحسنخان صبا، ملکالحکما، بهعنوان نخستین رئیس معارف خراسان، در سال ۱۲۸۴ این دبستان تحت حمایت دولت، دبستان «همت» نام گرفت. ملکالحکما، مدارس «مظفریه» و «ادب» را نیز در مشهد تأسیس کرد. مدرسهٔ مظفریه که برگرفته از نام مظفرالدینشاه و در محلهٔ ارگ به مدیریت محمدعلی مدیر ایجاد شد، از شاگردان شهریه دریافت میکرد و در آن دروس فارسی، عربی، مقدمات طبیعی، ریاضی و جبر و مقابله و زبانهای فرانسه و ترکی و روسی تدریس میشد. البته به گفتهٔ برخی منابع، اولین مدرسهای که در مشهد به شیوهٔ جدید تأسیس شد، مدرسهای به نام «همت» واقع در کوچهٔ عیدگاه، تیمچهٔ سرپوشیده بودهاست که مرحوم ادیب، مدیر روزنامه ادب، در سال ۱۲۸۱ خورشیدی با مدیریت شیخ علی مدیر راهاندازی کرد.[۹۹]
در حال حاضر، اداره کل آموزش و پرورش شهر مشهد، هفت ناحیهٔ این شهر به علاوه ناحیهٔ تبادکان را تحت پوشش دارد. در سال تحصیلی ۹۳–۹۴ تعداد کل مدارس نواحی هفتگانه و تبادکان، ۲۸۵۴ مدرسه و دارای ۲۲٬۲۵۷ کلاس درس با تعداد ۵۶۵٬۰۶۱ دانشآموز دختر و پسر است و ۳۳٬۸۷۵ نفر نیز فرهنگیان این شهر را تشکیل میدهند.[۱۰۰]
مدرسههای علوم دینی[ویرایش]
حوزهٔ علمیهٔ مشهد که اینک در شمار مهمترین و معتبرترین حوزههای علمیه شیعی است، مراحل تاریخی مختلفی را پشت سر گذاشتهاست. حوزهٔ علمیهٔ مشهد از قرون اولیهٔ اسلامی عملاً تأسیس شد و رفته رفته بر رونق آن افزوده شد. پس از انقلاب ۱۳۵۷، عباس واعظ طبسی، توسط روحالله خمینی به ریاست حوزهٔ علمیهٔ خراسان به طور عام و حوزهٔ علمیهٔ مشهد به طور خاص گمارده شد. در دورهٔ پس از انقلاب ۱۳۵۷، مدارس علوم دینی فراوانی بر مدارس پیشین افزوده شد. برخی از مدارس علوم دینی قدیم مشهد نیز بازسازی شد، از جمله مدرسهٔ میرزا جعفر و مدرسهٔ خیرات خان که هم اینک در ضمن مجموعهٔ دانشگاه علوم اسلامی رضوی[۱۰۱] قرار دارند و برخی دیگر مثل مدرسههای پریزاد و دودر، که اینک دروس حوزه در آنها تدریس نمیشود و به دلیل واقع شدن در مجموعهٔ حرم رضوی، عمدتاً کاربری تبلیغی و ترویجی برای زائران یافتهاند. برخی از مدارس قدیم نیز، عمدتاً به سبب گسترش ابنیهٔ اطراف حرم علی بن موسی الرضا تخریب شدهاند، نظیر مدرسهٔ بالاسر که رواق دارالولایه بر جای آن ساخته شدهاست. مدرسهٔ نواب نیز در همین طرح نوسازی، تخریب و بر جای آن مدرسهٔ جدیدی بنا شدهاست که به مدرسهٔ عالی نواب شهرت دارد. مهمترین مدرسهٔ علمیهٔ عالی مشهد که اینک دروس سطح عالی و خارج در آن عرضه میشود مدرسهٔ آیتالله خوئی است که یک مجتمع بزرگ آموزش علوم اسلامی است و در آستانهٔ پیروزی انقلاب ۵۷ و به عنوان جایگزین مدارس تخریب شده در طرح نوسازی محیط اطراف حرم علی بن موسی الرضا، در ساختمانی قدیمی افتتاح شد و پس از انقلاب، ساختمان اصلی آن به تدریج طی سه دهه بنا و تکمیل گردید.[۱۰۲]
- تعداد مدارس و طلاب
بر اساس اطلاعات موجود در مرکز مدیریت حوزهٔ علمیهٔ خراسان در سال تحصیلی ۱۳۷۷–۱۳۷۸ در حوزهٔ علمیهٔ مشهد ۳۱ مدرسهٔ سطح یک، و سه مدرسهٔ سطح دو و سه و بر اساس آمار سال تحصیلی ۱۳۸۶–۱۳۸۷، پنج مدرسهٔ خوابگاهی وجود دارد. همچنین اینک در حوزهٔ علمیهٔ مشهد دوازده مدرسهٔ علمیه ویژه خواهران مشغول به کار است. بر طبق آمار رسمی موجود در کارنمای عملکرد سال ۱۳۸۶ مرکز مدیریت حوزهٔ علمیهٔ خراسان که در فروردین ۱۳۸۷ منتشر شده، تعداد طلاب سطح یک مشهد ۴۱۰، سطح دو و سه ۹۰۱، و شرکتکنندگان در امتحانات خارج فقه ۷۳۰ و شرکتکنندگان در امتحانات خارج اصول ۲۸۳ تن بودهاست. تعداد مدرسان دارای پروندهٔ سطح یک ۲۳۶، و بدون پرونده ۱۲۱، کل استادان سطح دو و سه ۱۱۳، استادان دروس عمومی ۸۶ و استادان دروس خارج فقه و اصول ۲۰ تن بودهاست.[۱۰۳]
- نظام آموزشی
هماینک در حوزهٔ علمیهٔ مشهد، گذشته از دروس مقدماتی و علاوه بر ارائه دهها درس، رسائل و مکاسب و کفایه، حدود هجده درس خارج فقه و پانزده درس خارج اصول توسط استادان ماهر و بعضاً صاحبنظر و مشهور و عمدتاً در مدرسهٔ آیتالله خوئی و مدرسهٔ عالی نواب عرضه میگردد.[۱۰۴] در سالهای اخیر، طلاب حوزههای علمیه به رسم دانشگاهیان در مدارج مختلف تحصیلی، مدرک دریافت میدارند. در حوزهٔ علمیهٔ مشهد، این مدارک را که پس از ارزیابی طلاب ارائه میشود، مرکز مدیریت حوزهٔ علمیهٔ خراسان صادر میکند. به عنوان مثال براساس آمار رسمی، این مرکز در ۱۳۸۶ تعداد ۲۴۲ مدرک رسمی برای طلاب صادر کردهاست.[۱۰۵]
پژوهش و فناوری[ویرایش]
مراکز تحقیقاتی[ویرایش]
پژوهشکدهٔ محیطهای خشک،[۱۰۶] پژوهشکدهٔ علوم و صنایع غذایی،[۱۰۷] پژوهشکدهٔ بوعلی،[۱۰۸] مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی خراسان رضوی،[۱۰۹] پژوهشکدهٔ اقبال جهاد دانشگاهی، پژوهشگاه تربیت بدنی و علوم ورزشی شعبه مشهد، و پژوهشکدهٔ اقلیمشناسی[۱۱۰] از جمله مراکز تحقیقاتی مستقر در مشهد هستند که این شهر را به یکی از قطبهای پژوهشی کشور تبدیل کردهاست.
- پارک علم و فناوری خراسان رضوی
پارک علم و فناوری خراسان رضوی به عنوان یکی از قدیمیترین پارکهای کشور در مشهد فعالیت میکند.[۱۱۱] ریاست آن بر عهدهٔ سید حسن علمالهدایی، عضو هیئت علمی دانشگاه فردوسی است.[۱۱۲][۱۱۳]
- بنیاد نخبگان خراسان رضوی
بنیاد ملی نخبگان شاخهٔ خراسان رضوی از سال ۱۳۹۲ به طور مستقل فعالیت خود را در مشهد آغاز نمود.[۱۱۴] اولین رئیس منصوب آن نیز جواد سرگلزایی، عضو هیئت علمی شیمی دانشگاه فردوسی است.[۱۱۵] کریدور فناوری شرق کشور به مرکزیت مشهد در دانشگاه فردوسی و با مدیریت امیر ملکزاده، عضو هیئت علمی دانشگاه فردوسی ایجاد شد و هماکنون فعال است.[۱۱۶] از نظر تعدد مخترعان و نوآوران، مشهد بیبدیلترین شهر در سطح ملی است که بروندادهای مختلف مؤید آن است.[۱۱۷]
تجاریسازی فناوری[ویرایش]
در بحث تجاریسازی و انتقال فناوری با وجود نو بودن موضوع در سطح کشور، شهر مشهد پیشرو بوده و پارک علم و فناوری خراسان رضوی، شرکت توسعهگران اقتصاد فناور چالاک، مؤسسهٔ تحقیقات کارآفرینی تک (با پشتیبانی دانشکدهٔ فنی مشهد)[۱۱۸] و کلینیک صنعت و جامعه دانشگاه آزاد اسلامی مشهد[۱۱۹] با مدیریت سید هاشم قدمی، تجربهٔ فعالیت همراه با موفقیت در این زمینه داشتهاند.
مراکز رشد[ویرایش]
مرکز رشد واحدهای فناور دانشگاه فردوسی،[۱۲۰] مرکز رشد واحدهای فناور دانشگاه آزاد اسلامی مشهد،[۱۲۱] مرکز رشد واحدهای فناور کشاورزی[۱۲۲] از مراکز فعال در مشهد هستند.
جشنوارهها و المپیادها[ویرایش]
جشنواره ملی فنآفرینی شیخ بهایی به طور مرتب در مرحلهٔ استانی در خراسان رضوی و مشهد برگزار و منتخبین به مرحلهٔ ملی معرفی میشوند.[۱۲۳][۱۲۴][۱۲۵] سومین المپیاد بین المللی مخترعان، مبتکران و نوآوران در سال ۱۳۹۱ در دانشگاه آزاد اسلامی مشهد برگزار شد.[۱۲۶][۱۲۷][۱۲۸][۱۲۹]
بهداشت، درمان و آموزش پزشکی[ویرایش]
تا قبل از بیمارستان امام رضا، چند شفاخانه (درمانگاه) در مشهد وجود داشت که بیشتر متعلق به آستان قدس رضوی بود.[۱۳۰] اولین بیمارستان به سبک امروزی در مشهد، بیمارستان امام رضا بود که در زمان رضاشاه پهلوی و در سال ۱۳۱۳ به جای دارالشفای رضوی ساخته شدهاست.[۱۳۱] بیمارستان امام رضا در ابتدای تأسیس بیمارستان شاهرضا نام داشت و پزشکان آن نیز خارجی بودند که همزمان کار طبابت و آموزش را انجام میدادند.[۱۳۰]
در سال ۱۳۹۲ تعداد کل کارکنان دانشگاه علوم پزشکی مشهد، ۱۴٬۸۳۱ نفر بودهاست که از این تعداد ۴۰۴ پزشک عمومی، ۷۷۸ پزشک تخصصی، ۸۳۹۴ پیراپزشک، ۷۰ دندانپزشک، ۳ دامپزشک و ۸۸ داروساز و ۵۰۹۴ نفر سایر کارکنان را تشکیل دادهاند.[۱۳۲] همچنین تعداد کل مراکز درمانی، ۳۱ مرکز با ۶۱۱۳ تخت، بودهاست که از این تعداد سهم مراکز دانشگاه علوم پزشکی ۱۲ مرکز با ۳۹۰۳ تخت، سهم مراکز خصوصی ۵ مرکز با ۵۱۳ تخت و سهم سایر مراکز و موسسات وابسته به دیگر سازمانها و ادارات ۱۴ مرکز با ۱۶۹۷ تخت بودهاست.[۱۳۲] تعداد خانههای بهداشت در مشهد در سال ۱۳۹۲، ۱۶۹ خانه با ۲۲۹ نفر بهورز بودهاست. همچنین در این سال ۲۱۲ آزمایشگاه، ۵۰۷ داروخانه، ۱۲۸ مرکز پرتونگاری و ۴۱۲ مرکز توانبخشی در مشهد فعال بودهاست.[۱۳۲]
مراکز تخصصی بسیاری در مشهد در حال فعالیت هستند که همین مسئله باعث پذیرش بیماران بسیاری از سراسر کشور و حتی در برخی موارد از خارج از کشور است.[۱۳۳] بیمارستان تخصصی قلب و عروق جوادالائمه، بیمارستان تخصصی چشم خاتمالانبیاء، بیمارستان تخصصی کودکان دکتر شیخ و بیمارستان فوق تخصصی رضوی از جمله این مراکز هستند.
مشهد همچنین در زمینهٔ حمایت از بیماریهای سرطانی و پیوند اعضا در کشور جایگاه ویژهای دارد. در زمینهٔ سرطان هماکنون درمان سهبعدی بیماران سرطانی در مراکز درمانی امام رضا و امید مشهد انجام میپذیرد.[۱۳۴][۱۳۵] مشهد یکی از قطبهای تحقیقات برای پیشگیری و درمان بیماریهای سرطانی در کشور است.[۱۳۶]
همچنین مشهد یکی از قطبهای پیوند اعضا در کشور است.[۱۳۷][۱۳۸] واحد فراهمآوری اعضای پیوندی دانشگاه علوم پزشکی مشهد از سال ۱۳۸۰ تحت مدیریت مرکز پیوند اعضا در حوزهٔ ریاست این دانشگاه فعالیت داشتهاست. پس از تشکیل مرکز پیوند اعضا و دیالیز منتصریه از اوایل سال ۱۳۹۱ بر اساس پیشنهاد مرکز مدیریت پیوند و موافقت ریاست دانشگاه علوم پزشکی مشهد، این واحد در این بیمارستان مستقر گردیدهاست. از سال ۱۳۸۰ تاکنون بیش از هزار و پانصد بیمار نیازمند با اهدای اعضایی مانند قلب، کبد، کلیه، پانکراس، روده، قرنیه و پوست حیاتی در این واحد، پیوند دریافت کردهاند؛ و یا این بیماران از مشکلات ناشی از نارسایی عضو نجات یافتهاند.[۱۳۹]
فرهنگ و هنر[ویرایش]
در هفتمین اجلاس آیسسکو در الجزایر، همزمان با کسب میزبانی ایران برای اجلاس دهم در سال ۲۰۱۷، مشهد نیز به عنوان پایتخت فرهنگی جهان اسلام در این سال برگزیده شد.[۱۴۰][۱۴۱][۱۴۲]
سینما، تئاتر و نگارخانهها[ویرایش]
سینماهای فعال شهر به ترتیب تعداد تماشاگر: هویزه، آفریقا، سیمرغ، قدس، بهمن، رسالت، الماس شرق و پیروزی هستند. برخی از نگارخانهها و گالریهای فعال مشهد نیز عبارتند از: نگارخانهٔ میرک، نگارخانهٔ پارسه، نگارخانهٔ رضوان، نگارخانهٔ سروش، گالری نارون و گالری آبان.[۱۴۳]
فرهنگسراها[ویرایش]
مشهد دارای فرهنگسراها و مراکز فرهنگی متعددی است. برخی فرهنگسراها و نگارخانههای مشهد عبارتند از: خانه هنرمندان مشهد، فرهنگسرای جهاد دانشگاهی مشهد، مجتمع فرهنگی هنری امام رضا، فرهنگسرای غدیر، فرهنگسرای بهشت، فرهنگسرای علوم و نجوم، فرهنگسرای پایداری و مرکز آفرینشهای هنری آستان قدس رضوی.[۱۴۴]
کتابخانهها[ویرایش]
مشهد دارای کتابخانههای زیادی است. کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی[۱۴۵] به عنوان یکی از بزرگترین و جامعترین کتابخانههای ایران شامل کتابخانهٔ مرکزی، ۱۰ کتابخانهٔ تخصصی و ۱۷ کتابخانهٔ وابسته در شهر مشهد با مجموع ۲۲٬۹۵۴٬۲۸۷ منبع اطلاعاتی از جمله ۳٬۶۳۴٬۵۰۸ کتاب چاپی و ۱۴۱٬۴۸۱ کتاب نفیس خطی و چاپ سنگی و نیز با داشتن ۵۵۰٬۰۰۰ نفر عضو، متشکل از آقایان و بانوان و نیز فضای مطالعاتی بالغ بر ۹۳٬۱۶۴ متر مربع است.[نیازمند منبع]
موزهها[ویرایش]
در سطح شهر مشهد حدود ۱۵ موزه مشغول فعالیت هستند. مجموعهٔ موزهها یا گنجینههای آستان قدس رضوی که در محدودهٔ حرم علی بن موسیالرضا قرار دارد و یکی از بزرگترین موزههای کشور و دارای ده موزهٔ جداگانه است، موزه توس واقع در کهنشهر توس در کنار آرامگاه حکیم توس، موزه نادری واقع در باغ نادری در کنار آرامگاه نادرشاه افشار، موزه آب، موزه علوم و تاریخ طبیعی مشهد، موزه بزرگ تاریخ طبیعی خراسان از جمله موزههای سطح شهر مشهد هستند.[نیازمند منبع]
گردشگری[ویرایش]
هتلها و مراکز اقامتی[ویرایش]
در مشهد به جز کمپها، نزدیک به ۳۰۰ واحد اقامتی مجاز شامل هتلهای یک تا پنج ستاره، هتلآپارتمانها و مهمانپذیرها فعالیت دارند که از مهمترین آنها میتوان به موارد زیر اشاره کرد:[۱۴۶]
هتلهای پنج ستاره: مجلل درویشی، پارس مشهد، پردیسان، هما۱، هما۲، بینالمللی قصر، بینالمللی قصر طلایی، مدینة الرضا، کوثر ناب
هتلهای چهار ستاره: اترک، جواد، سینور، قصر الماس، فردوس، ایران مشهد، کیانا، هلیا مشهد، توس، هاترا، زمرد، میثاق، مینو، عماد، بزرگ فردوسی
این در حالی است که در سال ۱۳۱۳ در شهر مشهد، تنها دو مهمانخانه (هتل) و ۳۳ مسافرخانه مهم و یک مرکز پانسیون (با دو نمره) و هفت کافه و رستوران وجود داشت. یکی از این دو هتل، «مهمانخانهٔ شرق» در خیابان پهلوی معروف به ارگ (امام خمینی کنونی) بود که دو اتاق بزرگ و سه نمره (اتاق) کوچک با هفت نفر کارگر داشت و کرایه آن برای هر نفر شبی بین چهار تا ۱۰ ریال بود.[۱۴۷]
اولین و مهمترین هتل مشهد «هتل پارس» بود که در همان خیابان، روبهروی باغ ملی با ۱۰ نفر کارگر و ۱۶ اتاق با اثاثیهٔ مدرن و کرایهٔ ۱۲ تا ۳۰ ریال برای هر نفر به پذیرایی از مسافران و زائران میپرداخت. بنای هتل پارس در سال ۱۳۱۶ به وسیله یک معمار روس و به سبک روسی ساخته شده است. نخستین مالک این بنا یک فرد یهودی به نام «امین اف» بودهاست که چند سال بعد از ساخت، بنا را به مجاور توسی -پدر مجاور توسی، ریاست کنونی هتل- فروخت. در سال ۱۳۲۰ با آمدن روسها به ایران، ساختمان هتل به ستاد فرماندهی روسها تبدیل شد. در سال ۱۳۵۵، این هتل به عنوان محل برگزاری و پذیرایی از میهمانان «دومین جشنواره توس» انتخاب شد. ساختمان هتل پس از انقلاب از سوی بنیاد مستضعفان ضبط شد. ساختمان هتل پارس دارای مالکیت شخصی است و تاکنون اقدام خاصی برای ثبت، حفاظت و مرمت اصولی و همچنین تحصیل حریم بنا انجام نشدهاست.[۱۴۷]
مشهد با دارا بودن ۵۵ درصد تختهای گردشگری و اقامتی کشور، بیشترین تعداد مراکز اقامتی را به خود اختصاص دادهاست؛[۱۴۸] و به همین دلیل قطب مهم گردشگری کشور محسوب میشود. با این حال عدم پاسخگویی این تعداد مرکز گردشگری به نیاز مسافران، سبب رشد مراکز غیرمجاز اقامتی شدهاست. همین مسئله باعث بروز حوادث زیادی در این زمینه شدهاست.[۱۴۸] حدود ۳هزار تا ۵هزار واحد اقامتی غیرمجاز در سطح شهر مشهد وجود دارد.[۱۴۹]
یکی از معضلات جدید شهر مشهد کاهش میزان ماندگاری مسافر است که معمولاً مسافران پس از زیارت و خرید در بازار مسافرت خود را اتمام یافته میدانند. در حال حاضر میزان ماندگاری در شهر مشهد به ۲ روز رسیدهاست.[۱۵۰]
رهآوردها[ویرایش]
از جمله مهمترین رهآوردها و سوغات مشهد میتوان به زعفران، زرشک، نبات، هل، خشکبار، ادویه، قالی و گلیم و نمد، انگشتر فیروزه و عقیق، محصولات چرمی و دیگهای سنگی اشاره کرد. دیگها و ظروف سنگی که در اصطلاح عامه مردم مشهد «هرکاره» نامیده میشود، از قرون گذشته یکی از مهمترین سوغات مخصوص مشهد به شمار میآید. از ویژگیهای این سنگ که نوعی «سرپانتین» است، نرم و مقاوم بودن آن در برابر آتش است که به دلیل طبخ ملایم، غذا را لذیذ میکند.[۱۵۱] زعفران نیز از ارزشمندترین محصولات کشاورزی ایران است که امروزه کشت آن در مناطق مرکزی و جنوبی خراسان متمرکز شدهاست. زعفران یکی از اصلیترین سوغاتهای شهر مشهد به شمار میرود که گردشگران و زائران از بازارهای شهر آن را تهیه میکنند. معمولاً خرید زعفران همراه با زرشک صورت میگیرد. امروزه زعفران به صورت سرگل (ریز) یا پوشال نگین (درشت) و با ریشه عرضه میشود و زرشک نیز انواعی دارد که مهمترین آنها اناری و پفکی یا همان مجلسی است. استان خراسان رضوی با حدود سهم ۷۵٫۵ درصدی از تولید این محصول، مقام اول را در کشور داراست.[۱۵۱]
غذاها و خوراکهای محلی[ویرایش]
از غذاها و خوراکیهای معروف مشهد میتوان به دیگچه، شیشلیک، شله مشهدی، کوکو شیرین و چنگالی اشاره کرد.[۱۵۲][۱۵۳] شله مشهدی در فهرست آثار معنوی کشور به ثبت رسیدهاست. این غذا هر ساله به ویژه در ماههای محرم و صفر و در مجالس عزاداری طبخ میشود.[۱۵۴]
رسانه[ویرایش]
صدا[ویرایش]
رادیو در مشهد در سال ۱۳۲۷ توسط لشکر ۱۲ خراسان با استفاده از فرستندهای که در اختیار داشت، شروع به کار کرد. در سال ۱۳۲۸ لشکر ۱۲ خراسان موافقت کرد که فرستندهٔ خود را در اختیار ادارهٔ انتشارات و تبلیغات بگذارد. در ۱۲ دی ۱۳۲۸، رادیو مشهد کار خود را آغاز کرد. این رادیو بعدها تعطیل شد و مجدداً در سال ۱۳۳۲ آغاز به کار کرد. رادیو مشهد ابتدا روزانه ۲ ساعت پخش برنامه از ساعت ۱۶ تا ۱۸ داشته. اخبار این رادیو با گیرندهٔ قویتر از اخبار ظهر رادیو تهران گرفته میشد و پس از بازنویسی مجدداً در ساعت ۱۶ یا ۱۶:۳۰ (بر حسب فصول سال) از این رادیو خوانده میشد. امکانات فنی این رادیو شامل یک تقویتکنندهٔ ۷۵ واتی، یک میکروفون و ۲ دستگاه گرامافون بود.[۱۵۵] پس از پیروزی انقلاب ۱۳۵۷ فرستنده ۱۰۰ کیلوواتی صدای جمهوری اسلامی ایران در مشهد موسوم به فرستندهٔ شهید هاشمی نژاد در سال ۱۳۶۰ آغاز به کار کرد. در تاریخ دوم اردیبهشت ۱۳۷۵ «شبکه استانی صدای خراسان» راهاندازی شد. این شبکه تا پایان سال ۸۲ با تولید ۳۸ عنوان برنامه به صورت ثابت روزانه و هفتگی و برنامههای مناسبتی و برنامهای یک ساعته به لهجهٔ کردی، بیش از ۹۲ درصد جمعیت استان را تحت پوشش داشت و در حوزهٔ برونمرزی با سه رادیو دری، ازبکی و تاجیکی روزانه با بیش از ۱۴ ساعت تولید و پخش برنامه، مخاطبان خارج از کشور را پوشش میداد.[۱۵۵] هماکنون تولید و پخش این شبکه به صورت ۲۴ ساعته است.[۱۵۶]
سیما[ویرایش]
در خرداد ۱۳۷۱ سیمای مرکز تبدیل به سیستم رنگی شد. در سال ۱۳۷۲ سیمای خراسان با تولید سالانه ۲۱۰ ساعت برنامه، علاوه بر سیمای آدینه که تولید محلی و مهمترین عامل ارتباطی تلویزیون خراسان با مردم استان در هر صبح جمعه بود، در فواصل پخش برنامههای شبکه اول سراسری نیز گاه اقدام به پخش برنامهها و پیامهای کوتاه میکرد. در ۱۹ اسفند ۱۳۷۶ «شبکه استانی سیما» افتتاح شد و متجاوز از ۵۰ درصد از جمعیت استان را تحت پوشش قرار داد. این پوشش جمعیتی تا تیر ۱۳۸۹ به حدود ۹۷٫۶ درصد رسیدهاست.[۱۵۵] هماکنون تولید و پخش برنامههای سیمای استانی به ۲۴ ساعت در روز افزایش یافتهاست.[۱۵۵][۱۵۷] ساختمان کنونی صدا و سیمای خراسان در مهر ۱۳۵۰ افتتاح شد و با روزی پنج ساعت پخش برنامه، شروع به کار کرد. این مرکز که از طریق خطوط ماکروویو از برنامههای شبکههای سراسری استفاده میکرد، در تولید محلی نیز از مراکز فعال تلویزیونی به شمار میآمد.[۱۵۵]
نشریات[ویرایش]
نشریات مهم مشهد عبارتند از روزنامه خراسان[۱۵۸] و روزنامه قدس[۱۵۹] که در سطح کشوری منتشر میشوند و روزنامه شهرآرا[۱۶۰] که مخصوص شهر مشهد است. ماهنامهٔ طنز و کاریکاتورِ «بچه مشد»[۱۶۱] نیز جزء اولین ماهنامههای طنز و کاریکاتور پس از انقلاب در مشهد است.
ورزش[ویرایش]
خراسان و شهر مشهد از دیرباز یکی از قطبهای مطرح کشتی در سطح کشور بودهاست و به نوعی ورزش اول این شهر محسوب میشود. همچنین ورزشهای باستانی و زورخانهای از جایگاه ویژهای در مشهد برخوردار است و یکی از مهمترین زورخانههای کشور، زورخانهٔ وابسته به تربیت بدنی آستان قدس رضوی در مشهد است.[۱۶۲] فوتبال نیز از ورزشهای پرطرفدار در مشهد است. هماکنون مشهد دارای چهار تیم در دستههای مختلف لیگ باشگاهی است. تیم پدیدهٔ خراسان و تیم سیاهجامگان در لیگ برتر فوتبال ایران،[۱۶۳][۱۶۴] تیم نسل ابومسلم خراسان و پیام وحدت مشهد در لیگ دسته دوم فوتبال ایران[۱۶۵][۱۶۶] همچنین تیم علم و ادب مشهد از تیمهای مطرح و محبوب در لیگ باشگاهی فوتسال کشور است که امتیاز آن به طور موقت به فرش آرا مشهد منتقل شده است و همچنین تیم فوتسال فردوسی مشهد که در فصل ۹۲–۹۳ به لیگ برتر صعود کرد.[۱۶۷]
مشهد دربردارندهٔ مجموعهها و اماکن ورزشی بسیار و چند پیست ورزشی است.
مجموعههای ورزشی ورزشگاه تختی مشهد، مجموعههای ورزشی آستان قدس رضوی، مجتمع فرهنگی ورزشی یاس، استخرهای ارمغان، کاظمیان، هلال احمر و شهید بهشتی و مجموعه ورزشی موجهای آبی را میتوان به عنوان نمونه یاد کرد.[۱۶۸]
استادیوم ثامن، ورزشگاه امام رضا و استادیوم تختی، مهمترین استادیومهای ورزشی مشهد هستند. ورزشگاه ثامن مشهد دومین ورزشگاه ایران پس از ورزشگاه آزادی است که به دوربین عنکبوتی مجهز شدهاست. فاز اول این ورزشگاه با گنجایش ۳۰ هزار نفر در سال ۱۳۸۳ افتتاح گردید.[۱۶۹] ورزشگاه امام رضا نیز شامل ۱۴ سالن ورزشی در زیر جایگاه تماشاگران فوتبال استادیوم ۳۰ هزار نفری است. این ورزشگاه تنها ورزشگاه مسقف فوتبال در ایران است که به لحاظ ویژگیهای ساخت از جمله استفاده بهینه از تمامی فضاها، سقف خرپائی جایگاه تماشاگران با روکش پوستهای، تأمین پارکینگ طبقاتی و سایر امکانات رفاهی برای تماشاگران، رختکن مجهز بازیکنان و داوران، سالنهای کنفرانس، پیشبینی ورود و خروج تماشاگران در کمترین زمان و... با استانداردهای روز دنیا برابری دارد.[۱۷۰]
پیست دوچرخهسواری مشهد که در سال ۱۳۹۰ به عنوان مجهزترین پیست دوچرخهسواری کشور معرفی گردید؛[۱۷۱][۱۷۲] پیست اتومبیلرانی، پیست موتورسواری و پیست موتورکراس که همه در ۱۰ کیلومتری جادهٔ مشهد-شاندیز واقع هستند؛ پیست اسکیت بلوار شهید باهنر، پیست اسکیت کوهسنگی، پیست اسکی شیرباد مشهد، پیست اسکی سنتی کوههای آب و برق مشهد و پیست سوارکاری مشهد نیز از دیگر پیستهای ورزشی مشهد هستند.[۱۷۳]
اولین زمین چمن گلف ایران نیز در مجموعهٔ ثامن شهر مشهد واقع شدهاست.[۱۷۴]
حملونقل[ویرایش]
جابجاییهای درون شهری[ویرایش]
حمل و نقل در شهر مشهد بر عهدهٔ سازمان تاکسیرانی، شرکت واحد اتوبوسرانی و شرکتهای خصوصی، تاکسیتلفنیها و مینیبوسها و خطوط مترو است.
قطار شهری مشهد[ویرایش]
خط یک قطار شهری مشهد در روز ۲ اسفند ۱۳۸۹ به بهرهبرداری رسید. بر این اساس مشهد بعد از تهران دومین شهر در ایران است که از شبکه حمل و نقل ریلی درون شهری برخوردار میشود. در حال حاضر مشهد تنها شهر ایران است که از قطار سبک شهری (LRT) در حمل و نقل درون شهری استفاده میکند.
خط یک قطار شهری مشهد جنوب و شمال غرب شهر را در کمتر از ۵۰ دقیقه به هم متصل میکند. لازم است ذکر شود که روزانه حدود ۱۰۰هزار نفر از طریق این خط جابجا میشوند. در ابتدای راهاندازی خط یک، مدت زمان سوار نمودن مسافر هر ۳۵ دقیقه بود که این زمان هماکنون به تقریباً ۸ دقیقه کاهش پیدا کردهاست. همچنین در ابتدای راهاندازی، قیمت بلیط تک سفره ۳۰۰ تومان بود و سپس به ۵۰۰ تومان افزایش یافت.[۱۷۵] در حال حاضر ارائه بلیط توسط مسافر، تنها از طریق کارتهای اعتباری «من کارت» امکانپذیر است.[۱۷۶]
بر اساس پیشبینیها، شهر مشهد نیازمند ۵ خط قطار شهری است.
- مسیر شماره ۱ LRT به طول ۲۶ کیلومتر از فرودگاه شهید هاشمینژاد تا منطقهٔ وکیلآباد
- مسیر شماره ۲ مترو به طول ۱۴ کیلومتر از انتهای طبرسی شمالی تا میدان فضل بن شاذان
- مسیر شماره ۳ مترو به طول حدود ۲۴ کیلومتر از شهرک ابوذر تا قاسمآباد
- مسیر شماره ۴ مترو به طول ۱۴ کیلومتر از شهرک شهید رجایی به خواجه ربیع
- مسیر شماره ۵ منوریل حلقهٔ اتصال خطوط چهارگانه در کمربندی شهر مشهد به طول ۴۷ کیلومتر
در طرح قطار شهری مشهد، توسعه خطوط ریلی به شهرهای جدیدی چون گلبهار و بینالود نیز پیشبینی و تصویب شدهاست.[۱۷۷]
بزرگراهها[ویرایش]
در کلانشهر مشهد تقریباً ۳۵۹ کیلومتر بزرگراه داخل شهری وجود دارد که با وجود توسعهٔ آنها ولی طرح اصلی و پایهٔ اکثر آنها به قبل از انقلاب ۱۳۵۷ برمیگردد.[۲]
برخی بزرگراههای مشهد عبارتند از:
بزرگراه میثاق، بزرگراه شهید کلانتری، بزرگراه امام علی، بزرگراه نمایشگاه، بزرگراه وکیلآباد، بزرگراه آزادی، بزرگراه غدیر، بزرگراه شهید بابانظر، بزرگراه شهید میرزایی، بزرگراه شهید چراغچی و بزرگراه سلسلةالذهب.
اتوبوسرانی[ویرایش]
سازمان اتوبوسرانی شهرداری مشهد، متولی حمل و نقل عمومی در مشهد و حومهٔ آن است. علاوه بر خطوط شهری، بسیاری از روستاهای پیرامون مشهد نیز از خدمات اتوبوسرانی بهرهمند هستند. در برخی از مسیرها از مینیبوس نیز استفاده میشود.[۱۷۸] در سالهای اخیر، سامانهٔ اتوبوسهای تندرو در چند مسیر ایجاد شدهاست.[۱۷۹] افزون بر این، سامانهٔ بیآرتی شهر مشهد از آبان ۱۳۹۱ راهاندازی شدهاست.[۱۸۰] بهرهمندی از خدمات اتوبوسرانی مشهد با استفاده از سامانهٔ منکارت امکانپذیر است.[۱۸۱]
تاکسیرانی[ویرایش]
تاکسیرانی در مشهد سابقهای در حدود ۵۵ سال دارد. تا قبل از سال ۱۳۷۶ امور تاکسیرانی توسط بخش خصوصی اداره میگردید و نظارت بر آن، بر عهدهٔ پلیس بود. با تصویب مجلس شورای اسلامی جهت تمرکز امور حمل و نقل درون شهری، سازمانهای مدیریت و نظارت بر تاکسیرانی تحت پوشش شهرداریها تشکیل گردیدند، در این راستا سازمان مدیریت و نظارت بر تاکسیرانی شهرداری مشهد در سال ۱۳۷۶ تشکیل شد و شروع به فعالیت نمود. از جمله وظایف این سازمان نظارت بر امور حمل و نقل درون شهری تاکسیها، ساماندهی و بهسازی ناوگان و همچنین مدیریت بهرهوری تاکسیها، نظارت بر تأسیس و عملکرد شرکتهای حمل و نقل خصوصی تاکسیرانی است. این سازمان با دارا بودن ۲۸ نفر پرسنل و ۵ خودروی بازرسی کلیهٔ وظایف محوله پیرامون مدیریت و نظارت ناوگانی متشکل از ۷۶۳۹ دستگاه تاکسی در انواع مختلف پیکان، سمند، پژو، تویوتا، آر دی و دیگر موارد را به انجام میرساند. از سال ۱۳۸۶ نیز با اجرای طرح ساماندهی مسافربرهای شخصی توسط دولت سازمانهای تاکسیرانی به عنوان یکی از ارکان طرح، فعالیتها و اقدامات خود را در راستای اجرای بهینه و مطلوب طرح مذکور به کار بستهاند.[۱۸۲] هماکنون ۱۴هزار دستگاه تاکسی در شهر مشهد وجود دارد که نیمی از این تعداد تاکسی فرسوده است.[۱۸۳]
جابجاییهای برون شهری[ویرایش]
فرودگاه[ویرایش]
شهر مشهد دارای فرودگاهی بینالمللی با نام «فرودگاه بینالمللی شهید هاشمینژاد» است. این فرودگاه دارای مسیرهای پروازی داخلی و خارجی متعددی است.[۱۸۴]
این فرودگاه در سال ۱۳۳۰ در محل زائرسرای فعلی احداث شد. پیش از آن در محل میدان پانزده خرداد باندی خاکی جهت فرود هواپیماهای کوچک نظامی وجود داشت که محل استقرار قبضههای ضد هوائی بود. در سال ۱۳۴۶ باند جدید فرودگاه مشهد از نوع بتن و پایگاه پدافند نیروی هوایی مورد بهرهبرداری قرار گرفت که روزانه یک پرواز از نوع DC3 در مسیر تهران-مشهد و پروازهای آموزشی و ایرتاکسی علاوه بر پروازهای نظامی از آن استفاده میکردند. با افزایش پروازها و ورود هواپیماهای DC8 و متعاقباً بوئینگ ۷۲۷، ۷۳۷، ۷۰۷ و ایرباس در سال ۱۳۵۷ پارکینگ و ترمینال جدید برج مراقبت پرواز و ساختمانهای جانبی فرودگاه جدید مورد بهرهبرداری قرار گرفت. پس از پایان جنگ ایران و عراق، فرودگاه مشهد به «فرودگاه شهید هاشمینژاد» تغییر نام داد.[۱۸۵]
راهآهن[ویرایش]
اداره کل راهآهن خراسان یکی از نواحی نوزدهگانهٔ راهآهن جمهوری اسلامی ایران است که حوزهٔ استحفاظی آن از ایستگاه مشهد تا ایستگاه نقاب به طول ۲۷۲ کیلومتر (دو خطهٔ رفت و برگشت ۵۴۴ کیلومتر) و از ایستگاه فریمان تا ایستگاه سرخس به طول ۱۵۹ کیلومتر و تا مرز ۱۶۵ کیلومتر است که جمعاً در حدود ۱۰۰۰ کیلومتر با احتساب خطوط فرعی، صنعتی و غیره است.[۱۸۶] در سال ۱۳۷۵ راه آهن سراسری مشهد-سرخس-تجن در بخشی از مسیر جاده تاریخی ابریشم با حضور سران یازده کشور منطقه و مقامات عالی رتبه ۴۵ کشور جهان، مورد بهرهبرداری قرار گرفت. با بهرهبرداری از این شبکه راه آهن، کشورهای آسیای میانه به اقتصادیترین و مناسبترین راه برای مبادلات اقتصادی خود با خارج دست یافتند. با احداث این شبکه راه آهن، مسیر حمل و نقل تجارت جهانی از ۲۱هزار کیلومتر راه آبی برای ارتباط بین شرق و غرب جهان به حدود ۱۲هزار کیلومتر راه زمینی کاهش یافت.[۱۸۷][۱۸۸] همچنین به جهت تسهیل دررفت و آمد بسیاری از مهاجران افغانی که در مشهد زندگی میکنند و همینطور تسهیل در ارتباط بین کشورهای آسیای مرکزی، راه آهن مشهد-هرات تا پایان سال ۱۳۹۴ به بهرهبرداری میرسد.[۱۸۹]
ایستگاه راهآهن مشهد واقع در ضلع شمالی شهر قدیم مشهد و در فاصلهٔ ۲ کیلومتری از حرم علی بن موسی الرضا قرار دارد. ساختمان ایستگاه توسط معمار ایرانی حیدر غیایی طراحی شدهاست و ساخت آن در ۲۵ شهریور ۱۳۳۴ و در ۴ آبان ۱۳۴۵ به بهرهبرداری رسیدهاست. ایستگاه مشهد به دو ایستگاه باری و مسافری تفکیک شده و دارای ۷ خط قبول و اعزام مسافری و خط مربوط به ایستگاه باری و خطوط تخلیه و بارگیری در محوطهٔ گمرک و خطوط تعمیرات است.[۱۹۰]
اتوبوس و تاکسی بین شهری[ویرایش]
عملیات اجرایی احداث ساختمان پایانهٔ موقت مشهد در زمینی به مساحت ۱۴ هکتار، با زیربنای ۴۰۰۰ متر مربع در سال ۱۳۶۸ آغاز شد و در بهمن ۱۳۶۹ خدمات خود را در زمینهٔ حمل و نقل مسافر به گردشگران و مسافران ارائه داد. پس از آن طرح احداث پایانهٔ بزرگ مسافربری این شهر با نام پایانهٔ امام رضا، که در سال ۱۳۷۵ به تصویب رسیده بود، با زیربنایی به وسعت ۴۵هزار متر مربع در فروردین ۱۳۸۷ افتتاح شد. این پروژه یکی از مدرنترین پایانههای کشور از نظر وسعت، طراحی و بهرهمندی از امکانات پیشرفته روز است.[۱۹۱]
علاوه بر پایانهٔ مسافربری امام رضا، دو پایانهٔ معراج و راه ابریشم (در ابتدای جادهٔ مشهد به سرخس)[۱۹۲] و همچنین سه ایستگاه سوار شاهد،[۱۹۳] حافظ[۱۹۴] و کلات[۱۹۵] در بخش حمل و نقل برون شهری مشهد فعالیت دارند.
فاصلهٔ مشهد با شهرهای بزرگ[ویرایش]
نام شهر | فاصله (کیلومتر) |
---|---|
اصفهان | ۱۲۲۲ |
اهواز | ۱۷۶۸ |
تبریز | ۱۴۳۲ |
تهران | ۸۹۴ |
رشت | ۱۰۶۷ |
شیراز | ۱۳۷۴ |
کرمانشاه | ۱۴۸۰[۱۹۶] |
معضلات شهری[ویرایش]
آلودگیهای محیط زیستی[ویرایش]
شهر مشهد نیز همانند سایر کلانشهرهای بزرگ دنیا درگیر آلودگی هوا، آلودگی آب، آلودگی خاک، آلودگی صوتی و آلودگیهای مغناطیسی است. یکی از مهمترین اقداماتی که در راستای کاهش این آلودگیها صورت گرفته، استفاده از انرژی و فناوریهای دوستدار محیط زیست و تأسیس بزرگترین نیروگاه خورشیدی کشور در این شهر است. یکی از ویژگیهای مهم نیروگاه خورشیدی مشهد، استفاده از سیستم ردیاب خورشید است که توان تولید برق را ۲۰ درصد افزایش میدهد.[۱۹۷]
از دیگر فعالیتهای صورت گرفته در این زمینه میتوان به ایجاد نخستین نیروگاه بیوگاز خاورمیانه در شهر مشهد در سال ۱۳۸۸ اشاره نمود[۱۹۸][۱۹۹] که این پروژه آثار مطلوب زیستمحیطی را به همراه خواهد داشت و گازهای مخرب لایه ازن جمعآوری و سپس سوزانده میشوند و از محل تولید انرژی آن برق تولید میگردد و در آینده نزدیک، سومین نیروگاه بیوگاز نیز در این شهر احداث خواهد گردید.[۲۰۰] از دیگر سو، شهر مشهد اولین و تنها شهری است که اقدام به تولید کود گرانوله (نوعی کود آلی گوگرددار) در کارخانه کمپوست نموده که برای حفظ محیط زیست و کشاورزی پایدار کمک مفیدی است.[۲۰۱] راهاندازی کارخانجات بازیافت در شهر مشهد ۲۰ درصد از مشکلات زیستمحیطی این شهر را کاهش دادهاست.[۲۰۲]
- آلودگی هوا
بر طبق آمار ارائه شده روزانه بیش از ۸۰۰ هزار دستگاه خودرو در شهر تردد میکند که این تعداد خودرو عامل ۷۰ درصد آلودگی هوای شهر مشهد است.[۲۰۳] در سطح شهر مشهد، روزانه ۴ میلیون و ۲۰۰هزار سفر درونشهری انجام میشود که در آن، یک میلیون و ۲۰۰هزار نفر مسافر جابجا میشود. در حال حاضر، تنها ۵۰ درصد این سفرها، با وسایل حمل و نقل عمومی انجام میگیرد. همچنین سالانه حدود ۴۰هزار خودرو به شبکه معابر شهری وارد میشود. در این میان، حدود شش درصد سفرهای درون شهری، با دوچرخه انجام میشود. چهارده ایستگاه سنجش آلودگی هوا در مشهد مستقر است.[۲۰۴]
حاشیهنشینی[ویرایش]
حاشیهنشینی همیشه یکی از معضلات شهرهای بزرگ بودهاست. در این میان مشهد نیز از این معضل مستثنا نبوده و حتی دچار بیشترین آسیب نیز است. افزایش جاذبههای شهری و بی فروغ شدن زندگی در روستاها و امید به پیدا کردن کار در شهرها هر روز بر سیل مهاجران افزوده و پدیدهٔ حاشیهنشینی را در کلانشهرهایی همچون مشهد پررنگتر میکند. حضور ۳۰۰هزار تبعه غیرایرانی مجاز و غیرمجاز در مشهد، خشکسالیهای مستمر، بالا بودن قیمت زمین و مسکن در نواحی شهری مشهد و ضعف نظارت دستگاههای حاکمیتی از مهمترین دلایل گسترش جمعیت حاشیهنشینی بنا بر گفتهٔ کارشناسان در مشهد است. بنا بر آمار سرشماری سال ۱۳۸۶ حدود ۸۸۳هزار نفر در مشهد اسکان غیررسمی داشتند که این تعداد در حال حاضر به حدود یک میلیون و ۲۰۰هزار نفر رسیدهاست.[۲۰۵][۲۰۶] این میزان در مقایسه با جمعیت ۷میلیونی حاشیهنشین کشور، یک هفتم این تعداد را شامل میشود. ثبت یک سوم از جمعیت شهر مشهد به صورت حاشیهنشین نشاندهندهٔ این است که مشهد بیشترین جمعیت حاشیهنشین کشور را دارد.[۲۰۷]
یکی از مهمترین دلایل افزایش حاشیهنشینی در مشهد مهاجرت روستاییان است.[۲۰۸][۲۰۹] بخش اعظمی از معضلات اجتماعی مانند کودکان فراری، کودکان کار، زنان کار، اعتیاد، مواد مخدر و سایر آسیبهای مربوط به آن با حاشیهنشینی در مشهد گره خورده و مشکلات این کلانشهر را دو چندان کردهاست. سرقت، نزاعهای دسته جمعی، اعتیاد، خرید و فروش مواد مخدر، تجاوز به عنف، فروش کودکان از جمله آسیبهایی است که شغل برخی از زنان و مردان این منطقه محسوب میشوند.[۲۱۰]
برای ساماندهی وضعیت حاشیهنشینی کارگروهی با محوریت معاونت مدیریت و توسعهٔ شهری و روستایی وزارت کشور و با عضویت سازمان ملی زمین و مسکن تشکیل شده و یکی از اولویتهای این کارگروه، تدوین برنامهٔ جامع توانمندسازی و پیشگیری از گسترش سکونتگاههای غیررسمی ایران است. در شهر مشهد ۶۶ محله در ۸ پهنه وجود دارند که تاکنون برنامهٔ توانمندسازی در یکی از پهنهها در سه محله به تصویب رسید و شرکت عمران و بهسازی شهری نیز چندین پروژه را در آنجا اجرا کرد. همچنین برنامهریزیهای لازم برای اجرایی شدن سازوکارهای لازم در سایر محلهها و در پهنهای گسترده طی سه سال آینده انجام شدهاست.[۲۱۱]
معضلات اجتماعی[ویرایش]
بیکاری، فقر، اعتیاد، سرقت و بهرهکشی جنسی از پررنگترین معضلات اجتماعی شهر به شمار میروند. حاشیهنشینی و نبود اشتغال سبب افزایش فقر و در نتیجه اعتیاد و سرقت در این شهر شده است.[۲۰۷] پدیدهٔ «زنان خیابانی»، یکی دیگر از جلوههای ناخوشایند شهر است که گاه اخبار قتلهای زنجیرهای یا تجاوزهای به عنف نیز با آن میآمیزد و چهرهٔ تیرهتری از مشهد نشان میدهد.[۲۱۲] همچنین در سالهای اخیر و با افزایش سفرهای شهروندان کشورهای عربی به ایران و مشهد، پدیده بهرهکشی و به نوعی گردشگری جنسی در این شهر ظهور کردهاست. به گزارش گاردین زائران عراقی در مشهد در کنار زیارت، غذا و پارک آبی جهت رابطه جنسی نیز به این شهر سفر میکنند. هرچند موضوع فحشا نباید با موارد ازدواج موقت یا مُتعه اشتباه گرفتهشود، با این حال بسیاری اوقات در ازدواج موقت نیز بهرهکشی رخ میدهد. این موضوع زمانی پررنگتر میشود که در کنار آن فقر و شرایط بد اقتصادی وجود دارد.[۲۱۳][۲۱۴] دگرباشان جنسی نیز همانند دیگر نقاط کشور در مشهد با تهدیدهای فراوانی روبرو هستند که مهمترین آنها، مسئله اعدام است. در سال ۱۳۸۴ دو نوجوان در مشهد به جرم لواط اعدام شدند که یکی از آنان کمتر از هجده سال سن داشت. این مسئله باعث بروز واکنشهای فراوانی از سوی نهادهای حقوق بشری شد.[۲۱۵]
از مهمترین مسائل اجتماعی شهر مشهد مسئله طلاق است. آمار طلاق در مشهد در سال ۱۳۹۳ نسبت به مدت مشابه سال گذشته آن ۳۵درصد افزایش داشتهاست. میانگین طول مدت زناشویی در طلاق در شهر مشهد ۵/۵ سال است.[۲۱۶] در این میان عمدهترین دلیل طلاق در مشهد مسائل جنسی است. این مسئله ۶۰درصد علت طلاقها را به خود اختصاص دادهاست.[۲۱۷]
خشونت از دیگر آسیبهای اجتماعی شهر مشهد است؛ به طوری که استان خراسان و مشهد در شش ماه نخست سال ۹۲، با ۳۲٬۸۰۶ مراجعه به پزشکی قانونی برای دعوا، رتبه دوم کشور را در این زمینه به خود اختصاص دادهاست. کارشناسان شرایط اجتماعی گوناگونی از جمله بیکاری، نبود شادی و نشاط، تورم، خبرهای نگرانکننده، کاهش احساس امنیت، نبود آموزشهای لازم برای مهار خشم، پایین بودن آستانه تحمل و برخوردهای نامناسب در خیابان را از دلایل افزایش آمار خشونت و نزاع دانستهاند.[۲۱۸]
ارتباطهای بینالمللی[ویرایش]
کنسولگریها[ویرایش]
نام کشور | وضعیت کنسولگری | سال فعالیت |
---|---|---|
ترکیه | فعال (رسماً گشایش نیافته)[۲۱۹] | ۲۰۱۴ – تاکنون[۲۲۰] |
قرقیزستان | فعال | ۱۹۹۶ – تاکنون[۲۲۱] |
ترکمنستان | فعال | ۱۹۹۵ – تاکنون[۲۲۱] |
تاجیکستان | فعال | ۱۹۹۵ – تاکنون[۲۲۲][۲۲۳] |
پاکستان | فعال | ۱۹۷۵ – تاکنون[۲۲۴] |
افغانستان | فعال | ۱۹۲۱ – تاکنون[۲۲۱] |
عراق | فعال | ۲۰۰۷ – تاکنون[۲۲۱][۲۲۵] |
عربستان سعودی | غیرفعال | ۲۰۰۴ – ۲۰۱۶[۲۲۱] |
بریتانیا | غیرفعال | ۱۸۸۹ – ۱۹۷۵[۲۲۴] |
روسیه | غیرفعال | ۱۸۸۹ – ۱۹۱۷[۲۲۱] |
شوروی | غیرفعال | ۱۹۱۷ – ۱۹۳۷، ۱۹۴۱–۱۹۷۹[۲۲۴] |
قزاقستان | غیرفعال | ۱۹۹۵ – ۲۰۰۹[۲۲۶] |
شهرهای همپیوند و خواهرخوانده[ویرایش]
مشهد با ۱۱ شهر، پیمان خواهرخواندگی امضا کرده است:
- کوالالامپور، مالزی: از ۱۳ اکتبر ۲۰۰۶ [۲۲۷]
- نجف، عراق: از ۱۵ مارس ۲۰۱۵ [۲۲۸]
- مزارشریف، افغانستان: از ۴ مه ۲۰۱۲ [۲۲۹]
- لاهور، پاکستان: از ۱۸ مه ۲۰۱۰[۲۳۰]
- ارومچی، سینکیانگ، چین: از ۱۰ سپتامبر ۲۰۱۱[۲۳۱]
- کراچی، پاکستان: از ۱۶ مه ۲۰۱۲[۲۳۲]
- سانتیاگو د کمپوستلا، اسپانیا[نیازمند منبع]
- کربلا، عراق[نیازمند منبع]
- مونیخ، آلمان[نیازمند منبع]
- میلان، ایتالیا[نیازمند منبع]
- فرزنو، آمریکا[نیازمند منبع]
شهرهای زیر برای خواهرخواندگی با مشهد، پیشنهاد شده است:
مشاهیر و نامآوران[ویرایش]
از جمله مشاهیر و نامداران شهر مشهد میتوان به افراد زیر اشاره کرد:
- فردوسی، سخنسرای نامی ایران و سرایندهٔ شاهنامه، حماسهٔ ملی ایران
- نادر شاه، بنیانگذار سلسلهٔ افشاریه
- رفیع پیتز، کارگردان ایرانی و از فیلمسازان موج نوی سینمای ایران
- حسین ثابت، کارآفرین ایرانی
- سید علی خامنهای، رهبر کنونی و دومین ولی فقیه در جمهوری اسلامی ایران
- نورالدین زرینکلک، نویسنده، نگارگر کتاب کودک و فیلمساز انیمیشن
- سلطانعلی مشهدی، ملقب به «سلطانالخطاطین» از خوشنویسان ایرانی و از معروفترین نستعلیقنویسان سدهٔ نهم و دهم ایران
- سید علی سیستانی، از مراجع تقلید حال حاضر شیعه
- فرهاد ظریف، بازیکن والیبال اهل ایران و عضو تیم ملی والیبال مردان ایران
- خداداد عزیزی، بازیکن فوتبال سابق اهل ایران و تیم ملی فوتبال ایران
- محمد مختاری، شاعر، نویسنده، مترجم و منتقد معاصر ایران و از فعالان در کانون نویسندگان ایران
- غلامحسین یوسفی ادیب، نویسنده، مترجم، استاد برجستهٔ ادبیات فارسی
فهرست مشاهیر و نام آوران شهر مشهد در بخش اهالی مشهد قابل مشاهده است.
-
مهدی اخوان ثالث، شاعر و موسیقیپژوه ایرانی
-
منوچهر اقبال، سیاستمدار، پزشک، رئیس دانشگاه تهران، مدیرعامل شرکت ملی نفت ایران و یک دوره نخستوزیر ایران
-
محمدتقی بهار ملقب به ملکالشعرا، شاعر، ادیب، نویسنده، روزنامهنگار و سیاستمدار معاصر ایرانی
-
محمدکاظم خراسانی مشهور به آخوند خراسانی، فقیه، سیاستمدار و مرجع تقلید در گذشته
-
محمود خیامی، سرشناس به پدر صنعت اتومبیل ایران، از عمدهترین صاحبان صنایع خودروسازی در ایران
-
محمدرضا شجریان، موسیقیدان، آهنگساز، خواننده و خوشنویس اهل ایران
جستارهای وابسته[ویرایش]
یادداشتها[ویرایش]
- ↑ طبق سرشماری ۱۳۹۰، جمعیت شهرستان مشهد ۳٬۰۶۹٬۹۴۱ تن است که نباید با جمعیت شهر مشهد اشتباه شود.
- ↑ صدرالمتالهین لاهیجانی میگوید:
اما وجه تسمیه به قبلهٔ هفتم، اگر سؤال کنند امام هشتم بودن آن حضرت متفَّقٌعلیهِ فرقهٔ امامیه است قبلهٔ هفتم به چه مناسبت میگویند، جواب به جهت اینکه مکان استقبال و متوجهگشتن خلایق در ربع مسکون نظر به معتقَدات فرقهٔ امامیه هفت مقام است:
۱- مکهٔ معظمه ۲- مدینهٔ منوره ۳- نجف الاشرف ۴- کربلای معلا ۵- سُرَّمَنرَآی ۶- مقابر قریش (کاظمین) ۷- مشهد رضوی؛ و آخر بودنش بر دو وجه است:
اول اینکه بنا بر ترتیبِ ظاهری، چون مکهٔ معظمه مرکزِ روی زمین است و هر چیزی که به مرکز قریب باشد در ترتیب مقدم گویند، چونکه مشهد مقدس ابعد است مکاناً، از این جهت قبلهٔ هفتم شد. وجه دوم اینکه چون آن حضرت در عالم بُروز و ظهور، از آنانی که در این مواضعِ سِتّه (ششگانه) مدفوناند، مؤخر جلوه کرده بود؛ لذا قبلهٔ هفتم نامیدند. - ↑ ارنست دیز (Ernst Diez)، نویسندهٔ کتابِ Churasanische Baudenkmäler، چاپ برلین، ۱۹۱۸.
- ↑ به گفته زبانشناسان، فارسی دری پس از اسلام در ایران، زبان رسمی بوده و در دربار ساسانیان که دایره حکمرانیشان تا نواحی مرکزی ایران گسترده بوده، استفاده میشدهاست. در اصل عنوان دری از درباری به معنی زبانی که در دربار از آن استفاده میشد، گرفته شده و تمام مکاتبات اداری و رسمی به آن زبان صورت میگرفتهاست و این درست در زمانی بود که به جز خراسان و مناطقی از تاجیکستان امروزی، در بقیه ایران معروف به عراق عجم، عربها سلطه داشتند و زبان رسمی عربی بود، به نحوی که تمامی آثار مهم نگاشته شده در آن عصر و پیش از آن در این منطقه، همه به زبان عربی بودهاست. ببینید: «لهجه مشهدی؛ از مؤثرترین گویشها در فارسی دری است/ واکاوی لهجهگریزی مشهدیها». پایگاه اینترنتی روزنامه شهرآرا، ۲۸ فروردین ۱۳۹۳. بازبینیشده در ۱۲ مهر ۱۳۹۴.
- ↑ محفل روحانی ملی بهائیان ایران مهمترین تشکیلات تبلیغاتی بهائیان ایران محسوب میشد که در سال ۱۳۰۰ (۱۳۴۰ ه. ق) در تهران تشکیل شد و نخستین سازمان منسجم و هماهنگی بود که با برنامهریزیهای جهانی شوقی افندی گسترش یافت و شعبهای از آن در خاک اسرائیل تأسیس شد.
وظایف محفل ملی بر مبنای دستورهای «ولی امرالله» که در «بیتالعدل اعظم» در «حیفا» اقامت داشت صورت میگرفت.
علاوه بر محفل مذکور، در شهرهای مختلف کشور -که به بخشهایی به نام «قسمت امری» تقسیم شدهبودند-، محافل کوچکتری نیز تأسیس شد که آن را محافل «شهری و بلدی مرکز قسمت امری» میخواندند. محفلهای کوچکی هم در قریهها و محلههای کوچک شهرها تشکیل شد که بزرگان قریه و محل با تشکیل جلسات در آن گرد میآمدند و در مسائل مختلف به تبادل نظر میپرداختند. به طور کلی هدف نهایی بهائیان از این اعمال، ازدیاد وابستگان به فرقهٔ بهائی تا حداکثر نفوذ در تمام قسمتها و نقاط مختلف کشور به خصوص در میان مردم دهات و عشایر بود. به این منظور محفل ملی بهائیان ایران دستوراتی به شعبات خود در شهرستانها و روستاها صادر میکرد:
۱- هر قسمت امری، نقاطی را که فاقد محفل بهائی میباشد تعیین و به منظور فتح و تشکیل و تأسیس این مراکز اقدام لازم به عمل آورند. در صورتی که احتیاج به مبلغ ورزیده بود به مرکز گزارش نماید.
۲- محافل شهرستانها کلاسهای کوتاهمدت و فشردهای از درجهٔ عالی برای رفع اشکالات مبلغین محلی تشکیل دهد.
۳- لجنهٔ ملی تبلیغ و مهاجرت، نقشهٔ کامل مداخله و مراکزی را که مأمورین مبلغ باید بدان محلها مهاجرت و تبلیغ نمایند، تهیه و تعداد محافل و جمعیتها و نقاط مورد تعهد هر قسمت را تعیین کنند.
محفل ملی برای سهولت تبلیغات در میان روستائیان و به ویژه عشایر و ایالات، کتابها و جزواتی را که دربارهٔ افکار، عقاید و روحیات آنان، خصوصاً آداب و رسومشان، نوشته شده بود، تهیه میکرد و در اختیار مبلغان خود میگذاشت، این امر به سرعت تبلیغ در میان عشایر و ایلات کمک میکرد. بهائیان در حل اختلافات خود، هر کجا که بودند به این محافل مراجعه میکردند و از رجوع به مقامات قضایی و دولتی جداً دوری مینمودند. در حقیقت در هر شهر و هر نقطهای احساس بیگانگی و در عین حال استقلال کرده و دستورها خود را بر هر قانون و دستور مقامات کشوری و محلی ترجیح میدادند. به همین منظور در تقویت سازمان مرکزی خود تلاش میکردند و از طریق ارسال هدایا، کمکهای مالی، درآمد ناشی از موقوفات و دیگر عوائد متفرقه، مخارج محافل خود را تأمین میکردند. محافل مذکور در تهران و شهرستانها دارای تشکیلات گستردهای بود و سازمانها و نهادهای رسمی و غیررسمی متعددی را اداره میکرد؛ انجمن جوانان بهائیان ایران، مؤسسهٔ مطبوعات امری، لجنهٔ ملی تبلیغ و مهاجرت، اماکن امری، انجمن شور روحانی ملی، مدارس تابستانه، شرکت امناء، شرکت نونهالان، مطبوعات سمعی بصری، نشر نفخاتالله و... به علاوه چند مجله و هفتهنامه، آهنگ بدیع، اخبار امری، چهرهنما و مجلهٔ بینالمللی نجم باختر که توسط بهائیان لندن منتشر میشد، در میان بهائیان ایران چاپ و توزیع میشد. ببینید: «بهائیگری در عصر پهلوی». مرکز اسناد انقلاب اسلامی، ۵ شهریور ۱۳۹۲. بازبینیشده در ۲۳ دی ۱۳۹۴.
پانویس[ویرایش]
- ↑ ۱٫۰ ۱٫۱ «نتایج سرشماری ۱۳۹۰» (اکسل). درگاه ملی آمار. بایگانیشده از نسخهٔ اصلی در ۲۱ آبان ۱۳۹۲.
- ↑ ۲٫۰ ۲٫۱ ۲٫۲ ۲٫۳ ۲٫۴ «آمار نامه شهرداری مشهد ۱۳۹۲». بازبینیشده در ۵ خرداد ۱۳۹۴.
- ↑ ۳٫۰ ۳٫۱ «اطلاعات عمومی مشهد». پایگاه اینترنتی شرکت نمایشگاه بینالمللی مشهد. بازبینیشده در ۲۳ خرداد ۱۳۹۴.
- ↑ ۴٫۰ ۴٫۱ صدرالمتالهین لاهیجانی، تاریخ و جغرافیای شهر مشهد، ص۳۳.
- ↑ دهخدا. «مشهد». لغتنامهٔ دهخدا. بازبینیشده در ۱۷ مرداد ۱۳۹۴.
- ↑ ۶٫۰ ۶٫۱ ۶٫۲ سیدی، تاریخ شهر مشهد، ص۱۴.
- ↑ ۷٫۰۰ ۷٫۰۱ ۷٫۰۲ ۷٫۰۳ ۷٫۰۴ ۷٫۰۵ ۷٫۰۶ ۷٫۰۷ ۷٫۰۸ ۷٫۰۹ ۷٫۱۰ ۷٫۱۱ ۷٫۱۲ Bosworth, Streck and Hourcade, “Mashhad”, Historic Cities of the Islamic World.
- ↑ ماهوان، تاریخ مشهد الرضا، ص۱۵۲.
- ↑ ماهوان، تاریخ مشهد الرضا، ص۱۵۳.
- ↑ صدرالمتألهین لاهیجانی، تاریخ و جغرافیای شهر مشهد، ص۳۶.
- ↑ ماهوان، تاریخ مشهد الرضا، صص۲۲–۲۵.
- ↑ ماهوان، تاریخ مشهد الرضا، صص۶۵–۸۵.
- ↑ مقدسی، احسن التقاسیم فی معرفه الاقالیم، ۲: ۴۶۷.
- ↑ ۱۴٫۰ ۱۴٫۱ ابرو، جغرافیای تاریخی خراسان در تاریخ حافظ ابرو، ۵۵.
- ↑ غزالی، مکاتیب فارسی غزالی، ۱۲–۱۶.
- ↑ جوینی، تاریخ جهانگشا، ۳۴.
- ↑ محمدتقی ایمانپور و زهیر صیامیان گرجی. «بررسی پیشینه یک اثر معماری در حرم رضوی: کتیبههای سنجری». مطالعات تاریخ اسلام ۲، ش. ۴ (۱۳۸۹): ۱۵–۳۵.
- ↑ عالمزاده، حرم رضوی به روایت تاریخ.
- ↑ خواند میر، تاریخ حبیب السیر، ۳: ۴۳۲–۴۳۳.
- ↑ Zabeth (1999) p. 15
- ↑ حسینی، سیدهاشم. «بررسی عوامل اعتلاء و توسعهٔ شهر مقدس مشهد طی دورهٔ صفوی». فرهنگ، ش. ۶۷ (پاییز ۱۳۸۷): ۹۳–۱۱۶.
- ↑ سیدی، تاریخ شهر مشهد، ۹۴.
- ↑ ۲۳٫۰ ۲۳٫۱ محمدعلی مخلصی. «مشهد پایتخت افشاریان». در پایتختهای ایران. ۱۳۷۴. ۶۲۶–۶۲۷.
- ↑ Houtsma، E.J. Brill's First Encyclopaedia of Islam, 1913-1936, Volume 5، 469.
- ↑ Patai، Jadīd Al-Islām: The Jewish "new Muslims" of Meshhed، 20.
- ↑ منجم یزدی، تاریخ عباسی، ۳۲۸.
- ↑ سیوری، ایران عصر صفوی، ۹۷.
- ↑ سیدی، تاریخ شهر مشهد، ۲۱۸.
- ↑ سیدی، تاریخ شهر مشهد، ۲۰۶.
- ↑ ۳۰٫۰ ۳۰٫۱ محمود رمضانی مشهدی. تحولات سیاسی خراسان در دورهٔ افشاریه (۱۲۱۸–۱۱۴۸ ه. ق). ۱۳۸۳.
- ↑ Lockhart, “Mashhad”, Persian Cities.
- ↑ Patai، Jadīd Al-Islām: The Jewish "new Muslims" of Meshhed، 20-21.
- ↑ «پیشگامی مردم مشهد در انقلاب مشروطه». روزنامه خراسان، ۱۲ اسفند ۱۳۹۳. بازبینیشده در ۳ آبان ۱۳۹۴.
- ↑ مدیر شانهچی، محسن. «نقش روسیه در سرکوب انقلاب مشروطهٔ مشهد». جستارهای تاریخی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، ش. ۲ (پاییز و زمستان ۱۳۹۱): ۱۱۷–۱۳۷.
- ↑ صدرالمتألهین لاهیجانی، تاریخ و جغرافیای شهر مشهد، ۱۲۷–۱۴۳.
- ↑ ماهوان، تاریخ مشهدالرضا، ۳۱۲–۳۳۱.
- ↑ ماهوان، تاریخ مشهدالرضا، ۳۵۹–۳۷۲.
- ↑ ۳۸٫۰ ۳۸٫۱ مرصوصی، نفیسه و محمدحسین صائبی. «تحلیل جغرافیایی تأثیر اکولوژی اجتماعی بر توسعه کالبدی شهر». جغرافیا و برنامهریزی منطقهای، پاییز و زمستان ۱۳۸۸، ۷۳–۹۳.
- ↑ «شبیخون لیبرال معماری به پایتخت معنوی ایران؛ ۴۸ پروژهای که سیمای معنوی مشهد را نابود میکنند». پایگاه اینترنتی مشرق نیوز، ۳۰ آبان ۱۳۹۱. بازبینیشده در ۲۱ مهر ۱۳۹۴.
- ↑ «نشانههای اسلامی در معماری و شهرسازی مشهد رعایت نمیشود». پایگاه اینترنتی خبرگزاری مهر، ۲۹ آذر ۱۳۹۰. بازبینیشده در ۲۱ مهر ۱۳۹۴.
- ↑ «بازنگری معماری و شهرسازی کلانشهر مشهد؛ لزوم تبدیل به پایتخت فرهنگی جهان اسلام». پایگاه اینترنتی باشگاه خبرنگاران جوان، ۱ مرداد ۱۳۹۳. بازبینیشده در ۲۱ مهر ۱۳۹۴.
- ↑ «ساخت و سازهای اطراف حرم رضوی». پایگاه اینترنتی خبرگزاری ایسنا، ۱۸ شهریور ۱۳۹۴. بازبینیشده در ۲۱ مهر ۱۳۹۴.
- ↑ «ساخت و سازهای اطراف حرم امام رضا(ع) به چشمانداز آن لطمه میزند». پایگاه اینترنتی خبرگزاری ایسنا، ۳۱ اردیبهشت ۱۳۸۶. بازبینیشده در ۲۱ مهر ۱۳۹۴.
- ↑ «هشدار آیت الله علم الهدی: تبدیل شدن مشهد مقدس به مدل جزیره کیش؟!». پایگاه اینترنتی خبرگزاری رسمی حوزه، ۱۳ خرداد ۱۳۹۳. بازبینیشده در ۲۱ مهر ۱۳۹۴.
- ↑ «برجهایی که بارگاه توس را از ثبت جهانی محروم کردهاند/ سیطره غولهای تجاری بر حریم رضوی». پایگاه اینترنتی خبرگزاری مهر، ۲۱ تیر ۱۳۹۳. بازبینیشده در ۲۱ مهر ۱۳۹۴.
- ↑ «جغرافیای طبیعی و اقتصاد مشهد». پورتال شهر مشهد.
- ↑ «آب و هوای شهر مشهد». پایگاه اینترنتی دانشگاه فردوسی مشهد. بازبینیشده در ۱ تیر ۱۳۹۴.
- ↑ «آب و هوای مشهد» (انگلیسی). وبگاه ودربیس. بازبینیشده در ۲۹ ژانویه ۲۰۱۰.
- ↑ «Weather Information for Mashhad». world weather information service، ۱۴ ژوئن ۲۰۱۵. بازبینیشده در ۲۴ خرداد ۱۳۹۴.
- ↑ «مرکز تحقیقات زمین لرزه شناسی دانشگاه فردوسی مشهد». بازبینیشده در ۱۹ مرداد ۱۳۹۴.
- ↑ امبرسز و ملویل، تاریخ زمینلرزههای ایران، ۱۶۳.
- ↑ ماهوان، تاریخ مشهدالرضا، ۶۴۷.
- ↑ بربریان، مانوئل. بررسی نوزمینساخت، لرزه زمین ساخت و خطر زمین لرزهگسلش در گستره مشهد-نیشابور.
- ↑ ۵۴٫۰ ۵۴٫۱ جمعیت شهرهای موجود کشور و متوسط رشد سالانهٔ آنها به ترتیب حروف الفبا، نشریات مرکز آمار ایران.
- ↑ «نتایج سرشماری عمومی نفوس و مسکن ۱۳۹۰». درگاه ملی آمار ایران. بازبینیشده در ۳ خرداد ۱۳۹۴.
- ↑ شماره کتابشناسه ملّی:۲۸۹۰۶۹۰ *عنوان و نام پدیدآورنده:طرح بررسی و سنجش شاخصهای فرهنگ عمومی کشور (شاخصهای غیرثبتی)
- ↑ «اداره کل امور اتباع و مهاجرین خارجی». پایگاه اینترنتی استانداری خراسان رضوی، ۳۱ خرداد ۱۳۹۳. بازبینیشده در ۷ شهریور ۱۳۹۴.
- ↑ «مهاجرت افغانها برای همسایه دردسرساز شد/ سرنوشت خاکستری اتباع خارجی در مشهد». خبرگزاری مهر، ۲۳ تیر ۱۳۹۳. بازبینیشده در ۷ شهریور ۱۳۹۴.
- ↑ ۵۹٫۰ ۵۹٫۱ «هشدار مکارم شیرازی دربارهٔ "خطر مهاجرتهای مشکوک" به مشهد». خبرگزاری دویچه وله فارسی. بازبینیشده در ۷ شهریور ۱۳۹۴.
- ↑ «هشدار آیتالله مکارم شیرازی نسبت به تحرکات وهابیت». خبرگزاری فارس، ۲۵ مهر ۱۳۹۲. بازبینیشده در ۷ شهریور ۱۳۹۴.
- ↑ «از پتانسیلهای این لهجه غافلیم نگاهی به ظرفیتهای پنهان لهجهٔ مشهدی». پایگاه اینترنتی روزنامه شهرآرا، ۱۰ آبان ۱۳۸۸. بازبینیشده در ۲۰ مرداد ۱۳۹۴.
- ↑ ۶۲٫۰ ۶۲٫۱ «افول لهجهٔ مشهدی گریز مردمانی گونهگون از گذشتهای همگون». پایگاه اینترنتی روزنامه شهرآرا، ۳۰ خرداد ۱۳۸۸. بازبینیشده در ۲۰ مرداد ۱۳۹۴.
- ↑ «مردم را از گویش مشهدی متنفر کردهاند». پایگاه اینترنتی روزنامه شهرآرا، ۱۱ آذر ۱۳۹۱. بازبینیشده در ۱۲ مهر ۱۳۹۴.
- ↑ ماهوان، تاریخ مشهدالرضا، ۴۵۷–۴۵۸.
- ↑ آنوشیک ملکی. نگاهی اجمالی بر حوزههای انتخاباتی ارمنیان در مجلس شورای اسلامی. ج. ۱۴. فصلنامهٔ فرهنگی ارمنیان پیمان، زمستان ۱۳۸۹.
- ↑ «جغرافیای جمعیتی بهاییان ایران و مازندران». پایگاه خبری تحلیلی مازندران، ۷ تیر ۱۳۸۴. بازبینیشده در ۲۰ مرداد ۱۳۹۴.
- ↑ «مشهد، پایتخت معنوی ایران اعلام شد». روزنامه خراسان، ۹ آبان ۱۳۸۸. بازبینیشده در ۲۳ خرداد ۱۳۹۴.
- ↑ «ورود سالانه ۲۷ میلیون زائر به مشهد». خبرگزاری فارس، ۵ اردیبهشت ۱۳۹۴. بازبینیشده در ۲۳ خرداد ۱۳۹۴.
- ↑ «ورود سالانه دو میلیون زائر خارجی به مشهد». خبرگزاری ایکنا، ۲۷ فروردین ۱۳۹۴. بازبینیشده در ۲۳ خرداد ۱۳۹۴.
- ↑ «The Islamic Seminaries At The Holy Shrine» (انگلیسی). Imam Reza Network. بازبینیشده در ۲۱ مهر ۱۳۹۴.
- ↑ «Mashhad» (انگلیسی). Places of Peace and Power. بازبینیشده در ۲۱ مهر ۱۳۹۴.
- ↑ «The Glory of the Islamic World» (انگلیسی). Imam Reza Network. بازبینیشده در ۲۱ مهر ۱۳۹۴.
- ↑ «آیین غبارروبی». آستان قدس رضوی. بازبینیشده در ۹ آذر ۱۳۹۴.
- ↑ «اماکن مذهبی مشهد». پورتال شهر مشهد. بازبینیشده در ۱۷ شهریور ۱۳۹۴.
- ↑ رضا سلیمان نوری. «رازهای سر به مهر چهار طاقی «بازه هور»». روزنامه ایران، ۹ مهر ۱۳۹۳. بازبینیشده در ۲۳ خرداد ۱۳۹۴.
- ↑ «آثار تاریخی مشهد». پورتال شهر مشهد. بازبینیشده در ۱۷ شهریور ۱۳۹۴.
- ↑ «جاذبههای طبیعی و ییلاقات مشهد». پورتال شهر مشهد. بازبینیشده در ۱۷ شهریور ۱۳۹۴.
- ↑ «دریاچهها و چشمههای مشهد». پورتال شهر مشهد. بازبینیشده در ۱۷ شهریور ۱۳۹۴.
- ↑ «بوستانها و تفرجگاههای شهری مشهد». پورتال مشهد شهر بهشت. بازبینیشده در ۲۲ شهریور ۱۳۹۴.
- ↑ «پارکها و بوستانهای شهری مشهد». پورتال شهر مشهد. بازبینیشده در ۱۷ شهریور ۱۳۹۴.
- ↑ «شهربازیهای مشهد». پورتال شهر مشهد. بازبینیشده در ۱۷ شهریور ۱۳۹۴.
- ↑ ۸۲٫۰ ۸۲٫۱ «مراکز خرید در مشهد». معاونت تبلیغات و ارتباطات اسلامی آستان قدس رضوی. بازبینیشده در ۹ آذر ۱۳۹۴.
- ↑ «پارکهای مشهد». پایگاه اینترنتی سازمان پارکها و فضای سبز شهرداری مشهد. بازبینیشده در ۲۳ خرداد ۱۳۹۴.
- ↑ ۸۴٫۰ ۸۴٫۱ «مناطق ۱۳گانه شهر مشهد به تفکیک محلات». مدیریت آمار، تحلیل و ارزیابی عملکرد شهرداری مشهد. بازبینیشده در ۲۳ خرداد ۱۳۹۴.
- ↑ «لیست نواحی پستی مشهد و دفاتر پست دولتی». اداره کل پست استان خراسان رضوی. بازبینیشده در ۲۳ خرداد ۱۳۹۴.
- ↑ «رئیس شورای شهر مشهد: رسانهها هر جا تخلف دیدند، فریاد بزنند.». مشهدنیوز. بازبینیشده در ۲۳ خرداد ۱۳۹۴.
- ↑ «پورتال شهرداری مشهد، بخش دربارهٔ حوزه شهردار.». پورتال شهرداری مشهد. بازبینیشده در ۲۳ خرداد ۱۳۹۴.
- ↑ صفدری، زهرا. «کاهش درآمد گردشگری مشهد؟». خبرگزاری ایرنا، ۵ بهمن ۱۳۹۴. بازبینیشده در ۱۳ بهمن ۱۳۹۴.
- ↑ «اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان رضوی». بازبینیشده در ۲۳ خرداد ۱۳۹۴.
- ↑ «ورود ۱۳میلیون زائر در تابستان به مشهد». مشرق نیوز. بازبینیشده در ۱۷ شهریور ۱۳۹۴.
- ↑ «صنایع مشهد». پورتال شهر مشهد. بازبینیشده در ۱۷ شهریور ۱۳۹۴.
- ↑ «Shah Tahmasp Safavi» (انگلیسی). بازبینیشده در ۷ شهریور ۱۳۹۴.
- ↑ «MASHAD PERSIAN RUG» (انگلیسی). بازبینیشده در ۷ شهریور ۱۳۹۴.
- ↑ «شهرکها و نواحی صنعتی و معافیت ها». پایگاه اینترنتی شرکت شهرکهای صنعتی استان خراسان رضوی. بازبینیشده در ۱۷ شهریور ۱۳۹۴.
- ↑ «تأمین سوخت گاز برای نیروگاههای مشهد در اولویت قرار گرفت». ۲۷ آذر ۱۳۹۳. بازبینیشده در ۹ آبان ۱۳۹۴.
- ↑ «پایگاه اینترنتی نمایشگاه بینالمللی مشهد». بازبینیشده در ۲۳ خرداد ۱۳۹۴.
- ↑ «بیش از ۲۳ هزار دانشجو در این دانشگاه تحصیل میکنند». پایگاه اینترنتی دانشگاه فردوسی مشهد. بازبینیشده در ۱۷ شهریور ۱۳۹۴.
- ↑ «مشهد به عنوان مرکز آموزش متروپلیس انتخاب شد.». شبکه اطلاعرسانی ساختمان ایران، ۱۵ آبان ۱۳۸۷. بازبینیشده در ۱۷ شهریور ۱۳۹۴.
- ↑ «مدرسه؛ «فروغ» صبح دانایی». روزنامهٔ شهرآرا، ۲ مهر ۱۳۹۲. بازبینیشده در ۲۳ خرداد ۱۳۹۴.
- ↑ «سالنامهٔ آماری سال ۱۳۹۳–۹۴». پایگاه اینترنتی اداره کل آموزش و پرورش خراسان رضوی. بازبینیشده در ۲۳ خرداد ۱۳۹۴.
- ↑ پسندیده، حوزه علمیه خراسان، ۱: ۳۷۹–۳۸۰.
- ↑ پسندیده، حوزه علمیه خراسان، ۱: ۳۵۸–۳۶۷.
- ↑ مرکز مدیریت حوزهٔ علمیهٔ خراسان، کارنمای عملکرد سال ۱۳۸۶ مرکز مدیریت حوزهٔ علمیهٔ خراسان، ج ۱، ص ۹–۱۱
- ↑ «فهرست دروس عمومی حوزه سال تحصیلی ۸۸–۸۹». خبرنامه روابط عمومی مرکز مدیریت حوزه علمیه خراسان (مرکز مدیریت حوزه علمیه خراسان)، آبان ۱۳۸۸، ۶۹–۷۲.
- ↑ مرکز مدیریت حوزهٔ علمیهٔ خراسان، کارنمای عملکرد سال ۱۳۸۶ مرکز مدیریت حوزهٔ علمیه خراسان، ج ۱، ص ۱۲
- ↑ «پایگاه اینترنتی پژوهشکدهٔ محیطهای خشک». بازبینیشده در ۲۷ مهر ۱۳۹۵.
- ↑ «پایگاه اینترنتی پژوهشکدهٔ علوم و صنایع غذایی وابسته به وزارت علوم، تحقیقات و فناوری». بازبینیشده در ۲۷ مهر ۱۳۹۵.
- ↑ «پایگاه اینترنتی پژوهشکدهٔ بوعلی وابسته به دانشگاه علوم پزشکی مشهد». بازبینیشده در ۲۷ مهر ۱۳۹۵.
- ↑ «پایگاه اینترنتی مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی خراسان رضوی». بازبینیشده در ۲۷ مهر ۱۳۹۵.
- ↑ «پایگاه اینترنتی پژوهشکدهٔ اقلیمشناسی وابسته به مرکز ملی اقلیمشناسی». بازبینیشده در ۲۷ مهر ۱۳۹۵.
- ↑ «پایگاه اینترنتی پارک علم و فناوری خراسان». بازبینیشده در ۲۷ مهر ۱۳۹۵.
- ↑ «رئیس پارک علم و فناوری خراسان: استان خراسان رضوی سومین استان دانشبنیان شناخته شدهاست». پایگاه اینترنتی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری. بازبینیشده در ۲۷ مهر ۱۳۹۵.
- ↑ «رئیس پارک علم و فناوری خراسان: اقتصاد دانشبنیان و اقتصاد یادگیری دو بال اقتصاد مقاومتی هستند/مشارکت و تعاون جزو آموزههای دینی ما میباشد». پایگاه اینترنتی پارک علم و فناوری خراسان. بازبینیشده در ۲۷ مهر ۱۳۹۵.
- ↑ «پایگاه اینترنتی بنیاد نخبگان استان خراسان رضوی». بازبینیشده در ۲۷ مهر ۱۳۹۵.
- ↑ «انتصاب رئیس بنیاد نخبگان استان خراسان رضوی به عنوان عضو شورای سیاستگذاری جشنوارهٔ استانی کارآفرینان برتر از سوی استاندار محترم خراسان رضوی». پایگاه اینترنتی بنیاد نخبگان استان خراسان رضوی. بازبینیشده در ۲۷ مهر ۱۳۹۵.
- ↑ «پایگاه اینترنتی مرکز رشد واحدهای فناور دانشگاه فردوسی مشهد». بازبینیشده در ۲۷ مهر ۱۳۹۵.
- ↑ «۱۰۰۰ مخترع در خراسان رضوی اختراعات خود را ثبت کردند». پایگاه اینترنتی خبرگزاری مهر، ۸ بهمن ۱۳۹۳. بازبینیشده در ۲۷ مهر ۱۳۹۵.
- ↑ «پایگاه اینترنتی مرکز تحقیقات کارآفرین (تک) وابسته به دانشکدهٔ فنیوحرفهای شهید منتظری مشهد». بازبینیشده در ۲۷ مهر ۱۳۹۵.
- ↑ «راهاندازی کلینیک صنعت و جامعه در دانشگاه آزاد مشهد». پایگاه اینترنتی خبرگزاری تسنیم، ۶ اردیبهشت ۱۳۹۳. بازبینیشده در ۲۷ مهر ۱۳۹۵.
- ↑ «پایگاه اینترنتی مرکز رشد واحدهای فناور دانشگاه فردوسی مشهد». بازبینیشده در ۲۷ مهر ۱۳۹۵.
- ↑ «پایگاه اینترنتی مرکز رشد فناوری و پژوهشکدهٔ رشد دانشگاه آزاد اسلامی مشهد». بازبینیشده در ۲۷ مهر ۱۳۹۵.
- ↑ «پایگاه اینترنتی مرکز رشد فناوری کشاورزی پارک علم و فناوری خراسان». بازبینیشده در ۲۷ مهر ۱۳۹۵.
- ↑ «خراسان رضوی ۴ رتبهٔ برتر را در جشنوارهٔ ملی فنآفرینی شیخ بهایی کسب کرد». پایگاه اینترنتی خبرگزاری تسنیم، ۴ خرداد ۱۳۹۵. بازبینیشده در ۲۷ مهر ۱۳۹۵.
- ↑ «رئیس پارک علم و فناوری خراسان: ۶۰درصد از منتخبین جشنوارهٔ ملی فنآفرینی شیخ بهایی از استان خراسان رضوی بودند». پایگاه اینترنتی پارک علم و فناوری خراسان. بازبینیشده در ۲۷ مهر ۱۳۹۵.
- ↑ «رئیس پارک علم و فناوری خراسان: سیزدهمین دورهٔ جشنوارهٔ ملی فنآفرینی شیخ بهایی در مشهد برگزار میشود». پایگاه اینترنتی خبری-تحلیلی قدسآنلاین، ۷ خرداد ۱۳۹۵. بازبینیشده در ۲۷ مهر ۱۳۹۵.
- ↑ «سومین المپیاد بینالمللی مخترعان، مبتكران و نوآوران در مشهد آغاز به كار كرد». پایگاه اینترنتی خبرگزاری ایلنا، ۴ آبان ۱۳۹۱. بازبینیشده در ۲۷ مهر ۱۳۹۵.
- ↑ «سومین المپیاد بینالمللی مخترعان و نوآوران در دانشگاه آزاد مشهد برگزار میشود». پایگاه اینترنتی خبرگزاری دانشجو، ۳۰ مهر ۱۳۹۱. بازبینیشده در ۲۷ مهر ۱۳۹۵.
- ↑ «دبیر سومین المپیاد بینالمللی مخترعان، مبتکران و نوآوران: ارتباط بین نوآوران و صنعت از اهداف سومین المپیاد بینالمللی مخترعان است». پایگاه اینترنتی خبرگزاری فارس، ۳ آبان ۱۳۹۱. بازبینیشده در ۲۷ مهر ۱۳۹۵.
- ↑ «نخبگان جوان کشور در المپیاد بینالمللی مخترعان شناسایی میشوند». پایگاه اینترنتی خبرگزاری مهر، ۳ آبان ۱۳۹۱. بازبینیشده در ۲۷ مهر ۱۳۹۵.
- ↑ ۱۳۰٫۰ ۱۳۰٫۱ «از اولین روزنامه تا اولین سینما در مشهد». خبرگزاری ایسنا. بازبینیشده در ۱۷ شهریور ۱۳۹۴.
- ↑ «اولینهای مشهد». پورتال شهر مشهد. بازبینیشده در ۱۷ شهریور ۱۳۹۴.
- ↑ ۱۳۲٫۰ ۱۳۲٫۱ ۱۳۲٫۲ «سالنامه آماری استان خراسان رضوی». بازبینیشده در ۱۰ تیر ۱۳۹۴.
- ↑ «معرفی بیمارستان رضوی مشهد». پایگاه اینترنتی بیمارستان رضوی مشهد. بازبینیشده در ۱۰ تیر ۱۳۹۴.
- ↑ «درمان سه بعدی سرطان در بیمارستان امام رضا(ع) مشهد/ راهکارهای جلوگیری از سرطان». جامعه خبری تحلیلی الف، ۹ بهمن ۱۳۹۱. بازبینیشده در ۱۷ شهریور ۱۳۹۴.
- ↑ «بیمارستان امید مشهد». بازبینیشده در ۱۷ شهریور ۱۳۹۴.
- ↑ «مرکز تحقیقات سرطان دانشگاه علوم پزشکی مشهد». بازبینیشده در ۱۷ شهریور ۱۳۹۴.
- ↑ «مشهد به عنوان قطب پیوند عضو در کشور نیازمند حمایت بیشتر دولت و خیران است». قدس آنلاین، ۱۸ مهر ۱۳۹۳. بازبینیشده در ۱۷ شهریور ۱۳۹۴.
- ↑ «مشهد از قطبهای پیوند اعضا در کشور است». پایگاه اینترنتی مرکز اسناد انقلاب اسلامی، ۱۸ مهر ۱۳۹۳. بازبینیشده در ۱۷ شهریور ۱۳۹۴.
- ↑ «واحد فراهم آوری اعضای پیوندی دانشگاه علوم پزشکی مشهد». بازبینیشده در ۱۷ شهریور ۱۳۹۴.
- ↑ «از پایتخت معنوی تا پایتخت فرهنگی». کمیسیون ملی آیسسکو، ۱۱ بهمن ۱۳۹۰. بازبینیشده در ۷ شهریور ۱۳۹۴.
- ↑ «مشهد پایتخت فرهنگی جهان اسلام میشود/ فرصتی ناب برای ترویج فرهنگ رضوی». خبرگزاری مهر، ۱۳ دی ۱۳۹۰. بازبینیشده در ۷ شهریور ۱۳۹۴.
- ↑ «مشهد به عنوان پایتخت فرهنگی جهان اسلام میزبان شخصیتهای فرهنگی کشورهای اسلامی خواهد بود». خبرگزاری ایرنا، ۸ اردیبهشت ۱۳۹۴. بازبینیشده در ۱ تیر ۱۳۹۴.
- ↑ «پیشخوان رویدادهای فرهنگی و هنری مشهد». بازبینیشده در ۲۳ خرداد ۱۳۹۴.
- ↑ «شهر فرهنگی در دل پایتخت معنوی؛ تعداد فرهنگسراهای مشهد در ۶ سال گذشته ۷ برابر شده است». شهرآرا، ۲۱ شهریور ۱۳۹۲. بازبینیشده در ۲۹ آبان ۱۳۹۴.
- ↑ «پایگاه اینترنتی کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی». بازبینیشده در ۲۳ خرداد ۱۳۹۴.
- ↑ «فهرست هتلها». پرتال جامعه هتلداران ایران. بازبینیشده در ۴ آبان ۱۳۹۴.
- ↑ ۱۴۷٫۰ ۱۴۷٫۱ «پارس؛ نخستین هتل مشهد». ۱۳ خرداد ۱۳۹۳. بازبینیشده در ۱۸ شهریور ۱۳۹۴.
- ↑ ۱۴۸٫۰ ۱۴۸٫۱ «چهره پایتخت معنوی ایران با ضعف نظارت مخدوش شده است/ مدعی العموم ورود کند». خبرگزاری ایکانا، ۶ تیر ۱۳۹۴. بازبینیشده در ۱۸ شهریور ۱۳۹۴.
- ↑ «شناسایی ۵هزار واحد اقامتی غیرمجاز در مشهد/آمار در دنیا منحصر به فرد است». خبرگزاری فارس، ۲۴ آذر ۱۳۹۱. بازبینیشده در ۱۸ شهریور ۱۳۹۴.
- ↑ «ماندگاری زائران در مشهد به نصف اقامت مسافران در یزد و کاشان کاهش یافت». پایگاه اطلاعرسانی شهرداری مشهد، ۹ خرداد ۱۳۸۹. بازبینیشده در ۱۸ شهریور ۱۳۹۴.
- ↑ ۱۵۱٫۰ ۱۵۱٫۱ «سوغات خراسان رضوی هفت سین توشه گردشگران نوروزی». خبرگزاری مهر، ۵ فروردین ۱۳۹۴. بازبینیشده در ۱۸ شهریور ۱۳۹۴.
- ↑ «در مشهد چه بخوریم؟». پایگاه اینترنتی تبیان، ۱۸ شهریور ۱۳۹۱. بازبینیشده در ۱۸ شهریور ۱۳۹۴.
- ↑ «آشنایی با روش تهیه دیگچه - غذای محلی مشهد». همشهری آنلاین، ۲۲ فروردین ۱۳۹۱. بازبینیشده در ۱۸ شهریور ۱۳۹۴.
- ↑ «شله مشهدی در فهرست آثار معنوی کشور به ثبت رسید». سایت تحلیلی خبری عصر ایران، ۲۳ آذر ۱۳۹۱. بازبینیشده در ۱۸ شهریور ۱۳۹۴.
- ↑ ۱۵۵٫۰ ۱۵۵٫۱ ۱۵۵٫۲ ۱۵۵٫۳ ۱۵۵٫۴ «تاریخچه صدا و سیمای مرکز خراسان رضوی». بازبینیشده در ۱۵ تیر ۱۳۹۴.
- ↑ «رادیو استانی خراسان رضوی ۲۴ ساعته میشود». ۹ آبان ۱۳۹۱. بازبینیشده در ۱۵ تیر ۱۳۹۴.
- ↑ «شبکه استانی سیمای خراسان رضوی ۲۴ ساعته شد». ۲۳ خرداد ۱۳۹۰. بازبینیشده در ۱۵ تیر ۱۳۹۴.
- ↑ «مشاهده جزئیات مجوز خراسان». سامانه جامع رسانههای کشور. بازبینیشده در ۹ آذر ۱۳۹۴.
- ↑ «مشاهده جزئیات مجوز قدس». سامانه جامع رسانههای کشور. بازبینیشده در ۹ آذر ۱۳۹۴.
- ↑ «مشاهده جزئیات مجوز شهرآرا». سامانه جامع رسانههای کشور. بازبینیشده در ۹ آذر ۱۳۹۴.
- ↑ «شناسنامه ماهنامه بچه مشد در پایگاه اینترنتی بانک اطلاعات نشریات کشور». بازبینیشده در ۱۲ شهریور ۱۳۹۴.
- ↑ «هیئت باستانی تربیت بدنی آستان قدس رضوی». خبرگزاری ایسنا. بازبینیشده در ۱۶ تیر ۱۳۹۴.
- ↑ «آشنایی با باشگاه پدیده مشهد». همشهری آنلاین، ۸ مرداد ۱۳۹۳. بازبینیشده در ۱۶ تیر ۱۳۹۴.
- ↑ «نفت مسجدسلیمان و پدیده مشهد لیگ برتری شدند». جام جم ورزشی، ۱۹ فروردین ۱۳۹۳. بازبینیشده در ۱۶ تیر ۱۳۹۴.
- ↑ «پایگاه اینترنتی مؤسسه فرهنگی ورزشی ابومسلم خراسان». خبرگزاری ایسنا. بازبینیشده در ۱۶ تیر ۱۳۹۴.
- ↑ «آشنایی با باشگاه پیام خراسان رضوی». همشهری آنلاین، ۳۰ مهر ۱۳۸۷. بازبینیشده در ۱۶ تیر ۱۳۹۴.
- ↑ «امتیاز تیم فوتسال علم و ادب مشهد به صورت موقت منتقل شد». خبرگزاری ایسنا، ۱۸ آذر ۱۳۹۰. بازبینیشده در ۱۶ تیر ۱۳۹۴.
- ↑ «سالنها و مجموعههای ورزشی مشهد». مدیریت امور تربیت بدنی شهرداری مشهد. بازبینیشده در ۲۳ خرداد ۱۳۹۴.
- ↑ «گزارش ایسنا از استادیوم فوتبال ثامنالائمه مشهد». خبرگزاری ایسنا، ۹ اردیبهشت ۱۳۹۳. بازبینیشده در ۲۳ خرداد ۱۳۹۴.
- ↑ «ورزشگاهی که برای ایران اعتبار میآورد». خبرگزاری ایسنا، ۹ خرداد ۱۳۹۳. بازبینیشده در ۲۳ خرداد ۱۳۹۴.
- ↑ «مجهزترین پیست دوچرخه سواری کشور در مشهد مقدس افتتاح شد». وبگاه وزارت ورزش و جوانان، ۳ خرداد ۱۳۹۰. بازبینیشده در ۲۳ خرداد ۱۳۹۴.
- ↑ «پیست مشهد تأثیر بسزایی در رشد دوچرخه سواری خواهد داشت». وبگاه فدراسیون دوچرخهسواری جمهوری اسلامی ایران، ۳ خرداد ۱۳۹۰. بازبینیشده در ۲۳ خرداد ۱۳۹۴.
- ↑ «پیست اسکی شیرباد مشهد». خبرگزاری ایرنا، ۱ آذر ۱۳۹۳. بازبینیشده در ۲۳ خرداد ۱۳۹۴.
- ↑ «احداث اولین زمین گلف کشور در مشهد». خبرگزاری عصر ایران، ۲۴ اردیبهشت ۱۳۸۷. بازبینیشده در ۲۳ خرداد ۱۳۹۴.
- ↑ «طبق مصوبهٔ شورای شهر و با ابلاغ فرماندار از امروز؛ بلیت قطارشهری، ۵۰۰ و اتوبوس ۲۰۰ تومان شد». روزنامهٔ شهرآرا، ۱۸ فروردین ۱۳۹۲. بازبینیشده در ۲۳ خرداد ۱۳۹۴.
- ↑ «اطلاعات بلیط». شرکت بهرهبرداری قطار شهری مشهد. بازبینیشده در ۲۳ خرداد ۱۳۹۴.
- ↑ «سوالات متداول». وبگاه شرکت بهرهبرداری قطار شهری مشهد و حومه. بازبینیشده در ۲۳ خرداد ۱۳۹۴.
- ↑ [1.pdf «کتاب واحد»]. سازمان اتوبوسرانی مشهد، تابسان ۱۳۹۳. بازبینیشده در ۲۵ خرداد ۱۳۹۴.
- ↑ برای نمونه: «راهاندازی خط 7 تندروی اتوبوسرانی مشهد». خبرگزاری فارس، ۲ شهریور ۱۳۸۹. بازبینیشده در ۲۵ خرداد ۱۳۹۴.
- ↑ «خط یک BRT مشهد با ۷۰دستگاه اتوبوس آغاز به کار کرد». خراسان، ۲۵ آبان ۱۳۹۱. بازبینیشده در ۲۵ خرداد ۱۳۹۴.
- ↑ «تراکنش روزانه بیش از 1 میلیون «من کارت» در مشهد». منکارت، ۲۵ آذر ۱۳۹۳. بازبینیشده در ۲۵ خرداد ۱۳۹۴.
- ↑ «پایگاه اینترنتی بانک اطلاعات جامع شهری مشهد». بازبینیشده در ۲۳ خرداد ۱۳۹۴.
- ↑ «۱۳۰۰ دستگاه تاکسی بازسازی شده در مشهد رونمایی شد». ۲۶ اسفند ۱۳۹۳. بازبینیشده در ۲۳ خرداد ۱۳۹۴.
- ↑ «پایگاه اینترنتی فرودگاه بینالمللی مشهد». بازبینیشده در ۲۳ خرداد ۱۳۹۴.
- ↑ «همشهری آنلاین». ۱۳ شهریور ۱۳۹۰. بازبینیشده در ۲۳ خرداد ۱۳۹۴.
- ↑ «پایگاه اینترنتی اداره کل راه آهن خراسان». بازبینیشده در ۲۳ خرداد ۱۳۹۴.
- ↑ «ایران جاده ابریشم را احیا کرد». جامجم آنلاین، ۱۰ آذر ۱۳۹۳. بازبینیشده در ۲۵ مهر ۱۳۹۴.
- ↑ «افتتاح راه آهن مشهد - سرخس - تجن (۱۳۷۵ ش)». پورتال اهل بیت. بازبینیشده در ۲۵ مهر ۱۳۹۴.
- ↑ «راه آهن مشهد – هرات سال آینده به بهرهبرداری میرسد». پایگاه اینترنتی خبرگزاری مهر، ۲۹ دی ۱۳۹۳. بازبینیشده در ۲۵ مهر ۱۳۹۴.
- ↑ «پایگاه اینترنتی مرکز خدمات حوزههای علمیه». بازبینیشده در ۲۳ خرداد ۱۳۹۴.
- ↑ «پایانه مسافربری مشهد». بازبینیشده در ۲۳ خرداد ۱۳۹۴.
- ↑ «پایانههای مسافری». اداره کل حمل و نقل و پایانههای خراسان رضوی. بازبینیشده در ۹ آذر ۱۳۹۴.
- ↑ «ایستگاه سوار شاهد». سازمان پایانههای مسافربری شهرداری مشهد. بازبینیشده در ۲۳ خرداد ۱۳۹۴.
- ↑ «ایستگاه سوار حافظ». سازمان پایانههای مسافربری شهرداری مشهد. بازبینیشده در ۲۳ خرداد ۱۳۹۴.
- ↑ «ایستگاه سوار کلات». سازمان پایانههای مسافربری شهرداری مشهد. بازبینیشده در ۲۳ خرداد ۱۳۹۴.
- ↑ «مسافت شهرهای ایران». ایرانگردی و جهانگردی، ۱۳۹۱/۱۰/۳. بایگانیشده از نسخهٔ اصلی در ۰۹ ژانویه ۲۰۱۳. بازبینیشده در ۲۳ خرداد ۱۳۹۴.
- ↑ «بزرگترین نیروگاه خورشیدی ایران در مشهد افتتاح شد». ۳۰ تیر ۱۳۹۰. بازبینیشده در ۲۳ خرداد ۱۳۹۴.
- ↑ «افتتاح اولین نیروگاه بیوگاز سوز از دفنگاه زباله شهر مشهد درکشور». وزارت نیرو - سازمان انرژیهای نو ایران (سانا)، ۱۳ مرداد ۱۳۸۸. بازبینیشده در ۲۳ خرداد ۱۳۹۴.
- ↑ «حضور شهردار کراچی در نخستین نیروگاه بیوگاز خاورمیانه». پایگاه اطلاعرسانی شهرداری مشهد، ۲۸ اردیبهشت ۱۳۹۱. بازبینیشده در ۲۳ خرداد ۱۳۹۴.
- ↑ «شهردار مشهد: سومین نیروگاه بیوگاز مشهد بزودی نصب میشود». خبرگزاری ایسنا، ۱۵ بهمن ۱۳۹۰. بازبینیشده در ۲۳ خرداد ۱۳۹۴.
- ↑ «استفاده از انرژی نیروگاه بیوگاز مشهد در راستای حفاظت از محیط زیست». وبگاه مقالات دانشگاهی و کتب استادان دانشگاه فردوسی مشهد. بازبینیشده در ۲۳ خرداد ۱۳۹۴.
- ↑ «کاهش ۲۰ درصدی مشکلات زیستمحیطی در مشهد». خبرگزاری مهر، ۲۳ خرداد ۱۳۹۱. بازبینیشده در ۲۳ خرداد ۱۳۹۴.
- ↑ «کاهش ۲۰ درصدی مشکلات زیستمحیطی در مشهد». پایگاه اطلاعرسانی شهرداری مشهد. بازبینیشده در ۲۳ خرداد ۱۳۹۴.
- ↑ «کیفیت هوا در ایستگاههای سنجش مرکز پالایش آلایندههای زیستمحیطی مشهد». پایگاه اینترنتی مرکز پایش آلایندههای زیستمحیطی مشهد. بازبینیشده در ۱ شهریور ۱۳۹۵.
- ↑ «بررسی پدیدهٔ حاشیهنشینی در مشهد». قاصدنیوز، ۳۰ اردیبهشت ۱۳۹۴. بازبینیشده در ۳۰ مرداد ۱۳۹۴.
- ↑ «حاشیهنشینی در مشهد به نقطهٔ بحران رسیده است». پایگاه خبری-تحلیلی قدس آنلاین، ۱ مرداد ۱۳۹۳. بازبینیشده در ۳۰ مرداد ۱۳۹۴.
- ↑ ۲۰۷٫۰ ۲۰۷٫۱ «حاشیهنشینی؛ معضل امروز، بحران فردا/ مشهد ۲ برابر میانگین کشوری حاشیهنشین دارد». پایگاه خبری-تحلیلی مشهدنیوز، ۱۷ شهریور ۱۳۹۲. بازبینیشده در ۳۰ مرداد ۱۳۹۴.
- ↑ «معضل حاشیهنشینی در مشهد، مهاجرت روستاییان به شهر است». باشگاه خبرنگاران جوان، ۲ تیر ۱۳۹۴. بازبینیشده در ۳۰ مرداد ۱۳۹۴.
- ↑ «مشهد دومین شهر گرفتار کشور در چالش حاشیهنشینی». خبرگزاری ایرنا، ۲۲ خرداد ۱۳۹۴. بازبینیشده در ۳۰ مرداد ۱۳۹۴.
- ↑ «بررسی پدیدهٔ حاشیه نشینی در مشهد». قاصدنیوز، ۳۰ اردیبهشت ۱۳۹۴. بازبینیشده در ۳۰ مرداد ۱۳۹۴.
- ↑ «دلایل گسترش حاشیهنشینی در مشهد/ تدوین سند توانمندسازی سکونتگاههای غیررسمی». پایگاه خبری وزارت راه و شهرسازی، ۱۷ شهریور ۱۳۹۳. بازبینیشده در ۳۰ مرداد ۱۳۹۴.
- ↑ «قاتل زنان خیابانی اعدام شد». پایگاه خبری بیبیسی فارسی، ۲۸ فروردین ۱۳۸۱. بازبینیشده در ۵ مهر ۱۳۹۴.
- ↑ «Prayer, food, sex and water parks in Iran's holy city of Mashhad» (انگلیسی). پایگاه خبری روزنامه گاردین، ۱۷ اردیبهشت ۱۳۹۴. بازبینیشده در ۵ مهر ۱۳۹۴.
- ↑ «به صورت من تف بینداز». پایگاه خبری روز آنلاین، ۱ مهر ۱۳۹۴. بازبینیشده در ۵ مهر ۱۳۹۴.
- ↑ «دو نوجوان در مشهد به جرم عمل لواط اعدام شدند». پایگاه اینترنتی رادیو فردا، ۲۹ تیر ۱۳۸۴. بازبینیشده در ۵ مهر ۱۳۹۴.
- ↑ «افزایش ۳۵درصدی طلاق در مشهد». پایگاه خبری-تحلیلی قاصدنیوز، ۱۸ اسفند ۱۳۹۳. بازبینیشده در ۷ مهر ۱۳۹۴.
- ↑ «سلامت نیوز: مسائل جنسی عامل ۶۰درصد طلاقها در مشهد است/راههای افزایش کیفیت رابطه جنسی». پایگاه خبری سلامت نیوز، ۸ آبان ۱۳۹۲. بازبینیشده در ۷ مهر ۱۳۹۴.
- ↑ «بعد از اعتیاد و طلاق، خشونت، سومین آسیب عمده اجتماعی در مشهد». پایگاه خبری-تحلیلی قاصدنیوز، ۲۲ خرداد ۱۳۹۳. بازبینیشده در ۷ مهر ۱۳۹۴.
- ↑ «گلایه سر کنسول ترکیه از وجود مشکلات بر سر راه سرمایهگذاری خارجی در استان». روزنامه خراسان، ۱۲ مرداد ۱۳۹۵. بازبینیشده در ۱۳ مرداد ۱۳۹۵.
- ↑ «Turkey opens new consulate in Iran» (انگلیسی). بازبینیشده در ۱۳ شهریور ۱۳۹۴.
- ↑ ۲۲۱٫۰ ۲۲۱٫۱ ۲۲۱٫۲ ۲۲۱٫۳ ۲۲۱٫۴ ۲۲۱٫۵ «کنسولگریهای خارجی در خراسان». بازبینیشده در ۱۳ شهریور ۱۳۹۴.
- ↑ «پایگاه اینترنتی کنسولگری تاجیکستان در مشهد». بازبینیشده در ۱۳ شهریور ۱۳۹۴.
- ↑ «Tajikistan Rejects Iranian Offer For Visa-Free Regime» (انگلیسی). بازبینیشده در ۱۳ شهریور ۱۳۹۴.
- ↑ ۲۲۴٫۰ ۲۲۴٫۱ ۲۲۴٫۲ شریعتی، راهنمای خراسان، ۲۰۷.
- ↑ «Iraq opens consulate in Mashhad» (انگلیسی). بازبینیشده در ۱۳ شهریور ۱۳۹۴.
- ↑ «سرکنسولگری جمهوری قزاقستان در گرگان گلستان گشایش یافت». بازبینیشده در ۱۳ شهریور ۱۳۹۴.
- ↑ «مشهد و کوالالامپور خواهر خوانده میشوند». ایسنا. بازبینیشده در مرداد ۱۳۹۵.
- ↑ «مشهد مقدس و نجف اشرف خواهر خوانده شدند». جوان آنلاین.
- ↑ «شهرهاي مشهد مقدس و مزار شريف خواهر خوانده شدند». آواپرس. بازبینیشده در مرداد ۱۳۹۵.
- ↑ «مشهد و لاهور خواهر خوانده شدند». فرهنگ و هنر. بازبینیشده در مرداد ۱۳۹۵.
- ↑ «مشهد و ارومچی خواهرخوانده شدند». جام جم. بازبینیشده در مرداد ۱۳۹۵.
- ↑ «مشهد و کراچی خواهر خوانده شدند». ایرنا. بازبینیشده در مرداد ۱۳۹۵.
- ↑ «پیشنهاد خواهر خواندگی مشهد و "کراکوو" لهستان داده شد». خبرگزاری مهر. بازبینیشده در مرداد ۱۳۹۵.
منابع[ویرایش]
- ابرو، حافظ. جغرافیای تاریخی خراسان در تاریخ حافظ ابرو. به کوشش غلامرضا ورهرام. تهران: اطلاعات، ۱۳۷۰.
- امبرسز، ن.ن. و چ.پ. ملویل. تاریخ زمینلرزههای ایران. ترجمهٔ ابوالحسن رده. تهران: آگاه، ۱۳۷۰.
- بربریان، مانوئل. «بررسی نوزمینساخت، لرزه زمین ساخت و خطر زمین لرزه-گسلش در گستره مشهد-نیشابور». گزارش شماره ۷۲ سازمان زمینشناسی کشور، ۱۳۷۸.
- پسندیده، محمود. حوزهٔ علمیهٔ خراسان. مشهد، ۱۳۸۵.
- جوینی، عطاملک بن بهاءالدین محمد. تاریخ جهانگشا. تهران: امیرکبیر، ۱۳۶۲.
- خواند میر. تاریخ حبیب السیر. به کوشش محمد دبیر سیاقی. بیجا، ۱۳۵۳.
- رمضانی مشهدی، محمود. تحولات سیاسی خراسان در دورهٔ افشاریه (۱۲۱۸–۱۱۴۸ ه. ق). پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
- سیدی، سیدمهدی. تاریخ شهر مشهد. تهران: جامی، ۱۳۷۸. شابک ۹۶۴–۵۶۲۰–۷۳-X.
- سیوری، راجر. ایران عصر صفوی. ترجمهٔ کامبیز عزیزی. تهران: مرکز، ۱۳۹۳. شابک ۳–۱۲۷–۳۰۵–۹۶۴–۹۷۸.
- شریعتی، علی. راهنمای خراسان. تهران: الفبا، ۱۳۶۳.
- صدرالمتألهین لاهیجانی، محمد بن محمد بن علی. تاریخ و جغرافیای شهر مشهد. به کوشش محمدرضا قصابیان. مشهد: انصار، ۱۳۸۶. شابک ۹۶۴–۶۴۹۷–۳۱–۴.
- عالمزاده، بزرگ. حرم رضوی به روایت تاریخ. مشهد: بهنشر، ۱۳۸۸. شابک ۹–۱۳۰۴–۰۲–۹۶۴–۹۷۸.
- غزالی، امام محمد. عباس اقبال. مکاتیب فارسی غزالی. تهران: امیر کبیر، ۱۳۶۲.
- ماهوان، احمد. تاریخ مشهدالرضا. مشهد: ماهنشر، ۱۳۸۳. شابک ۹۶۴–۹۳۴۱۲–۰–۱.
- مقدسی، ابوعبدالله محمدبن احمد. احسن التقاسیم فی معرفة الاقالیم. ج. ۲. ترجمهٔ علینقی منزوی. تهران: شرکت مؤلفان و مترجمان ایران، ۱۳۶۱.
- منجم یزدی، ملا جلالالدین محمد. تاریخ عباسی. به کوشش سیفالله وحیدنیا. تهران: وحید، ۱۳۶۶.
- کارنمای عملکرد سال ۱۳۸۶ مرکز مدیریت حوزهٔ علمیهٔ خراسان. مشهد: مرکز مدیریت حوزهٔ علمیهٔ خراسان، ۱۳۸۷.
- Bartholomae, Christian. Altiranisches Wörterbuch. De Gruyter Mouton, January 1961. ISBN 9783111104881.
- Bosworth, C. Edmund, M. Streck and B. Hourcade. “Mashhad”. In Historic Cities of the Islamic World. Brill, 2007. ISBN 9789004153882.
- Houtsma, .M .Th. E.J. Brill's First Encyclopaedia of Islam, 1913-1936, Volume 5. BRILL, 1993. ISBN 9789004097919.
- Lockhart, Laurence. “Mashhad”. In Persian Cities. Luzac, 1960. ISBN 9780718901479.
- Patai, Raphael. Jadīd Al-Islām: The Jewish "new Muslims" of Meshhed. Wayne State University Press, 1997. ISBN 9780814326527.
- Zabeth, Hyder Reza (1999). Landmarks of Mashhad. Alhoda UK. ISBN 9644442210.
پیوند به بیرون[ویرایش]
در پروژههای خواهر میتوانید در مورد مشهد اطلاعات بیشتری بیابید.
در میان گفتاوردها از ویکیگفتاورد
در میان تصویرها و رسانهها از ویکیانبار
در میان سفرنامهها از ویکیسفر
برای مطالعه بیشتر[ویرایش]
- مدرس رضوی، محمدتقی، علیاکبر فیاض، سیدعلی مؤید ثابتی، عبدالحمید مولوی و محمود فرخ. مهدی سیدی. مشهد در آغاز قرن چهارده خورشیدی، مشهور به گزارش مکتب شاهپور. مشهد: آهنگ قلم، ۱۳۸۶. شابک ۹۷۸–۹۶۴–۲۸۰۵–۶۸–۶.
- سیدی، مهدی. سیمای تاریخی-فرهنگی شهر مشهد. اشرفالسادات میرکمالی. تهران: آوام، ۱۳۸۲. شابک ۹۶۴–۹۳۴۵۹–۷–۳.
- طاهرنیا، بهروز. امیر سلمانی رحیمی. مشهد از نگاه سیاحان از ۱۶۰۰ تا ۱۹۱۴ میلادی. مشهد: بهنشر، ۱۳۷۶. شابک ۹۶۴–۴۳۴–۰۵۲–۳.
- عطاردی قوچانی، عزیزالله. تاریخ آستان قدس رضوی. تهران: عطارد، ۱۳۷۱.
|
|