کشاورزی در ایران

استفاده زمین در ایران

عمده زمین‌های زراعی در ایران

یک مزرعه چای در لاهیجان در حال برداشت چای, شمال ایران.

ایران نخستین کشور دنیاست که در آن کشاورزی و زراعت آغاز گردیده‌است. تقریباً یک سوم زمین‌های ایران قابلیت کشاورزی را دارند اما به دلیل خاک نامرغوب و نامناسب بودن توزیع آب در بیشتر نواحی، در اکثریت زمین‌های قابل کشت در ایران کشت و زرعی انجام نمی‌شود. فقط ۱۲٪ از وسعت ایران تحت عملیات کشاورزی می‌باشند (شامل باغات، تاکستان‌ها و زمین‌های قابل کشتکاری) اما کمتر از یک سوم از زمین‌های قابل کشتکاری تحت آبیاری بوده و مابقی تحت کشاورزی خشک می‌باشند. شمال و شمال‌غرب ایران دارای خاک حاصلخیز هستند.

ایران در زمینه کشاورزی و باغداری، در خصوص برخی تولیدات دارای رتبه‌های بالایی است. بنا بر آمار سال ۲۰۰۷، این کشور در تولید خیار در جهان دارای مقام دوم، بادام مقام چهارم، سیب مقام پنجم گیلاس سوم، انجیر مقام سوم، پسته مقام اول، طالبی مقام چهارم، گردو مقام چهارم، زردآلو مقام دوم، خرما مقام دوم، نخود مقام چهارم، هندوانه مقام پنجم، می‌باشد.

پیشینه

درخت پسته در کرمان

نوشتار اصلی: پیشینه کشاورزی در ایران

ایران نخستین کشور دنیاست که در آن کشاورزی و زراعت آغاز گردیده‌است و انسان اولیه برای اولین بار در فلات ایران به کشت و آبیاری و پرورش دام مشغول شده‌است. در قرن اول پیش از میلاد ایرانی‌ها همه درختان میوه‌ای که در یونان کشت می‌شده (به استثنای زیتون) کشت می‌کرده‌اند. با هجوم اسکندر کشاورزی ایران رو به زوال گذاشت و بسیاری از مزارع از بین رفت و این وضع تا زمان به حکومت رسیدن اردشیر بابکان ادامه یافت. ساسانیان به بازسازی قنات‌ها و تشویق و گسترش کشاورزی، باغبانی و دامپروری پرداختند. پس از ساسانیان تا حمله مغول، کشاورزی ایران به تناوب دچار رکود (در زمان بنی امیه) و پیشرفت (در زمان بنی عباس و حکومتهای محلی) گردید.

دانشمندان این سرزمین در خلال مطالعه درباره ویژگی دارویی گیاهان به امور کاملاً فنی نیز می‌پرداختند و دستگاه‌هایی برای بهره برداری از آب تهیه دیدند که از آن جمله می‌توان چرخ چاه خودکار را نام برد.

تولید و مصرف

کالا;	ارزش بین‌المللی; x$1000	مقدار; برحسب تن
شیر	۱٬۷۱۵٬۳۱۳	۶٬۵۰۰٬۰۰۰
انگور	۱٬۳۹۱٬۷۰۰	۲٬۹۰۰٬۰۰۰
گوجه فرنگی	۱٬۱۸۴٬۶۵۰	۵٬۰۰۰٬۰۰۰
گندم	۱٬۱۶۹٬۶۰۳	۱۵٬۰۰۰٬۰۰۰
سیب	۷۶۴٬۰۰۵	۲٬۶۶۰٬۰۰۰
پسته	۷۶۰٬۱۸۴	۲۳۰٬۰۰۰
سیب‌زمینی	۷۲۹٬۶۰۱	۴٬۵۰۰٬۰۰۰
تخم‌مرغ	۵۴۳٬۵۴۳	۷۱۱٬۰۰۰
برنج	۴۷۱٬۱۳۵	۲٬۸۰۰٬۰۰۰
پرتقال	۴۰۴٬۲۰۲	۲٬۳۰۰٬۰۰۰
هندوانه	۳۴۴٬۰۹۱	۳٬۳۰۰٬۰۰۰
تره‌بار	۳۲۸٬۳۸۷	۱٬۷۵۰٬۰۰۰
خرما	۳۱۳٬۴۷۰	۱٬۰۰۰٬۰۰۰
پیاز	۳۱۳٬۲۹۳	۱٬۷۰۰٬۰۰۰
خیار و خیار ترشی	۲۹۰٬۱۴۶	۱٬۷۲۰٬۰۰۰
چغندر قند	۲۴۳٬۹۵۹	۵٬۳۰۰٬۰۰۰
میوه	۲۲۳٬۳۱۴	۱٬۴۰۰٬۰۰۰
طالبی	۲۱۸٬۰۹۱	۱٬۲۳۰٬۰۰۰
آجیل(مخلوط پسته.بادام.تخمه.نخودو...)	۲۰۸٬۵۰۶	۱۷۰٬۰۰۰
گیلاس	۱۹۶٬۳۱۷	۲۲۵٬۰۰۰

رتبه‌های تولید محصولات کشاورزی

رتبه جهانی

رتبه ۱ در تولید: زعفران، پسته، خاویار، زرشک، میوه توتی انار

رتبه ۲ در تولید: زرد الو، خرما

رتبه ۳ در تولید: هندوانه، گیلاس، طالبی، سیب، خیار

رتبه ۴ در تولید: گوسفند، میوه جات، به، پشم، بادام، گردو

رتبه ۵ در تولید: سبزیجات، رازیانه، نخود

رتبه ۶ در تولید: آجیل، شیر گاو، گوجه فرنگی

رتبه ۷ در تولید: انگور، پیاز، آلبالو، کیوی، شیر گوسفند

رتبه ۸ در تولید: ادویه جات، هلو، نارنگی، لیمو (زرد و سبز)، پرتقال، شیر بز، کدو، کدو تنبل، خرچه (میوه‌ای که در آذربایجان غربی می‌روید) رتبه ۹ در تولید: عدس

رتبه ۱۰ خرمالو، چای، عسل

بیشترین تولیدات بر اساس وزن در سال ۱۳۹۰

گندم ۱۴ میلیون تن

گوجه فرنگی ۶٫۸ میلیون تن

شیر گاو ۶٫۳ میلیون تن

آبیاری و زمین‌های تحت کشت

با وجود اینکه ایران کشور وسیعی است، رویهم‌رفته خاک ایران برای کشاورزی در ابعاد بزرگ آنچنان مناسب نیست. تنها ۱۲٪ از مساحت ایران یعنی کمتر از ۲۰۰ هزار کیلومتر مربع تحت عملیات کشاورزی می‌باشد. هنوز ۶۳٪ زمین‌های با ظرفیت کشت و زرع دست نخورده هستند. در ایران از ۵۰٪ تا ۶۰٪ ظرفیت و استعداد زمین‌هایی که تحت عملیات کشاورزی است (۱۸۵ هزار کیلومتر مربع) استفاده می‌گردد. در ایران هم زمین‌های نیاز به آبیاری و هم زمین‌های باران-سیر وجود دارد. زمین های زیر کشت ایران در حدود شانزده میلیون هکتار برآورد میشود و از این زمینها حدود نیمی از آن کشت آبی و نیمی دیگر به صورت دیم کشت میشود.

بارش و تولید محصولات کشاورزی

	مارس ۲۰۰۱	مارس ۲۰۰۳	مارس ۲۰۰۵	مارس ۲۰۰۷	مارس ۲۰۰۸	مارس ۲۰۰۹	مارس ۲۰۱۰	مارس ۲۰۱۱
تولید (میلیون تن)	۶۵	۸۰	۸۷	۹۷	۹۲	۷۰	۹۱	۹۹
بارش (میلی متر)	۵۲	۷۰	۶۹	۶۲	۷۵	۵۱	۶۱	۶۹

واردات و صادرات

کاربری اراضی کشاورزی در ایران      باغ و قلمستان دیم (۱٪)     باغ و قلمستان آبی (۱۰٪)     اراضی زراعی آبی (۳۶٪)     اراضی زراعی دیم (۵۳٪)

ارزش تجارت محصولات غذایی و کشاورزی ایران در سال ۱۳۹۲-۱۳۹۱ بالغ بر ۱۸ میلیارد و ۴۱۲ میلیون دلار بوده و از این مقدار ۵٫۲ میلیارد دلار مربوط به صادرات غذایی و کشاورزی و ۱۳ میلیارد و ۲۱۴ میلیون دلار نیز مربوط به واردات محصولات غذایی و کشاورزی کشور بوده است.

۱۰ محصول عمده صادرات غذایی و کشاورزی کشور در سال ۱۳۹۲-۱۳۹۱ به شرح زیر بوده است: انواع پسته خندان (۷۰۶٫۳ میلیون دلار)، رب گوجه فرنگی (۱۶۹٫۹ میلیون دلار)، مغز پسته تازه یا خشک (۱۵۱٫۴ میلیون دلار)، ماست بجز فراورده‌های تعذیه کودکان شیرخوار (۱۴۴٫۷ میلیون دلار)، بستنی و سایر شربتهای یخ‌زده حتی دارای کاکائو (۱۴۰٫۹ میلیون دلار)، شیرینی همچنین شکلات سفید بدون کاکائو (۱۳۷٫۸ میلیون دلار)، تیزابی بی‌دانه انگور خشک کرده (۱۳۳٫۶ میلیون دلار)، هندوانه (۱۳۰٫۱ میلیون دلار)، بیسکویتهایی که به آنها مواد شیرین‌کننده افزوده‌اند (۱۲۷٫۲ میلیون دلار) و پنیر (۱۲۵٫۱ میلیون دلار).

۱۰ محصول عمده واردات غذایی و کشاورزی کشوردر سال ۱۳۹۲-۱۳۹۱ به شرح زیر بوده است: برنج (۲٫۳ میلیارد دلار)، کنجاله سویا (۱٫۸۲۷ میلیارد دلار)، دانه ذرت دامی (۱٫۵۲۶ میلیارد دلار)، دانه سخت گندم (۱٫۲۷۳ میلیارد دلار)، شکر تصفیه نشده (۸۳۲٫۲ میلیون دلار)، روغن خام سویا (۷۶۵٫۶ میلیون دلار)، پالم اولئین (۶۳۷٫۸ میلیون دلار)، قطعات گوشت بی استخوان یخ زده از نوع گاو (۳۷۸٫۶ میلیون دلار)، موز سبز تازه یا خشک کرده (۳۵۲٫۸ میلیون دلار) و کره بسته‌بندی شده به صورت بسته‌های بیش از ۵۰۰ گرم (۲۶۸٫۲ میلیون دلار).

آمارهای سال ۱۳۹۳

<div class="transborder" style="position:absolute;width:100px;line-height:0;

سطح کشت محصولات سالانه در ایران      گندم (۵۰٪)     سایر محصولات سالانه (۳۱٪)     جو (۱۶٪)     برنج (شلتوک) (۳

- See more at: http://foodpress٫ir/post٫aspx?ID=۵۵۴a۸۱d۸۳۶d۶۴٬۳۷۲ba۱۶a۹۵ab۳۸٬۹۸۰a۰&Title=٪D۸٪AF٪D۸٪B۱٪۲۰٪D۸٪B۴٪D۸٪A۷٪D۹٪۸۶٪D۸٪B۲٪D۸٪AF٪D۹٪۸۷٪D۹٪۸۵٪DB٪۸C٪D۹٪۸۶٪۲۰٪D۹٪۸۶٪D۸٪B۴٪D۸٪B۳٪D۸٪AA٪۲۰٪DA٪A۹٪D۹٪۸۵٪DB٪۸C٪D۸٪B۳٪DB٪۸C٪D۹٪۸۸٪D۹٪۸۶٪۲۰٪DA٪A۹٪D۸٪B۴٪D۸٪A۷٪D۹٪۸۸٪D۸٪B۱٪D۸٪B۲٪DB٪۸C٪D۸٪۸C٪۲۰٪D۸٪A۲٪D۸٪A۸٪۲۰٪D۹٪۸۸٪۲۰٪D۸٪B۵٪D۹٪۸۶٪D۸٪A۷٪DB٪۸C٪D۸٪B۹٪۲۰٪D۸٪BA٪D۸٪B۰٪D۸٪A۷٪DB٪۸C٪DB٪۸C٪۲۰٪D۸٪A۷٪D۸٪AA٪D۸٪A۷٪D۹٪۸۲٪۲۰٪D۸٪AA٪D۹٪۸۷٪D۸٪B۱٪D۸٪A۷٪D۹٪۸۶٪۲۰٪D۹٪۸۵٪D۸٪B۷٪D۸٪B۱٪D۸٪AD٪۲۰٪D۸٪B۴٪D۸٪AF}{٪DA٪A۹٪D۸٪A۷٪D۹٪۸۷٪D۸٪B۴٪۲٬۰۱۳٪۲۰٪D۸٪AF٪D۸٪B۱٪D۸٪B۵٪D۸٪AF٪DB٪۸C٪۲۰٪D۸٪B۵٪D۸٪A۷٪D۸٪AF٪D۸٪B۱٪D۸٪A۷٪D۸٪AA٪۲۰٪D۹٪۸۵٪D۸٪AD٪D۸٪B۵٪D۹٪۸۸٪D۹٪۸۴٪D۸٪A۷٪D۸٪AA٪۲۰٪D۸٪B۵٪D۹٪۸۶٪D۸٪A۷٪DB٪۸C٪D۸٪B۹٪۲۰٪D۸٪BA٪D۸٪B۰٪D۸٪A۷٪DB٪۸C٪DB٪۸C#sthash٫OrWFBiqu٫dpuf٪)

در گزارش وزیر جهاد کشاورزی به شورای اقتصاد آمارهای زیر و مقایسه تولیدات با سال قبل از آن اعلام شد.

• کاهش تراز منفی تجاری غذایی کشور از ۸ میلیارد دلار به ۵٫۴ میلیارد دلار

• افزایش ارزش صادرات مواد غذایی به میزان ۲۷ درصد

• کاهش ارزش واردات موادغذایی به میزان ۹ درصد

• افزایش ذخائر استراتژیک محصولات راهبردی

• افزایش خرید محصول گندم از مردم از ۴٫۸ میلیون تن به ۶٫۷ میلیون تن

• سرعت بخشیدن به اجرای سیستم‌‌های نوین آبیاری جهت افزایش بهره‌وری آب

• طراحی زنجیره تأمین به منظور پایداری و تنظیم بازار محصولات اساسی و حمایت از تولیدکنندگان

• مبارزه و مهار آفات و بیماریهای فراگیر جنگلهای غرب و شمال کشور

• رشد تولید ۶٫۶ درصد در محصولات زراعی، شیلات، دام و طیور

• رشد بخش زراعت معادل ۸٫۲ درصد

• رشد بخش باغبانی معادل ۳٫۱ درصد

• رشد ۵ درصدی تولید گل و گیاهان زینتی

• رشد بخش شیلات و آبزیان معادل ۷٫۸ درصد

• رشد بخش دام و طیور معادل ۴٫۹ درصد

• اجرای عملیات آبخیزداری در سطح ۵۰۰ هزار هکتار

• بهسازی جنگل های غرب با مشارکت مردم در سطح ۲۶ هزار هکتار با تامین ۷۰۰ هزار نهال

• تولید ۳۴ میلیون اصله نهال با مشارکت مردم به منظور گسترش پوشش گیاهی

• توسعه جنگل کاری و اجرای عملیات اصلاح و احیاء مراتع

• تهیه طرح های توسعه گیاهان دارویی و محصولات فرعی مرتعی

• تثبیت مالکیت دولت در سطح یک میلیون هکتار در اراضی ملی

• رفع تجاوز و خلع ید از متصرفان اراضی در سطح ۱۰۰ هزار هکتار

• ممیزی و اصلاح مراتع در سطح ۷۰۰ هزار هکتار

افزایش عملکرد تولیدات زراعی و باغی در واحد سطح،بکارگیری بذور مقاوم به خشکی و کم آبی،اجرای طرح الگوی کشت متناسب با وضعیت خاک و آب،توسعه باغ ها در اراضی شیبدار، توسعه کشت های متراکم و گلخانه ای و انتقال کشت سبزی و صیفی به گلخانه ها از جمله اولویت های وزارت جهاد کشاورزی بوده است.با تامین به موقع و با کیفیت نهاده های طح،تولید(کود،بذر،تسهیلات،مکانیزاسیون و...) در دو سال منتهی به سال ۹۳ تولیدات زراعی از ۶۸ میلیون تن در سال ۹۲ با رشد ۸ درصدی به بیش از ۷۳ میلیون تن در سال ۹۳ افزایش یافته است.همچنین،تولیدات باغی نیز از ۱۵ میلیون و ۹۵۰ هزار تن با افزایش ۲ درصدی به ۱۶ میلیون و ۳۰۰ هزار تن رسیده است.

در مجموع،تولیدات کشاورزی از ۹۶٫۸ میلیون تن در سال ۱۳۹۲ با ۶/۶ درصد رشد به بیش از ۱۰۳ میلیون تن درسال ۱۳۹۳ رسیده است.

سال ۱۳۹۴

ارزش صادرات محصولات کشاورزی و صنایع غذایی از ۶/۵ میلیارد دلار در سال ۹۳ به ۵/۶ میلیارد دلار در سال ۹۴ رسید. متوسط قیمت پایه صادراتی محصولات این گروه نیز یک سنت و اقلام وارداتی ۵ سنت کاهش یافته است. این در حالی است که ارزش واردات محصولات کشاورزی و صنایع غذایی نیز از ۱۲ میلیارد دلار در سال ۹۳ به حدود ۹ میلیارد دلار در سال ۹۴ کاهش یافته است. بر این اساس، صادرات این بخش طی سال گذشته نسبت به سال ۹۳ از لحاظ ارزش ۱۴ درصد و از حیث وزنی ۱۳ درصد کاهش نشان می‌دهد. واردات محصولات کشاورزی و مواد غذایی نیز در این سال در مقایسه با سال ۹۳ از حیث ارزش ۲۷ درصد و از لحاظ وزنی ۲۰ درصد افت داشته است. تراز صادرات و واردات محصولات کشاورزی و غذایی در سال ۹۴ منفی ۳/۴ میلیارد دلار بوده است. تولید محصولات کشاورزی درسال ۹۴ از ۱۰۳ میلیون تن به ۱۱۲ میلیون تن رسید.

جستارهای وابسته

• میوه در ایران

منابع

• مشارکت‌کنندگان ویکی‌پدیا، «Agriculture in Iran»، ویکی‌پدیای انگلیسی، دانشنامهٔ آزاد (بازیابی در ۷ مارس ۲۰۱۱).

پیوند به بیرون

• «کمپوست» بسازیم، چرا و چگونه